Michałowski, Aleksander

Michałowski Aleksander, *17 V 1851 Kamieniec Podolski, †17 X 1938 Warszawa, polski pianista, kompozytor i pedagog. W latach 1867–69 studiował w konserwatorium w Lipsku grę fortepianową u I. Moschelesa i T. Coctiusa oraz kompozycję u K.H. Reineckego. W 1869 zadebiutował jako pianista Koncertem e-moll Chopina w sali Gewandhausu w Lipsku. Zawarł bliską znajomość z K. Wieck-Schumann i grywał z nią na 2 fortepiany Andante z wariacjami R. Schumanna. W 1870 uzupełniał studia pianistycze u K. Tausiga w Berlinie. W 1871 spotkał się we Lwowie z K. Mikulim, który przekazał mu tradycje stylu wykonawczego Chopina. W 1874 osiadł w Warszawie i 6 X 1875 wystąpił tu po raz pierwszy w salach redutowych. Koncertował ponad 65 lat, niemal do końca życia, głównie w Polsce i Rosji, także w Austrii i Niemczech, występując jako solista, w duecie ze skrzypkiem S. Barcewiczem, oraz w trio z Barcewiczem i wiolonczelistą A. Wierzbiłłowiczem. W latach 1874–1918 Michałowski był związany z Instytutem Muzycznym w Warszawie, od 1891 jako profesor klasy fortepianu. W 1918 objął klasę fortepianu w szkole muzycznej przy Warszawskim Towarzystwie Muzycznym (od 1919 Wyższa Szkoła Muzyczna im. F. Chopina). Wykształcił kilka pokoleń polskich pianistów; jego uczniami byli m.in: Z. Buckiewiczowa-Ciborowska, W. Chrapowicki, R. Etkin, J. Familier, W. Friemann, B. Kon, W. Landowska, J. Lefeld, H. Neuhaus, H. Pachulski, J. Śmidowicz, J. Wertheim, B. Woytowicz, J. Żurawlew. Naturalnym dopełnieniem działalności pedagogicznej Michałowskiego były jego opracowania edytorskie: etiud J.B. Cramera, Gradus ad Parnassum M. Clementiego oraz 4 tomy sonatin fortepianowych dla wydawnictwa Strobla. Zainicjował wraz z L. Chojeckim nowe wydanie dzieł Chopina dla firmy Gebethner i Wolff, a ponadto opracował ćwiczenia przygotowujące do wykonania wszystkich etiud Chopina. Został odznaczony m.in. Orderem Polonia Restituta III klasy.

Do historii muzyki polskiej przeszedł Michałowski jako wybitny chopinista i zasłużony pedagog, dzięki któremu muzyka Chopina poczęła rozbrzmiewać w repertuarze koncertowym kraju w wykonaniu polskich pianistów. W interpretacji utworów Chopina stworzył własny styl, odmienny od potężnej i wybujałej emocjonalnie gry Paderewskiego, łączący koronkową technikę ornamentalną i figuracyjną z subtelnością nastrojów, wykwintem i elegancją frazy. Jego gra odznaczała się nadzwyczajną lotnością techniki palcowej, perlistością gam i pasaży oraz dbałością o walory brzmieniowe dźwięku. Miał w swym repertuarze całą twórczość J.S. Bacha, L. van Beethovena oraz utwory kompozytorów romantycznych z R. Schumannem i F. Chopinem na czele.

Twórczość kompozytorska Michałowskiego ma znaczenie marginalne, choć za jego życia cieszyła się wielkim powodzeniem. Obejmuje ona ponad 50 utworów, w tym głównie fortepianowe miniatury taneczne i liryczne, reprezentujące typowy salonowy styl 2. poł. XIX w. Charakteryzuje je lekkość i elegancja, niezaprzeczalny polor pianistyczny; wczesnoromantyczna liryka i wirtuozeria w duchu F. Mendelssohna kojarzy się tu z wpływami F. Chopina i An. Rubinsteina.

Literatura: J. Kleczyński A. Michałowski, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” Warszawa 1887 nr 172; S. Niewiadomski A. Michałowski, „Muzyka” 1929 nr 2; Album pamiątkowy. A. Michałowski, ku uczczeniu 65-lecia pracy artystycznej, red. W. Walter, Warszawa 1934; Z. Drzewiecki A. Michałowski – nestor pianistów (próba charakterystyki), „Muzyka Polska” X, 1938; J. Sierpiński A. Michałowski. W 110 rocznicę urodzin, „Ruch Muzyczny” 1961 nr 10.