Nyman [n’ajmen] Michael, *23 III 1944 Londyn, angielski kompozytor. W latach 1961–64 studiował w Royal Academy of Music w Londynie kompozycję u A. Busha, od 1964 do 1967 w King’s College w Londynie muzykologię u Th. Darta. Do 2. połowy lat 70. prawie nie komponował, zajmując się krytyką muzyczną (m.in. dla „The Spectator”, „Studio International”, „The Listener”), edytorstwem i wykonawstwem, wykładał w szkołach Londynu. W 1964 odbył podróż do Rumunii, badając pieśni ludowe.
W 1974 wydał książkę Experimental Music. Cage and Beyond, badającą wpływ amerykańskiego twórcy na muzykę w latach 1950–70. Nymanowi przypisywane jest użycie zapożyczonego z plastyki terminu „minimalizm” po raz pierwszy w odniesieniu do muzyki („The Spectator” z 11 X 1968). W 1976 na potrzeby wystawienia sztuki C. Goldoniego Il campiello w National Theatre kompozytor zorganizował Il Campiello Band, w 1977 przemianowany na Michael Nyman Band; od tego czasu działa jako lider i pianista zespołu, tworzy w dużej mierze na jego użytek, odbywa liczne podróże koncertowe. W 2018 roku Michael Nyman Band występował na tournée z okazji 40. rocznicy swego powstania. W latach 2002–05 Nyman piastował funkcję kompozytora rezydenta w Badisches Staatstheater w Karlruhe. W 2005 założył własną wytwórnię płytową – MN Records. W 2008 otrzymał tytuł Komandora Orderu Imperium Brytyjskiego.
Nyman ma w dorobku utwory orkiestrowe (w 2012 roku powziął zamiar napisania 19 symfonii), kameralne, solowe, opery, cykle pieśni (do słów Szekspira, Nerudy, Octavio Paza, Paula Celana, Miltona, Juany Inés de la Cruz, tekstów ludowych i innych), instalacje audiowizualne, muzykę do filmów dokumentalnych, wystaw, pokazów mody, gry komputerowej, zasłynął jednak głównie jako twórca oprawy muzycznej ok. 80 filmów, przede wszystkim w reżyserii Petera Greenawaya i The Piano Jane Campion. Otrzymał 3 nominacje do Złotego Globu: za The Piano, Gattaca i The End of the Affair. W późniejszych latach podjął się komponowania muzyki do filmów niemych, m.in. Man with a Movie Camera, The Eleventh Year i A Sixth Part of the World Dz. Vertova, Pancernik Potiomkin S. Eisensteina. Wraz z Maxem Pugh stworzyli szereg filmów artystycznych, dokumentalnych, instalacji audio-wideo.
Nyman współpracował z muzykami reprezentującymi pozaeuropejskie tradycje muzyczne (Orquesta Andalusi de Tetuán, Rajan i Sajan Misra, Uppalapu Shrinivas, Estrella Morente, Seijin Noborakawa), przedstawicielami sceny jazzowej, rockowej, popularnej, alternatywnej (Evan Parker, Peter Brötzmann, Paolo Fresu, Mike Giles, the Flying Lizards, Dagmar Krause, Sting, Damon Albarn, David McAlmont, Alva Noto), a w dziedzinie teatru tańca ze znakomitymi choreografami, m.in. Siobhan Davies, Ashleyem Page’em i Shobaną Jeyasingh.
Twórczość Nymana wyrasta z estetyki Cage’a, muzyki eksperymentalnej, należy w dużym stopniu do nurtu minimalistycznego, cechuje ją intertekstualność. Nyman z upodobaniem czerpie z muzyki dawnej, głównie barokowej i klasycznej, traktuje ją jako materiał, cytuje, aranżuje i przekształca. Szczególne znaczenie jako materiał prekompozycyjny ma dla kompozytora muzyka W.A. Mozarta, wykorzystywał również m.in. utwory H. Purcella, F. Schuberta, R. Schumanna, F. Chopina (Milton Songs), J. Dowlanda, XVI- i XVII-wieczne angielskie kanony i ronda. Często sięga do własnej twórczości, np. materiału z III Kwartetu smyczkowego użył w Carrington, z The Convertibility of Lute Strings w koncercie klawesynowym. Liczne fragmenty z muzyki do filmów, szczególnie Greenawaya i z The Piano, opracował jako samodzielne utwory.
