logotypes-ue_ENG

Nidecki, Tomasz

Biogram

Nidecki Tomasz Napoleon, *2 1 1807 Studzianka (k. Radomia), †5 VI 1852 Warszawa, polski kompozytor, dyrygent i pianista. Był synem wieśniaka, a według Elsnera (Sumariusz moich utworów muzycznych) miał protektora w osobie hr. H. Zabiełły. Brat Nideckiego Ludwik walczył w Gwardii Narodowej jako oficer powstania listopadowego (1830–31, Sumariusz…).

Od 1822 Nidecki studiował w konserwatorium w Warszawie u A. Stolpego (fortepian), J. Bielawskiego (skrzypce), W.W. Würfla (organy), a w latach 1824–27 u J. Elsnera (kompozycje), który w 1827 wystawił mu ocenę „szczególna zdolność”. Nauczał zarazem w klasie klawikordu J. Javůrka, a po dyplomie (dyrygował wówczas swą Mszą na 4 głosy i orkiestrę) został skrzypkiem orkiestry Teatru Narodowego. W latach 1828–31 studiował w Wiedniu, prawdopodobnie w konserwatorium, jako stypendysta polskiego rządu; utrzymywał się tam następnie z akompaniamentu i lekcji gry na fortepianie. Bywał u Chopina, „przeglądał i poprawiał głosy orkiestrowe” (prawdopodobnie w Wariacjach B-dur op. 2; por. list Chopina do rodziny z 12 VIII 1829), a w latach 1830–31 ćwiczył w jego mieszkaniu przy Kohlmarkt, przygotowując się do prawykonania Koncertu e-moll, planu tego jednak nie zrealizował; z myślą o Nideckim jako współkoncertancie szkicował Chopin wiosną 1831 koncert na dwa fortepiany. W 1831 Nidecki związał się z teatrem w Leopoldstadt; zadebiutował tam 11 III jako autor wkładek muzycznych do Die Kathi von Hollabrunn K. Meisla (parodia dramatu H. Kleista Das Kätchen von Heilbronn), a w 1833/34, po sukcesie swej operetki Der Waldbrand oder Jupiters Strafe, został zaangażowany na stałe jako kapelmistrz. W IV 1838 wrócił do Warszawy, gdzie 1 VI 1839 wystawił w Teatrze Wielkim operę Le cheval de bronze F. Aubera i otrzymał tam stanowisko dyrektora opery, dzieląc je do 1840 z K. Kurpińskim, a od 1845 z J. Quattrinim. Na scenie tej wystawił po raz pierwszy w Polsce m.in. Normę V. Belliniego i Łucję z Lammermooru G. Donizettiego (obie z 1845), Loterię Moniuszki, Don Pasquale i Córkę pułku Donizettiego (wszystkie z 1846), Martę F. von Flotowa (1850), Macbetha i Ernaniego Verdiego (1851). 25 III 1842 poprowadził w kościele oo. kapucynów w Warszawie oratorium Die Sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze J. Haydna, 23 XII 1847 – Requiem W.A. Mozarta w kościele oo. franciszkanów. W 1847 dyrygował w teatrze w Wilnie. Do 1850 uczył śpiewu w szkole przy Teatrze Wielkim i gimnazjum realnym w Warszawie; tamże założył i prowadził chóry kościelne, dla których tworzył repertuar. Był dwukrotnie żonaty: z Emilią Elsner (córką J. Elsnera, †15 IV 1864) i Julią (Józefą?) Bieńkowską (od 28 VIII 1838). Zmarł w czasie epidemii cholery.

Nazwisko Nideckiego wymieniane jest dzisiaj głównie w kontekście biografii Chopina; jego muzyka, za życia znana i ceniona, szybko uległa zapomnieniu. W dziejach operetki wiedeńskiej Nidecki był postacią dostrzeganą, jego dzieła miały po kilkadziesiąt przedstawień, także w prowincjonalnych teatrach. Krytyka wiedeńska chwaliła inwencję melodyczną jego operetek, „zachwycające chóry i arietty” oraz dobrą instrumentację; w uwerturach podkreślano oryginalność i „szlachetność stylu”, widząc w nich dążenie do pogłębionej formy artystycznej („Der Sammler” 1831 nr 35 i 96); zalety te sprawiły, że funkcjonowały one jako samodzielne dzieła symfoniczne (nazywano Nideckiego „kompozytorem uwertur”). Wobec zaginięcia librett J.E. Guldena, z którym Nidecki stale współpracował (zachowane tylko libretto operetki Der Waldbrand oder Jupiters Strafe), niemożliwe jest precyzyjne określenie specyfiki gatunku jego dzieł scenicznych. Jako dyrektor warszawskiej opery był w ocenie współczesnych mu polskich krytyków sprawnym i rzetelnym dyrygentem, nie udało mu się jednak utrzymać jej wysokiego poziomu z czasów K. Kurpińskiego.

Literatura: afisze teatru w Leopoldstadt z r. 1831, Stadtbibliothek Wiedeń, sygn. C 64525; recenzje: The Veritable (pseud.), „Der Sammler” 1831 nr 35 i 96, G. Arnold, „Allgemeine Theaterzeitung” 1832 nr 4 i 35, „Allgemeiner musikalischer Anzeiger” 1833 nr 43; F. Starczewski Spis numerowy utworów znajdujących się w Bibliotece Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, Warszawa ok. 1932; Z. Jachimecki Sukcesy kompozytora polskiego w wiedeńskim teatrze muzycznym przed stoma laty. Napoleon Tomasz Nidecki (1807–1852), „Kurier Literacko-Naukowy”, dod. do „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” 1934 nr 50; „Kurier Warszawski” 1852 nr 149 (nekrolog); J. Elsner Sumariusz moich utworów muzycznych, oprac. A. Nowak-Romanowicz, Kraków 1957.

