Nasco, Jan

Nasco [nˊasko] Jan, Gian, Giovanni, *ok. 1510, †1561 Treviso, niderlandzki kompozytor działający we Włoszech; w źródłach nazywany jest też Metregian i Maistre Ihan. Ok. 1546 Nasco przebywał w Vicenzy w służbie weneckiego capitano delle milizie Paolo Naldiego. W 1547 został maestro di cappella w Accademia Filarmonica w Weronie (pierwszym w historii tego stowarzyszenia), gdzie do jego obowiązków należało m.in. udzielanie codziennie lekcji muzyki, umuzycznianie tekstów przedstawionych mu przez członków Accademia oraz zaopatrywanie zespołu w nuty i instrumenty. W 1551 objął stanowisko kapelmistrza katedry w Treviso, sprawowane przezeń do końca życia. Jego następcą w Accademia był przez krótki czas V. Ruffo, z którym Nasco utrzymywał przyjazne kontakty (w drugiej księdze swoich madrygałów z 1553 Ruffo zamieścił 5 kompozycji Nasca). Listy Nasca z Treviso do Werony są cennym źródłem do poznania praktyki wykonawczej XVI w. Wspomina w nich m.in. o użyciu konkretnych instrumentów muzycznych takich jak flety, puzony i wiole w wykonywaniu wskazanych przezeń madrygałów i motetów.

Obowiązki kapelmistrza w Accademia i katedrze znajdują odzwierciedlenie w szerokim zestawie uprawianych przez Nasca gatunków muzyki świeckiej i religijnej. Madrygały, z których wiele powstało na zamówienie akademików, wykazują wyrazową i formalną różnorodność. Ich teksty pochodzą m.in. z poezji F. Petrarki, T. Tassa, G. Boccaccia i T. Folenga. Świadectwem rywalizacji z Ruffem są m.in. opracowania tych samych strof poezji L. Ariosta. Ze szczególnym upodobaniem Nasco umuzyczniał poematy wielostroficzne (canzona, sestina), także religijne, np. 13-częściową canzona spirituale ku czci Najświętszego Sakramentu. Nasco, podobnie jak jemu współcześni działający w pobliżu Wenecji, pozostawał pod wpływem twórczości A. Willaerta. Styl deklamacyjny łączony jest w jego madrygałach z krótkimi, swobodnymi imitacjami, a w utworach o większej obsadzie kompozytor operuje pomysłowo grupami głosów, łącząc je w różnorodne zestawienia. Tekst traktowany jest zwykle sylabicznie, ale na słowach wyrażających ruch, silne emocje itp. pojawiają się melizmaty. Do najbardziej oryginalnych utworów kompozytora należy Canzon di Rospi & Rossignuol, w którym Nasco  połączył onomatopeiczny tekst, naśladujący odgłosy żab, słowika i kukułki, z niekonwencjonalnymi efektami dźwiękowymi (np. tremolo na głosce „r”).

Z trzech pasji szczególnie interesująca jest zachowana rękopiśmiennie Passio… według św. Mateusza, w której partie poszczególnych postaci wyróżnione zostały poprzez zróżnicowaną obsadę (2–6-głosów). Lamentacje – według wdowy po kompozytorze ostatnie ukończone przed śmiercią dzieło Nasco – zawierają trzy serie lekcji na trzy kolejne dni Triduum skomponowane w trzech różnych modi. Litery hebrajskie opracowane zostały przeważnie w sposób oszczędny, natomiast melizmatyczne odcinki pojawiają się niekiedy w ekspresyjnie zharmonizowanych wersetach.

Literatura G. Turrini Il maestro fiammingo G. N. Verona (1547–1551), „Note d’archivio per la storia musicale” XIV, 1937; A. Einstein The Italian Madrigal, t. 1, Princeton 1949, przedr. 1971; C.A. Elias Musical Performance in Sixteenth Century Italian Literature. Straparola’s „Le piacevoli notte”, „Early Music” XVII, 1989; H.M. Brown Madrigals for the Accademia Filarmonica of Verona. Nasco’s First Book of 1548, w: Akademie und Musik, ks. pamiątkowa W. Brauna, red. W. Frobenius i in., Saarbrücken 1993; K. von Fischer, Zur mehrstimmigen Passions-Vertonung des 16. Jahrhunderts in Spanien und Böhmen, „Archiv für Musikwissenschaft” LII, 1, 1995; M. Di Pasquale Patterns of Musical Patronage at the Accademia Filarmonica of Verona in the Early Modern Age, „International Review of the Asethetics and Sociology of Music”, LII,2, 2021.