Idiom stylistyczny muzyki Nymana jest wyraźnie uchwytny, często sprawia ona wrażenie tworzonej z dystansem, niekiedy ironią, intelektualnej gry. Cechuje ją przejrzysta konstrukcja, szeregowanie ostinatowych struktur, płaszczyzn o pulsujących, motorycznych rytmach i wyrazistych figurach melodycznych. Utwory Nymana wyróżnia interesująca instrumentacja (saksofony, instrumenty dęte, elektryczne gitary basowe, niekiedy intrumenty dawne i inne), różnorodność fakturalna i wyrazowa. Oryginalna wyobraźnia dźwiękowa kompozytora szczególnie wyraźnie doszła do głosu w muzyce do filmów Greenawaya. W latach 90. styl Nymana zaczął ewoluować w kierunku większego liryzmu, nastrojowości, w utworach zaznaczyła się dominacja brzmienia smyczkowego i szeroko zarysowanych linii melodycznych, a także wpływ folkloru (muzyka rumuńska w III Kwartecie smyczkowym), muzyki pop i rocka. Dążenie kompozytora do zatarcia granic pomiędzy muzyką klasyczną, filmową, ludową i rozrywkową, do stworzenia fuzji różnych stylów, nurtów i tradycji, jak też liczne odniesienia, obfite korzystanie z repertuaru historycznego, cytaty i autocytaty powodują często krytykę.
Literatura: G. Heldt „… Breaking the Sequence Down Beat by Beat”. Michael Nyman’s Music for the Films of Peter Greenaway, w: Film und Fernsehwissenschaftliches Kolloquium: Berlin 1989, Monastyr 1990; R. Schwarz Minimalists, Londyn 1996; C. Cenciarelli The Case against Nyman Revisited. “Affirmative” and “critical” evidence in Michael Nyman’s Appropriation of Mozart, „Radical Musicology” 1, 2006; M. Beirens Quotation as a Structural Element in Music by Michael Nyman, „Tempo” 2007 nr 61; P. ap Siôn The Music of Michael Nyman. Texts, contexts, and intertexts, Farnham 2007.
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
II Symfonia 2013
V Symfonia 2013
VI Symfonia 2013
VIII Symfonia Water Dances 2013
III Symphony of Sexual Songs 2014
XI Symfonia Hillsborough Memorial na sopran, chór żeński, chór dziecięcy i orkiestrę, 2014
XII Symfonia Habla de la ciudad 2014
IV Symfonia Faena 2015
VII Something Connected with Energy 2019
A Handsome, Smooth, Sweet, Smart, Clear Stroke 1983
A Broken Set of Rules 1984
The Upside-Down Violin, dla Michael Nyman Band i Orquesta
Andaluzi de Tetuoan, 1992
MGV(Musique à grande vitesse), dla Michael Nyman Band i orkiestry, 1993
Strong on Oaks, Strong on the Causes of Oaks 1997
a dance he little thinks of 2001
Melody Waves na orkiestrę chińską, 2005
I was a Total Virgin na orkiestrę kameralną, 2006
Devoción 2012
As You Watch The Athletes Score na orkiestrę kameralną, 2016
na instrument solo i orkiestrę:
Where the Bee Dances na saksofon i orkiestrę, 1991
Koncert fortepianowy, 1993 (koncertowa wersja muzyki do filmu The Piano)
Koncert skrzypcowy 2003, zrewid. 2014
II Koncert fortepianowy 2007
II Koncert skrzypcowy 2007
Koncert na klawesyn i orkiestrę smyczkową, 1995
Koncert puzonowy, 1995
Koncert podwójny na saksofon i wiolonczelę i orkiestrę, 1997
Koncert na kwartet saksofonowy i orkiestrę, 2001
gdm na marimbę i orkiestrę, 2006
A New Pavan For These Sad, Distracted Times (koncert wiolonczelowy) 2007
Koncert na flet i orkiestrę smyczkową, 2010
II Koncert na flet i orkiestrę smyczkową, 2019
dla Michael Nyman Band:
In Re Don Giovanni 1977, wersja na kwartet smyczkowy, 1991, wersja na kwintet smyczkowy, 2004
Bird Work 1984
AET (After Extra Time) 1996
De Granada a la luna 1998
The Commissar Vanishes 1999
Orfeu 1998
Zeit und Ziel 1814–2002 2002