Kompozycje

Instrumentalne:

Polonaise sur des thèmes favoris de l’opéra Le Postillon de Longjumeau na fortepian, dedykowany H. Ilińskiemu, wyd. Warszawa po 1836 I. Klukowski (BN)

Mazur z tematów opery Koń spiżowy na fortepian, wyd. Warszawa 1839 I. Klukowski (BJ)

Marsz uroczysty wykonany podczas przeniesienia Obrazu Śtej Weroniki… na orkiestrę, wyk. Warszawa 31 VII 1841, transkrypcja na fortepian Nideckiego, wyd. Warszawa 1841 I. Klukowski (BJ)

Polonaise sur des Motifs de l’Opéra Le Brasseur de Preston na orkiestrę, dedykowany ks. A.S. Golicynowi, transkrypcja na fortepian Nideckiego, wyd. Warszawa 1841 G. Sennewald (BJ i BN)

Polonaise à Grand Orchestre exécutée le 27 Maj/8Juin 1846 au Théâtre de L’Orangerie à Łazienki… na orkiestrę, transkrypcja na fortepian, wyd. Warszawa 1846 I. Klukowski (BN)

Marsz żałobny na orkiestrę dętą i chór, pamięci J.I. Kraszewskiego, transkrypcja na fortepian J. Sosnkowskiego, wyd. Warszawa 1887 litografia J. Mękarskiego (BN)

Polonez i hymn Lwowa „Boże Cesarza chroń” na orkiestrę, do 1939 w Bibliotece WTM

Uwertura wg melodramatu Das Mädchen von Gomez Arias A. Schumachera

Romance, Rondo op. 7 na fortepian

Wokalne:

Hulanka. Mazur do śpiewania lub na pianoforte, pieśń, dedykowana J. Krogulskiemu, wyd. Warszawa przed 1842 I. Klukowski (wersja na fortepian w BN)

Das Grab, pieśń, sł. Salis (Johann Gaudenz Salis-Seewis), wyd. Wiedeń b.r. A. Penauer

Wokalno-instrumentalne:

Msza, wyk. Warszawa 26 IX 1824

Msza Nro Pszy na cztery głosy ułożona dla Uczniów Gimnazjum Realnego na sopran, alt, tenor i bas z towarzyszeniem orkiestry, wyk. Warszawa 1828, partytura z towarzyszeniem organów wyd. Warszawa 1845 I. Klukowski (BJ)

Veni Creator, kantata, dedykowana Wielkiej Księżnej Oldze Mikołajewnej Romanowej, 1847

Salve Regina, na pogrzeb J. Rautenstraucha

Ave Maria

kantaty

Sceniczne:

Die Kathi von Hollabrunn, 3-aktowa, libretto K. Meisl, wyst. Wiedeń 11 III 1831

Schneider, Schlosser und Tischler, 3-aktowa, libretto J.A. Gleich wg K. Weisfloga, wyst. Wiedeń 30 VII 1831

Der Waldbrand oder Jupiters Strafe, 2-aktowa, libretto J.E. Gulden, wyst. Wiedeń 19 XII 1833, rkp. partytury Nationalbibliothek Wiedeń (3 przekazy), 4 fragm. na głos i fortepian, wyd. Wiedeń 1835 A. Diabelli (Stadtbibliothek Wiedeń), 3 fragm. na głos i fortepian, wyd. w: Favorit-Gesänge, Wiedeń ok. 1835 A. Penauer (Bibliothek der Gesellschaft der Musikfreunde Wiedeń)

Der Schwur bei den Elementen oder Das Weib als Mann, 3-aktowa, libretto J.E. Gulden, wyst. Wiedeń 11 X 1834, przekł. Nideckiego pt. Przysięga na żywioły, czyli kobieta mężczyzną, wyst. Warszawa 1845

Versöhnung, Wohltätigkeit und Liebe, 1-aktowa, libretto K. Meisl, wyst. Wiedeń 11 II 1834

Der Traum am Tannenbühl oder Drei Jahre in einer Nacht, 2-aktowa, libretto J.E. Gulden, wyst. Wiedeń 28 III 1835, rkp. Nationalbibliothek Wiedeń

Die Jungge-sellen-Wirtschaft im Monde, 2-aktowa, libretto J.E. Gulden, wyst. Wiedeń 13 VIII 1835 (benefis Nideckiego)

Der Temperamentenwechsel, 3-aktowa, libretto W. Born, wyst. Wiedeń 16 IV 1836

Der Geist der düstern Inseln oder Der Spiegel der Zukunft, 2-aktowa, libretto J.E. Gulden, wyst. Warszawa 16 II 1837, rkp. partytury uwertury (?) z ok. 1837 Nationalbibliothek Wiedeń

Der vierte October, rkp. (?), Bibliothèque Nationale

Opracowania:

Ulubione śpiewy z opery Koń spiżowy (F. Aubera) na głos i fortepian, wyd. Warszawa 1839 G. Sennewald (BJ)

Ulubione śpiewy z opery Piwowar z Preston (A. Adama) na głos i fortepian, wyd. Warszawa ok. 1841 I. Klukowski i G. Sennewald (BJ)

Wybór śpiewów z opery Alessandro Stradella (F. von Flotowa) na głos i fortepian, 3 z., wyd. Warszawa po 20 VI 1846 I. Klukowski (5 fragm. w BN)