Namysłowski Zbigniew, *9 IX 1939 Warszawa †7 II 2022 Warszawa, polski saksofonista (alt, sopran) jazzowy, multiinstrumentalista (flet, puzon, wiolonczela, fortepian), kompozytor, aranżer, lider. Ukończył klasę fortepianu w Podstawowej Szkole Muzycznej w Krakowie, a następnie, do 1957, uczęszczał do Liceum Muzycznego (wiolonczela) w Warszawie. Zaczynał jako pianista – w 1955 wraz ze szkolnym zespołem Five Brothers zadebiutował w klubie Hybrydy. W 1956 grał na puzonie w zespole dixielandowym M. Wadeckiego, a później w Modern Dixielanders W. Krotochwila (w 1957 z grupą tą zdobył wyróżnienie indywidualne podczas Przeglądu Studenckich Zespołów Jazzowych we Wrocławiu). W 1957 grał (na wiolonczeli i puzonie) w Modern Combo K. Sadowskiego, z którym wystąpił na Jazz Jamboree; w 1958 wspólnie z Hot Club Melomani wziął udział w pierwszym koncercie jazzowym w Filharmonii Narodowej. W 1958 z Polish All Stars J. Matuszkiewicza koncertował w Danii, zaś z Modern Dixielanders we Francji (były to pierwsze wyjazdy polskich muzyków jazzowych do Europy Zachodniej); w tym samym roku został laureatem II Przeglądu Zespołów Jazzowych w Krakowie. W 1959 współpracował z Traditional Jazz Makers (występ na Jazz Jamboree), New Orleans Stompers, grupą Z. Wicharego (tournée po NRD), Modern Jazz Group, big-bandem Hot Club Hybrydy i Hot Club Melomani; w tym czasie zaczął grać na saksofonie altowym, który wkrótce stał się jego głównym instrumentem. W latach 1960–1963 był członkiem The Wreckers A. Trzaskowskiego, z którym występował, nagrywał (m.in. Jazz Jamboree w 1960, album The Wreckers) i odbył wiele tras koncertowych (kraje Europy, Stany Zjednoczone, udział w Newport Jazz Festiwal, 1962). Równolegle, od 1961, prowadził swój pierwszy zespół Jazz Rockers (m.in. z K. Sadowskim i M. Urbaniakiem). W 1962 został uznany Muzykiem Roku przez pismo „Jazz” (zajął także pierwsze miejsca w kategoriach „puzon” i „saksofon altowy”); od tego momentu pozostawał najwyżej notowanym muzykiem w podobnych rankingach. W 1963 utworzył nowy zespół (z T. Wójcikiem, W. Gulgowskim i Cz. Bartkowskim), z którym odniósł sukces na Jazz Jamboree. Był to punkt zwrotny w jego karierze – grupa Namysłowskiego koncertowała na festiwalach jazzowych we Frankfurcie, Bolonii, Comblain-la-Tour w Belgii, Berlinie i Anglii, gdzie w 1964 nagrała album Lola (była to pierwsza płyta polskich muzyków jazzowych wydana na Zachodzie). W tym okresie zaczął zdobywać uznanie również jako kompozytor. W latach 1962–67 współpracował z K. Komedą (albumy Astigmatic, 1965; Meine süsse europäische Heimat, 1967; muzyka filmowa i teatralna). W 1967 został dostrzeżony przez pismo „Down Beat”. Od połowy lat 60. prowadził własne formacje (m.in. Zbigniew Namysłowski Quartet), z którymi realizował autorskie projekty; w różnym czasie w jego zespołach grali: A. Makowicz, Cz. Bartkowski, T. Kozłowski, W. Karolak, T. Szukalski, K. Jonkisz, P. Jarzębski, S. Kulpowicz. W okresie od lat 60. do 80. współpracował nie tylko z muzykami i zespołami jazzowymi (Novi Singers, U. Dudziak, M. Wróblewska, A. Dąbrowski, M. Bliziński, Studio Jazzowe Polskiego Radia J. Ptaszyna Wróblewskiego, orkiestra G. Gruntza, Chałturnik, Klaus Lenz Jazz and Rock Machine, Deborah Brown, zespół Chałturnik), ale też z wykonawcami muzyki popularnej (M. Tarnowski, F. Elkana) i rockowej (Niebiesko-Czarni, Cz. Niemen, Maanam). W latach 70. nagrał albumy: Winobranie, 1973 (w plebiscycie pisma „Jazz Forum” album ten został uznany za drugą, po Astigmatic K. Komedy, najlepszą płytę w historii polskiego jazzu); Kuyaviak Goes Funky, 1975; Jasmin Lady, 1978. 