Sangsam: The Meeting Point na mandolinę i zespół, z U. Shrivinasem (mandolina), Rajanem i Sajanem Misrą (śpiew), 2002
Compiling the Colours (Samhitha) na mandolinę i zespół (dla U. Shrivinasa i Michael Nyman Band), 2003
50,000 pairs of feet can’t be wrong 2007
The Musicologist Score 2009
Kino na 3 akordeony i zespół, 2009
kameralne:
Bell Set No. 1 na instrumenty perkusyjne, 1974
1–100 na 4–6 fortepianów, 1976
2 Violins na 2 skrzypiec, 1981
4 Saxes (Real Slow Drag) na 4 saksofony, 1982
Time’s Up na gamelan, 1983
I Kwartet smyczkowy 1985
II Kwartet smyczkowy 1988, wersja na kwartet saksofonowy 2008
III Kwartet smyczkowy 1990, wersja na kwartet saksofonowy 2008
Shaping the Curve na saksofon i fortepian, 1990, oprac. na saksofon i kwartet smyczkowy 1991
Masque Arias na kwintet dęty blaszany, 1991
Flugelhorn and Piano 1991
For John Cage na instrumenty dęte blaszane, 1992
Goodbye Frankie, Goodbye Benny na trio fortepianowe 1992
Time Will Pronounce na trio fortepianowe 1992
On the Fiddle na skrzypce lub wiolonczelę i fortepian, 1993, oprac. na skrzypce lub wiolonczelę i smyczki, 1993
Songs for Tony na kwartet saksofonów, 1993
Three Quartets (saksofonowy, na instrumenty dęte blaszane, smyczkowe) 1994
IV Kwartet smyczkowy 1995
The Photography of Chance na trio fortepianowe, 2004
Revisiting the Don na flet chiński i zespół, 2005, także wersja na kwintet smyczkowy
In C Interlude na 5 instrumentów, 2005
Taking it as Read na skrzypce i fortepian, 2007
Viola and Piano 2009
V Kwartet smyczkowy „Let’s not make a song and dance out of it” 2011, zrewid. 2012
Through the Only Window na kwintet fortepianowy, 2012
Trumpet & String Quartet 2013
Chromattic na saksofon, akordeon, marimbę i kontrabas, 2015
When Ingrid Met Capa na kwartet smyczkowy, 2019
na instrument solo:
The Convertibility of Lute Strings na klawesyn 1992
Tango for Tim na klawesyn 1994
Yamamoto Perpetuo na skrzypce, 1993
Solo Viola 1995
Elisabeth Gets Her Way na klawesyn, 1996
Fourths, Mostly na organy, 2001
Goldberg Shuffle na fortepian, 2013
Neat Slice of Tango na fortepian, 2019
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
Out of the Ruins na chór, 1989
Balancing the Book na chór, 1999
z towarzyszeniem Michael Nyman Band:
Bird List Song na sopran, 1979, zrewid. 1985
Bird Anthem na 4 głosy, 1981
L’orgie parisienne na głos, sł. A. Rimbaud, 1989
Cycle of Disquietude na sopran i kontralt, sł. K. Power, F. Pessoa, 1998
Ariel Songs na sopran, z muzyki do filmu Prospero’s Books, 1990–91
Three Ways of Describing Ring (Sawan; Rang; Dhyan) na głos Rajana i Sajana Misrów, 2003
Milton Songs na głos, 2010
War Works: 8 Songs with Film, cykl pieśni na kontralt, do słów poetów walczących na I Wojnie Światowej, do archiwalnych nagrań filmowych z wojny, 2014
na głos i instrument/instrumenty:
Six Celan Songs na głos i fortepian 1990, także oprac. na głos i zespół instrumentalny, 1992
Anne de Lucy Songs na głos i fortepian 1992
Mozart on Mortality na sopran i 6 instrumentów, 1992
Self-Laudatory Hymn of Innana and Her Omnipotence na kontratenor i wiole, 1992, oprac. na kontralt i orkiestrę smyczkową, 1995, także na alt i smyczki oraz na kontratenor i zespół instrumentów dętych drewnianych
The Ballad of Kastriot Rexhepi na sopran i kwartet smyczkowy, 2001
Acts of Beauty, cykl pieśni na sopran i zespół instrumentalny, 2004
I Sonetti Lussuriosi na sopran i orkiestrę, sł. P. Aretino, 2007, także wersja z kwintetem fortepianowym i z Michael Nyman Band
