Nidecki, Tomasz

Nidecki Tomasz Napoleon, *2 1 1807 Studzianka (k. Radomia), †5 VI 1852 Warszawa, polski kompozytor, dyrygent i pianista. Był synem wieśniaka, a według Elsnera (Sumariusz moich utworów muzycznych) miał protektora w osobie hr. H. Zabiełły. Brat Nideckiego Ludwik walczył w Gwardii Narodowej jako oficer powstania listopadowego (1830–31, Sumariusz…).

Od 1822 Nidecki studiował w konserwatorium w Warszawie u A. Stolpego (fortepian), J. Bielawskiego (skrzypce), W.W. Würfla (organy), a w latach 1824–27 u J. Elsnera (kompozycje), który w 1827 wystawił mu ocenę „szczególna zdolność”. Nauczał zarazem w klasie klawikordu J. Javůrka, a po dyplomie (dyrygował wówczas swą Mszą na 4 głosy i orkiestrę) został skrzypkiem orkiestry Teatru Narodowego. W latach 1828–31 studiował w Wiedniu, prawdopodobnie w konserwatorium, jako stypendysta polskiego rządu; utrzymywał się tam następnie z akompaniamentu i lekcji gry na fortepianie. Bywał u Chopina, „przeglądał i poprawiał głosy orkiestrowe” (prawdopodobnie w Wariacjach B-dur op. 2; por. list Chopina do rodziny z 12 VIII 1829), a w latach 1830–31 ćwiczył w jego mieszkaniu przy Kohlmarkt, przygotowując się do prawykonania Koncertu e-moll, planu tego jednak nie zrealizował; z myślą o Nideckim jako współkoncertancie szkicował Chopin wiosną 1831 koncert na dwa fortepiany. W 1831 Nidecki związał się z teatrem w Leopoldstadt; zadebiutował tam 11 III jako autor wkładek muzycznych do Die Kathi von Hollabrunn K. Meisla (parodia dramatu H. Kleista Das Kätchen von Heilbronn), a w 1833/34, po sukcesie swej operetki Der Waldbrand oder Jupiters Strafe, został zaangażowany na stałe jako kapelmistrz. W IV 1838 wrócił do Warszawy, gdzie 1 VI 1839 wystawił w Teatrze Wielkim operę Le cheval de bronze F. Aubera i otrzymał tam stanowisko dyrektora opery, dzieląc je do 1840 z K. Kurpińskim, a od 1845 z J. Quattrinim. Na scenie tej wystawił po raz pierwszy w Polsce m.in. Normę V. Belliniego i Łucję z Lammermooru G. Donizettiego (obie z 1845), Loterię Moniuszki, Don Pasquale i Córkę pułku Donizettiego (wszystkie z 1846), Martę F. von Flotowa (1850), Macbetha i Ernaniego Verdiego (1851). 25 III 1842 poprowadził w kościele oo. kapucynów w Warszawie oratorium Die Sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze J. Haydna, 23 XII 1847 – Requiem W.A. Mozarta w kościele oo. franciszkanów. W 1847 dyrygował w teatrze w Wilnie. Do 1850 uczył śpiewu w szkole przy Teatrze Wielkim i gimnazjum realnym w Warszawie; tamże założył i prowadził chóry kościelne, dla których tworzył repertuar. Był dwukrotnie żonaty: z Emilią Elsner (córką J. Elsnera, †15 IV 1864) i Julią (Józefą?) Bieńkowską (od 28 VIII 1838). Zmarł w czasie epidemii cholery.

Nazwisko Nideckiego wymieniane jest dzisiaj głównie w kontekście biografii Chopina; jego muzyka, za życia znana i ceniona, szybko uległa zapomnieniu. W dziejach operetki wiedeńskiej Nidecki był postacią dostrzeganą, jego dzieła miały po kilkadziesiąt przedstawień, także w prowincjonalnych teatrach. Krytyka wiedeńska chwaliła inwencję melodyczną jego operetek, „zachwycające chóry i arietty” oraz dobrą instrumentację; w uwerturach podkreślano oryginalność i „szlachetność stylu”, widząc w nich dążenie do pogłębionej formy artystycznej („Der Sammler” 1831 nr 35 i 96); zalety te sprawiły, że funkcjonowały one jako samodzielne dzieła symfoniczne (nazywano Nideckiego „kompozytorem uwertur”). Wobec zaginięcia librett J.E. Guldena, z którym Nidecki stale współpracował (zachowane tylko libretto operetki Der Waldbrand oder Jupiters Strafe), niemożliwe jest precyzyjne określenie specyfiki gatunku jego dzieł scenicznych. Jako dyrektor warszawskiej opery był w ocenie współczesnych mu polskich krytyków sprawnym i rzetelnym dyrygentem, nie udało mu się jednak utrzymać jej wysokiego poziomu z czasów K. Kurpińskiego.

Literatura: afisze teatru w Leopoldstadt z r. 1831, Stadtbibliothek Wiedeń, sygn. C 64525; recenzje: The Veritable (pseud.), „Der Sammler” 1831 nr 35 i 96, G. Arnold, „Allgemeine Theaterzeitung” 1832 nr 4 i 35, „Allgemeiner musikalischer Anzeiger” 1833 nr 43; F. Starczewski Spis numerowy utworów znajdujących się w Bibliotece Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, Warszawa ok. 1932; Z. Jachimecki Sukcesy kompozytora polskiego w wiedeńskim teatrze muzycznym przed stoma laty. Napoleon Tomasz Nidecki (1807–1852), „Kurier Literacko-Naukowy”, dod. do „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” 1934 nr 50; „Kurier Warszawski” 1852 nr 149 (nekrolog); J. Elsner Sumariusz moich utworów muzycznych, oprac. A. Nowak-Romanowicz, Kraków 1957.