Neukomm, Sigismund

Neukomm [n’ojkom] Sigismund, *10 VII 1778 Salzburg, †3 IV 1858 Paryż, austriacki kompozytor, dyrygent, pianista, organista, pedagog, krytyk. Był synem śpiewaczki Corduli Rieder i Davida Neukomma, pedagoga w seminarium nauczycielskim. Początkowo uczył się muzyki u organisty F.X. Weissenauera i M. Haydna. Ukończył gimnazjum benedyktynów i studiował filozofię oraz matematykę na uniwersytecie w Salzburgu, gdzie pracował również jako organista kościoła uniwersyteckiego (1792) i dyrygent chóru przy teatrze dworskim (1796). W latach 1797–1804 był uczniem J. Haydna w Wiedniu, tamże studiował na uniwersytecie nauki przyrodnicze i medyczne oraz dawał lekcje gry fortepianu i śpiewu. W latach 1804–08 był dyrygentem w teatrze niemieckim w Petersburgu, występował też m.in. w Berlinie. Od 1808 do 1809 przebywał w Wiedniu, m.in. opiekując się J. Haydnem, w latach 1809–16 był w Paryżu pianistą na dworze księcia C.M. de Talleyranda, któremu od 1814 do 1815 towarzyszył podczas Kongresu Wiedeńskiego. W 1815 otrzymał od Ludwika XVIII krzyż rycerski Legii Honorowej (odtąd dopisywał przed nazwiskiem tytuł „Ritter von”). W latach 1816–21 przebywał w otoczeniu księcia Luksemburga w Rio de Janeiro, gdzie działał też jako dyrygent i nauczyciel muzyki na dworze króla portugalskiego Jana VI. Po powrocie do Paryża podjął dawne obowiązki na dworze Talleyranda. Często podróżował po Europie, w latach 1829–34 zatrzymał się w Anglii. Później mieszkał na zmianę w Paryżu i Londynie, nadal podróżując (m.in. do Afryki Północnej). W 1837 brał udział w uroczystościach odsłonięcia pomnika J. Gutenberga w Moguncji, a w 1842 pomnika Mozarta w Salzburgu. W 1807 został członkiem Kungliga Svenska Musikaliska Akademien w Sztokholmie, w 1808 – członkiem towarzystwa filharmonicznego w Petersburgu.

Pozycję Neukomma w historii muzyki określa w pierwszym rzędzie jego działalność wirtuozowska jako pianisty i cenionego organisty-improwizatora. Ponadto zasłużył się propagując w Europie i Ameryce Południowej muzykę W.A. Mozarta, Beethovena, a zwłaszcza J. Haydna, z którym przyjaźnił się przez wiele lat. Działalność „impresaryjna” przychodziła mu tym łatwiej, że należał do grona osób znanych: światowiec, zadomowiony w całej niemal Europie, wszechstronnie wykształcony, obracający się w kręgach najwybitniejszych artystów i uczonych swej epoki, na dworach panujących i wśród arystokracji. Jego zasługi dla rozwoju kultury muzycznej 1. połowy XIX w. są bezsporne. Jako bardzo płodny kompozytor (ponad 1300 utworów) nie osiągnął sukcesu; wprawdzie utwory Neukomma były stosunkowo często wykonywane i wydawane, niekiedy nawet kilkakrotnie (ok. 1/3 twórczości Neukomma została opublikowana za życia kompozytora), jednakże po jego śmierci popadły w całkowite zapomnienie. Twórczość Neukomma, obejmująca prawie wszystkie ówcześnie uprawiane gatunki i formy, zaliczana bywa na ogół do schyłkowego okresu klasycyzmu, aczkolwiek nie została ona dotąd w całości dostatecznie przebadana. Na uwagę zasługują przede wszystkim oratoria, wykazujące cechy typowe dla muzyki przełomu klasyczno-romantycznego: kształt tekstu słownego decydujący o przewadze recytatywu nad arią, harmonika mediantowa, bogata kolorystyka; podobne cechy wykazuje późna twórczość pieśniowa Neukomma. Kompozytor spisywał katalog swoich utworów od 1804 do końca życia, rękopis znajduje się w Bibliothèque du Conservatoire w Paryżu.

Literatura: R. Angermüller Sigismund Neukomm. Werkverzeichnis, Autobiographie, Beziehung zu seinen Zeitgenossen, «Musikwissenschaftliche Schriften» IV, Monachium 1977; F. Rochlitz Sigismund Neukomm und seine „Grablegung Christi”, w: Für Freunde der Tonkunst, t. 3, Lipsk 1830, zrewid. przez A. Dörffla 3. wyd. 1868; G. Pellegrini-Brandacher Sigismund Ritter von Neukomm. Ein vergessener Salzburger Musiker, „Mitteilungen der Gesellschaft für Salzburger Landeskunde” LXXVI, 1936; L.H. Correa de Azevedo Sigismund Neukomm. An Austrian Composer in the New World, „The Musicl Quarterly” XLV, 1959; H.P. Schanzlin Briefe des Haydn-Schülers Neukomm an den Schweizer Komponisten Schnyder von Wartensee, w księdze pamiątkowej A. van Hobokena, red. J. Schmidt-Görg, Moguncja 1962; M. Vignal A Side-Aspect of Sigismund Neukomm’s Journey to France in 1809, „Haydn Yearbook” II, 1963–64; M. Araujo Sigismund Neukomm, un músico austríaco no Brasil, „Revue brasileira de cultura” I, 1969; R. Angermüller Sigismund Ritter von Neukomm (1778–1858) und seine Lehrer Michael und Joseph Haydn, «Haydn-Studien» III/l, 1973; C. Wehrs Neukomm e A. Maersch, „Noticia Bibliográfica e Histórica” XXIII, 1991; R. Angermüller Das Salzburger Mozart-Denkmal, Salzburg 1992.