Ombra mai fu na kontratenor i orkiestrę, 2009
Body Parts Songs, cykl pieśni na sopran/tenor i fortepian lub sopran i zespół instrumentalny, 2010
No Time In Eternity na kontratenor i zespół wiol, 2016
***
A Neat Slice of Time na chór i fortepian amplifikowany, 1980
Mosè na chór i kwartet smyczkowy, 2001
A Child’s View of Colour na głosy dziecięce i kwintet smyczkowy, 2003
A Handshake in the Dark na chór i orkiestrę, sł. J. Jumá, 2007
Doing the Rounds na chór i orkiestrę, 2011
Two Sonnets for Sor Juana Inés de la Cruz na chór i fortepian, 2014, także na głos i fortepian
Sceniczne:
Il campiello, muzyka do sztuki C. Goldoniego, wyst. Londyn 1976
opery:
The Man Who Mistook His Wife for a Hat, opera kameralna, libr. Ch. Rawlence wg O. Sacksa, wyst. Londyn 1986
La Princesse de Milan, opera baletowa, libr. K. Saporta wg W. Szekspira, wyst. Awinion 1991
Letters, Riddles and Writs, opera telewizyjna, libr. J. Newson wg L. i W.A. Mozartów, BBC 1991, wyst. Londyn 1992
Noises, Sounds and Sweet Airs, libr. wg W. Szekspira, wyst. Tokio 1994
Facing Goya, libr. V. Hardie, wyst. Santiago de Compostela 2000, wersja zrewid. wyst. Karlsruhe 2002
Man and Boy: Dada, opera kameralna, libr. M. Hastings, 2003, wyst. Karlsruhe 2004
Love Counts, opera kameralna, libr. M. Hastings, 2005, wyst. Karlsruhe 2005
Prologue to Dido and Aeneas by Henry Purcell, libr. V. Pavlova, 2011
balety, muzyka do teatru tańca, m.in.:
And Do They Do, wyst. Londyn 1986
The Fall of Icarus, wyst. Bruksela 1989
Strange Attractors na fortepian i kwartet smyczkowy, 1999, wyst. San Francisco 1999
Flicker na gitarę i elektronikę, 2004, wyst. Manchester 2005
Muzyka filmowa:
do kilkunastu filmów w reż. P. Greenawaya, m.in.:
The Draughstman’s Contract 1982
A Zed and Two Noughts 1985
Drowning by Numbers 1988
The Cook, the Thief, His Wife and Her Lover 1989
Prospero’s Books 1991
w reż. P. Leconte’a:
Monsieur Hire 1989
Le mari de la coiffeuse 1990
Maigret et la Jeune Morte 2020
w reż. M. Winterbottoma:
Wonderland, reż. M. Winterbottom, 1999
The Claim, reż. M. Winterbottom, 2000
***
Frozen Music, reż. M. Eaton, 1983
Les enfants volants, reż. G. Nicloux, 1991
The Piano, reż. J. Campion, 1993
A la Folie (Six Days, Six Nights), reż. D. Kurys, 1994
Carrington, reż. Ch. Hampton, 1994
The Diary of Anne Frank, reż. S. Araki, 1995
Gattaca, reż. A. Niccol, 1997
The End of the Affair, reż. N. Jordan, 1999
Act Without Words, reż. K. Reisz, 2000
24 heures de la vie d’une femme, reż. L. Bouhnik, 2002
The Libertine, reż. L. Dunmore, 2004
Jestem, reż. D. Kędzierzawska, 2005
On Languard Point, reż. R. Pacitti, 2011
Muzyka do filmów niemych, m.in.:
Man with a Movie Camera z 1929, reż. Dz. Wiertow, 2001, wersja orkiestrowa 2007
The Eleventh Year z 1928, reż. Dz. Wiertow, 2009
A Sixth Part of the World z 1926, reż. Dz. Wiertow, 2009
Manhattan z 1921, reż. Ch. Sheeler i P. Strand, 2003, także wersje orkiestrowa, na klarnet basowy, na sopran i klarnet basowy
Pancernik Potionkin z 1925, reż. S. Einstein, 2011
***
muzyka telewizyjna
muzyka do gry komputerowej Enemy Zero 1996
Z elektroniką:
Dance of the Engines na orkiestrę i taśmę, 2002
Beckham Crosses, Nyman Scores na kwartet smyczkowy i taśmę, 2002
Praca:
Experimental Music. Cage and Beyond, Londyn 1974, 2. wyd. 1999 (wstęp B. Eno), wyd. polskie Muzyka eksperymentalna. Cage i po Cage’u, tłum. M. Mendyk, Gdańsk 2011
Michael Nyman. Collected Writings, wyd. P. ap Siôn, Farnham 2013 (artykuły, wywiady, recenzje)
