Młynarski, Emil

Młynarski Emil Szymon, *18 VII 1870 Kibarty k. Suwałk (obec. Kybartai, Litwa), †5 IV 1935 Warszawa, polski dyrygent, skrzypek i kompozytor. Dzieciństwo spędził w Suwałkach. Od 10 roku życia kształcił się w Petersburgu, gdzie wstąpił do konserwatorium, początkowo do klasy skrzypiec Böhma, później L. Auera. Studiował również kompozycję u A. Ladowa i instrumentację u N. Rimskiego-Korsakowa. Jeszcze podczas studiów od 1883 występował wielokrotnie z pianistką H. Bogucką w prowincjonalnych miastach rosyjskich. Po otrzymaniu dyplomu w 1889 objął stanowisko drugiego skrzypka Kwartetu Cesarskiego i został zaangażowany do orkiestry symfonicznej. Wkrótce zrezygnował z tych zajęć dla występów solowych. Od początku 1890, ze stałym akompaniatorem M. Józefowiczem, koncertował z powodzeniem w Petersburgu, Kijowie, Odessie, Wilnie, Warszawie, a także w wielu miastach niemieckich i w Londynie. Kolejne podróże koncertowe, obejmujące m.in. Mińsk, Grodno, Kowno, Wilno, Berlin, Lipsk (sala Gewandhausu), Magdeburg, Hanower, Mannheim i Augsburg, odbył w 1891 oraz na przełomie 1892–93, uzyskując liczne pochlebne recenzje. W 1894 został profesorem klasy skrzypiec i dyrygentem uczniowskiej orkiestry w szkole Cesarskiego Towarzystwa Muzycznego w Odessie. Poznał wtedy i otoczył opieką pochodzących z niezamożnej rodziny braci E. i P. Kochańskich. W 1896 Młynarski zawarł związek małżeński z Anną Talko-Hryncewicz. Ich najstarsza córka Wanda została żoną W. Łabuńskiego, najmłodsza Alina wyszła za mąż za Artura Rubinsteina. Miejscem, w którym Młynarski najchętniej spędzał wakacje, komponował i gościł wielu zaprzyjaźnionych artystów, był aż do I wojny światowej wniesiony w posagu przez żonę dwór w Iłgowie nad Niemnem.

