logotypes-ue_ENG

Martini, Johannes

Biogram i literatura

Martini Johannes, *ok. 1430–1440 Leuze-en-Hainaut (?), †23 X 1497 Ferrara, franko-flamandzki kompozytor. O latach jego młodości nic nie wiadomo. Pierwsza o nim wzmianka pochodzi z 1471, kiedy działał jako muzyk na dworze biskupim w Konstancji. W I 1473 wstąpił na służbę do księcia Ferrary Ercolego d’Este. Od II 1474 zatrudniony był u księcia Galeazza Marii Sforzy w Mediolanie, gdzie miał okazję zetknąć się m.in. z Josquinem des Prez , L. Compère’em i G. van Weerbeke; w XI tegoż roku powrócił na dwór w Ferrarze, by pozostać tam do końca życia. Do jego obowiązków należało kierowanie kapelą książęcą oraz kontakty z zagranicznymi muzykami. W następnych latach kilkakrotnie podróżował: w I 1487 na Węgry wraz z 8-letnim Ippolitem d’Este mającym objąć arcybiskupstwo w Ostrzyhomiu, a w II 1487 i XI 1488 do Rzymu w celu załatwienia formalności związanych z posiadanymi prebendami. W latach 1490–92 korespondował w sprawach muzyki z córką swego chlebodawcy, Isabellą d’Este Gonzagą; wcześniej był jej nauczycielem w Ferrarze i krótko w Mantui (1490). Do przyjaciół Martiniego należał P. Hofhaimer.

Większość utworów skomponował Martini na potrzeby kapeli książęcej w Ferrarze. Podstawę jego twórczości stanowią msze, spośród których przeważająca część wykorzystuje świeckie cantus firmi. Msza Coda de pavon opiera się na tanecznej chanson Der Pfoben Swancz Barbinganta – jest to jeden z pierwszych przypadków użycia basse-danse jako cantus firmus. W mszy La Martinella pojawia się cantus firmus segmentowany, prawdopodobnie wzorowany na twórczości J. Obrechta. W tenorze mszy Cucu zastosowany został nietypowy dla tego gatunku efekt imitacji głosu kukułki. Motetem Martiniego o charakterze okolicznościowym jest Per funde coeli rore, skomponowany w 1473 z okazji ślubu księcia Ercolego d’Este z Eleonorą d’Aragona. Pozostałe motety mają przeznaczenie liturgiczne, np. Levate capita vestra to antyfona na Boże Narodzenie, a Domine, non secundum to tractus z mszy na środę popielcową. Zarówno w mszach, jak i w motetach stosuje Martini na dużą skalę technikę imitacyjną oraz sekwencje. Stworzony we współpracy z J. Brebisem zbiór kompozycji na Wielki Tydzień (psalmy, hymny, Magnificat tertii toni) stanowi jedną z pierwszych kolekcji muzyki dwuchórowej. Magnificat i większość psalmów opiera się na zanikającej już wówczas technice fauxbourdonowej. Spośród kompozycji świeckich tylko Fortuna d’un gran tempo zaopatrzona jest w tekst, pozostałe mają jedynie incipity francuskie lub włoskie i prawdopodobnie przeznaczone były do wykonania instrumentalnego. Do utworów tego typu najczęściej pojawiających się w rękopisach należą La Martinella oraz Des biens d’amours. Twórczość Martiniego, zaliczanego do generacji Josquina, stylistycznie nawiązuje jednak bardziej do epoki Ockeghema. O randze kompozytora wśród współczesnych może świadczyć fakt wydania przez Petrucciego 3 jego pieśni (w Canti C., Wenecja 1504), 2 motetów (Motetti libro quarto, Wenecja 1505) oraz co najmniej jednego hymnu w zaginionym obecnie Hymnorum liber primus (Wenecja 1507).

Literatura: Th. Karp The Secular Works of Johannes Martini, w: Aspects of Medieval and Renaissance Music, ks. pamiątkowa G. Reese’a, red. J. LaRue, Nowy Jork 1966, 2. wyd. 1978; Th.L. Noblitt The Magnificats of Johannes Martini, w ks. pamiątkowej P.A. Piska, wyd. J. Głowacki, Austin 1966; J.G. Brawley The Magnificats, Hymns, Motets and Secular Compositions of Johannes Martini, dysertacja, Yale University, New Haven 1968; G.P. Calessi Riccerche sull’Accademia della morte di Ferrara, „Quadrivium” XVI, 1975; M. Kanazawa Martini and Brebis at the Estense Chapel, w ks. pamiątkowej M. Gilmore’a, red. S. Bertelli i G. