Mörike, Eduard

Mörike [m'ö:~] Eduard Friedrich, *8 IX 1804 Ludwigsburg, †4 VI 1875 Stuttgart, niemiecki poeta i prozaik późnoromantyczny, wywodzący się z kręgu tzw. szkoły szwabskiej. Wychowany w szkole przyklasztornej w Urach (1818–22) i wykształcony w zakresie teologii (uniwersytet w Tybindze, 1822–26) pełnił (z przerwami) funkcję wikarego, a następni pastora w kilku miejscowościach na terenie Szwabii. W 1851 podjął pracę nauczyciela historii literatury w Katharinenstift w Stuttgarcie. Niezbyt udane życie osobiste (nieszczęśliwa miłość młodzieńcza, zerwane narzeczeństwo i późne, trudne małżeństwo) w istotny sposób zaważyło na twórczości Mörikego. Od wczesnych lat pasją jego życia była muzyka; szczególnie cenił dzieła klasyków wiedeńskich, zwłaszcza Mozarta, ze współczesnych — Mendelssohna, Spohra i Rossiniego. Wielka wrażliwość na świat dźwięków znalazła wyraz w jego poezji. Pierwszy, a zarazem główny zbiór poetycki (Gedichte, 1838), zawierał wiersze silnie nacechowane autobiograficznie. Młodzieńcza miłość do „Peregriny” (Marii Meyer) rezonowała również na kartach jego romantycznej powieści Maler Nolten (1832), zwyczajem epoki inkrustowanej wierszami, które wkrótce opatrywano muzyką.

Liryka Mörikego obraca się w kręgu prostej, pozornie naiwnej piosenki ludowej proweniencji, w święcie biedermeierowskiej idylli przenikniętej nastrojem melancholii i cichej rezygnacji, odwołuje się do przyrody jako towarzysza ludzkich doznań i tęsknot, niekiedy ucieka w świat, baśni i legendy. W sposób niepowtarzalny łączy poczucie tragizmu życia z pogodnym optymizmem znajdującym swe źródło w niezachwianej wierze. Stylistycznie jest ściśle związana z tradycją romantyczną, stanowi jej swoiste późne echo; bywa umieszczana pomiędzy liryką Goethego a „małym realizmem”. Wyczucie rytmu, barwy i melodyki wiersza, a także duże poczucie formy świadczą o szczególnej wrażliwości Mörikego na magię dźwięków. Dość często sięgał również do klasycznych metrów antycznej ody, idylli, anakreontyku. Mörike jest także autorem paru librett operowych (m.in. Das blinde Mädchen, 1827, z muzyką L. Hetscha i Die Regenbrüder, 1839, z muzyką I. Lachnera). Za mistrzowskie dzieło prozatorskie uchodzi nowela Mozart auf der Reise nach Prag (1855), wyraz fascynacji muzyką Mozarta, a zwłaszcza operą Don Giovanni.

W dziejach muzyki poezja Mörikego odegrała rolę znaczącą. Już w latach 40. po teksty Mörikego sięgnął R. Schumann; skomponował 5 pieśni (m.in. Das verlassene Mägdelein na głos i fortepian) oraz 4 utwory chóralne. Później liryki Mörikego zainteresowały R. Franza (9 pieśni, m.in. Verborgenheit i Um Mitternacht) oraz J. Brahmsa (2 pieśni: An Äolsharfe 1859 i Agnes 1873). Wyjątkową rolę wiersze Mörikego odegrały w twórczości H. Wolfa, inspirując go do skomponowania 57 pieśni; 53 z nich złożyło się na zbiór pt. Mörike-Lieder (1888), uznany za jedno z największych osiągnięć kompozytora. W pieśniach Wolfa występują wszystkie odmiany liryki Mörikego: liryka w stylu ludowym (Das verlassene Mägdelein, Agnes), o tematyce religijnej i mistycznej (Gebet, Auf ein altes Bild, Schlafendes Jesuskind), miłosnej (Peregrina, Nimmersatte Liebe) i fantastycznej (Elfenlied, Der Feuerreiter) oraz liryka obyczajowa i żartobliwa (Storchenbotschaft, Mausfallen-Sprüchlein). Przeważa technika „przekomponowania” tekstu i zależność faktury głosu wokalnego od intonacji tekstu słownego. Partia fortepianu, subtelna harmonicznie, pełni rolę co najmniej równorzędną w stosunku do partii wokalnej. Do słów Mörikego ponadto pisali pieśni m.in. W. Burkhard, H. Distler, A. Knab, K. Marx oraz O. Schoeck (47 pieśni, 40 z nich złożyło się na cykl Das holde Bescheiden, 1950).

Literatura: R. Krauss Eduard Mörike und seine Komponisten, „Neue Musikzeitung” XXV, 1904; V.O. Ludwig Eduard Mörike in der lyrik Hugo Wolfs, Wiedeń 1930; A. Nowak Hugo Wolf „Eichendorff-Lieder”, „Mörike-Lieder” i „Michelangelo-Lieder”, w: Cykle pieśni ery romantycznej oraz Hugo Wolf „Das verlassene Mägdelein” do słów Eduarda Mörikego, w: Forma i ekspresja w liryce wokalnej 1808–1909, «Muzyka i liryka» z. 1 i 2, red. M. Tomaszewski, Kraków
1989.