W 1898 Młynarski uzyskał jedną z 5 głównych nagród na konkursie kompozytorskim im. I.J. Paderewskiego w Lipsku za Koncert skrzypcowy op. 11. W marcu tegoż roku, w zastępstwie chorego C. Trombiniego, poprowadził spektakl Carmen w operze w Warszawie. Po sukcesie przedstawienia uzyskał stanowisko kapelmistrza, a następnie, po śmierci Trombiniego — dyrektora muzycznego. Zajmował je przez 4 lata wystawiając m.in. Straszny dwór i Hrabinę Moniuszki, Goplanę Żeleńskiego, Fausta Gounoda, Lohengrina Wagnera, Cyganerię Pucciniego i Pajace Leoncavalla. Organizował comiesięczne koncerty symfoniczne orkiestry operowej z udziałem wybitnych solistów polskich i zagranicznych. Brał czynny udział w przygotowaniach do założenia w Warszawie Filharmonii. W 1900 został powołany na stanowisko jej dyrektora, a 5 XI 1901 dyrygował inauguracyjnym koncertem w nowo wybudowanym gmachu. W rezultacie nieporozumień z zarządem i dyrektorem administracyjnym A. Rajchmanem, jak również na skutek ostrych głosów krytycznych niesłusznie obarczających go winą za wszelkie niedociągnięcia repertuarowe i artystyczne, w 1905 Młynarski ustąpił ze stanowiska. W latach 1904–07 był dyrektorem Instytutu Muzycznego w Warszawie. W 1907 otrzymał zaproszenie na serię koncertów z London Symphony Orchestra w kilku miastach brytyjskich, a po zakończeniu występów propozycję objęcia dyrekcji Scottish Choral and Orchestral Union w Glasgow. Młynarski pracował z orkiestrą w Glasgow w sezonach 1910–16. Dyrygował w tym czasie także w Londynie (cykl koncertów muzyki słowiańskiej 1913 i koncert muzyki brytyjskiej 1914), w Petersburgu, Moskwie i Berlinie. W latach 1917–18 przebywał w Rosji. Prowadził koncerty promenadowe orkiestry Teatru Wielkiego w Moskwie i cykl 10 koncertów symfonicznych. W 1918 powrócił do Warszawy i wznowił współpracę z Filharmonią, w 1919 został mianowany dyrektorem konserwatorium i opery w Warszawie. W jego klasie dyrygenckiej studiowali wówczas P. Kiecki, K. Wiłkomirski, F. Rybicki, Z. Dymmek. Młynarski zrezygnował z pracy pedagogicznej po trzech latach, uzyskując specjalne podziękowanie od premiera RP za wzorowe zorganizowanie pracy uczelni. Operą kierował do 1929, przedstawił spektakle ok. 15 polskich baletów i oper, a także premiery wielu arcydzieł repertuaru światowego, jak Fidelio Beethovena, Tristan i Izolda oraz Parsifal Wagnera, Dafnis i Chloe Ravela, Pulcinella i Pietruszka Strawińskiego. W latach 20. Młynarski przygotował też spektakle Halki w Wiedniu, Pradze i Belgradzie, dyrygował wielokrotnie orkiestrą Filharmonii Warszawskiej oraz koncertami symfonicznymi w Paryżu, Glasgow, Edynburgu, Bukareszcie, Zagrzebiu i w Kopenhadze. W latach 1929–31 przebywał w Stanach Zjednoczonych, sprawował funkcję dziekana wydziału orkiestrowego Curtis Institute of Music w Filadelfii oraz dyrektora filadelfijskiej opery. Na scenie operowej wystawił m.in. Carmen Bizeta, Rigoletto, Bal maskowy, Aidę i Traviatę Verdiego, Madame Butterfly Pucciniego, Borysa Godunowa Musorgskiego, Jasia i Małgosię Humperdincka, dyrygował koncertami symfonicznymi w Filadelfii, Nowym Jorku i Waszyngtonie. Z powodu choroby wrócił do Polski. Mimo osłabienia zdrowia poprowadził jeszcze spektakl Halki 26 XII 1931 w Teatrze Wielkim w Warszawie, wystąpił kilka razy w Filharmonii (koncert Beethovenowski z udziałem W. Backhausa 1932) i wygłosił kilka odczytów radiowych. W 1932 otrzymał Nagrodę Muzyczną Miasta Warszawy „za całokształt działalności artystycznej na polu muzycznym”. W 1934 został wybrany na prezesa Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich.

Działalność muzyczna Młynarskiego była bardzo wszechstronna. Zaczynał karierę jako dobrze zapowiadający się skrzypek-wirtuoz, później poświęcił się dyrygenturze, by w tej właśnie dziedzinie osiągnąć największe sukcesy. Był pierwszym polskim dyrygentem światowego formatu. Wielką wagę przywiązywał do wstępnej analizy partytury, zmierzającej do jak najbardziej precyzyjnego odczytania intencji kompozytora, a następnie do dokładnego opracowania koncepcji interpretacyjnej podczas prób z orkiestrą. Uważał, że to najważniejszy etap pracy nad utworem i w okresach, kiedy prowadził klasę dyrygentury, wymagał bezwzględnie od studentów obowiązkowej obecności na wszystkich swoich próbach. Umiejętność nawiązywania kontaktu z orkiestrą, oszczędne i eleganckie, a przy tym celowe i czytelne ruchy, autorytet artystyczny, którego podstawą była dogłębna znajomość partytury to szczególnie istotne cechy zwracające uwagę muzyków grających pod jego batutą i słuchaczy. Młynarski doskonale interpretował wielki repertuar orkiestrowy: symfonie Beethovena, Schuberta, Brahmsa i Czajkowskiego, poematy symfoniczne R. Straussa, dzieła Debussy’ego i Ravela, nie unikał utworów młodych, mało jeszcze znanych kompozytorów, chętnie propagował repertuar polski. Również wielu przygotowanym przez niego spektaklom operowym (dzieła Wagnera w Warszawie, Borys Godunow w Filadelfii, Halka w kilku miastach europejskich) towarzyszyło najwyższe uznanie krytyków i publiczności.