1978–80 przebywał w Stanach Zjednoczonych, gdzie współpracował m.in. z M. Urbaniakiem (Urbaniak, 1977) i U. Dudziak (Future Talk, 1979); wydał też własną, nagraną w Zurychu płytę Namyslovsky (1977). Po powrocie z USA założył zespół Air Condition (Air Condition, 1981; Air Condition/Flaka Nights, 1984), a następnie grupę The Q (koncerty w Stanach Zjednoczonych, Meksyku, na Kubie, albumy: Open, 1987; Cy to blues cy nie blues, 1987). W latach 90. prowadził kolejne zespoły, z którymi nagrał: Last Concert, 1992; Secretly, and Confidentially, 1993; Namysłowski Quartet & Zakopane Highlanders Band, 1995 (z kapelą góralską), Dances, 1998; 3 Nights, 1998; Mozart Goes Jazz, 1999. Po 2000 ukazały się m.in. Standards (2003), Assymetry (2006) oraz Nice & Easy (2009); ostatni album Namysłowskiego, Polish Jazz – Yes (2016), swoiste podsumowanie doświadczeń z polskim folklorem, został wysoko oceniony przez krytyków i publiczność.
Namysłowski, obok K. Komedy, T. Stańki i A. Trzaskowskiego, należy do najbardziej znaczących postaci w dziejach polskiego jazzu. Od początku lat 60. był jednym z najaktywniejszych i najbardziej wszechstronnych artystów polskiej sceny jazzowej; wziął udział w nagraniu ok. 40. albumów, występował na najważniejszych festiwalach w Europie (i prawie wszystkich Jazz Jamboree), jego dokonania wywarły duży wpływ na kolejne pokolenia muzyków. Początkowo grał jazz tradycyjny, w latach 60. wzorował się na stylu saksofonistów hardbopu (m.in. J. Adderleya), a później jazzie nowoczesnym z elementami free (J. Coltrane, O. Coleman), który wzbogacał o własne zdobycze (zwłaszcza w zakresie metrorytmiki i harmonii) i elementy polskiego folkloru. W swych kompozycjach (m.in. Piątawka, Siódmawka, Kuyaviak Goes Funky) wykorzystywał quasi-ludową melodykę (unikał dosłownych cytatów) oraz skale i strukturę rytmiczno-melodyczną polskich tańców ludowych (kujawiaka, mazurka, oberka, krakowiaka); chętnie wprowadzał także elementy muzyki latynoskiej (m.in. Der Schmalz Tango, Very Sad Bossa Nova, Samba Under Control), bałkańskiej (Gogoszary) i popularnej (Taki sobie Waltz, Walc na dwa). W latach 80. zaproponował własną wersję fusion (zespół Air Condition), w kolejnej dekadzie powrócił do muzyki akustycznej, kontynuując próby syntezy jazzu z folklorem (albumy: Dances, Namysłowski Quartet & Zakopane Highlanders and Band). Kompozycje Namysłowskiego odznaczają się wyrafinowaną melodyką, mistrzowskim operowaniem materiałem tematycznym, zaawansowaną, pełną zaskakujących modulacji harmonią, skomplikowaną metryką (np. 15/8) i akcentuacją oraz złożoną strukturą formalną (m.in. Kuyaviak Goes Funky, suita Winobranie). Jako saksofonista dysponował mocnym, czystym, pełnym żywiołowej ekspresji brzmieniem, które często przeciwstawiał momentom o bardziej lirycznym, „słowiańskim” charakterze. Przywiązywał dużą wagę do aranżacji utworów i szczegółów wykonania; zawsze stawiał bardzo wysokie wymagania członkom swoich zespołów, które przez lata były kuźnią talentów dla młodych muzyków; przez jego formacje przewinęli się m.in. Z. Wegehaupt, M. Strzelczyk, J. Skowron, D. Oleszkiewicz, A. Dutkiewicz, K. Stankiewicz, L. Możdżer, C. Konrad, K. Herdzin, O. Walicki, S. Jaskułke oraz syn Namysłowskiego, Jacek, obecnie czołowy puzonista polskiej sceny jazzowej.