Kompozycje Młynarskiego reprezentują nurt konserwatywny w muzyce przełomu XIX i XX wieku. Są nierówne pod względem artystycznym, niejednorodne stylistycznie, eklektyczne. Jednak posługując się konwencjonalnymi środkami techniki kompozytorskiej, obok utworów drobnych, o charakterze popularnym, pozostawił Młynarski również ambitnie zakrojone dzieła o dużej wartości i poważnym historycznym znaczeniu. Spośród nich na pierwszym miejscu znajduje się II Koncert skrzypcowy D-dur op. 16, nawiązujący w stylu i formie do Koncertu skrzypcowego Brahmsa, z bardzo atrakcyjną pod względem wykonawczym wirtuozowską partią solową, bogatym brzmieniem orkiestry i łatwo trafiającymi do słuchaczy kantylenowymi melodiami. Nie utrzymał się natomiast w repertuarze koncertowym nagrodzony na konkursie kompozytorskim I Koncert skrzypcowy d-moll op. 11, przeładowany efektami popisowymi, o mało wyrazistych tematach. Ważną pozycją pozostaje postromantyczna Symfonia F-dur op. 14; treścią jej programu są idee patriotyczne. Czteroczęściowe dzieło potężnych rozmiarów odznacza się ciekawymi pomysłami instrumentacyjnymi i oryginalną surową harmonią, zawiera cytaty z Bogurodzicy w części I, rytmy oberka w Scherzu i motywy krakowiaka Albośmy to jacy tacy w Finale. Całkowitą porażką kompozytora okazało się wystawienie opery Noc letnia, która po paru spektaklach została zdjęta z afisza. Spośród drobnych utworów skrzypcowych największą popularnością cieszy się efektowny, pełen temperamentu Mazur G-dur op. 7 nr 1; inne, nie tak znane miniatury fortepianowe i skrzypcowe utrzymane są w stylu salonowym.

Duże znaczenie miała działalność organizatorska Młynarskiego. To w znacznej mierze dzięki jego inicjatywie, a następnie usilnym i wytrwałym zabiegom mającym na celu uzyskanie niezbędnych funduszy powstała Filharmonia Warszawska. Kierował też innymi instytucjami muzycznymi: konserwatorium i operą, przyczynił się do wzrostu ich poziomu, osiągnął znaczące sukcesy artystyczne i pedagogiczne.

Będąc człowiekiem dość apodyktycznym, przekonany o słuszności własnych racji i decyzji niechętnie odnosił się do opinii odmiennych i głosów krytycznych, co niekiedy prowadziło do poważnych, nawet dramatycznych konfliktów. Wobec studentów i podwładnych, mimo iż zawsze potrafił zachować dystans, okazywał się opiekuńczy i przyjacielski. Z bezinteresowną życzliwością czuwał nad przebiegiem kariery wielu młodych artystów, wspierał ich talent, dbał o właściwy rozwój.

Literatura: J.W. Reiss Statkowski, Melcer, Młynarski, Stojowski, Warszawa 1949; J. Mechanisz Emil Młynarski. W setną rocznicę urodzin, Warszawa 1970; J. Mechanisz Młynarski, Suwałki 1994.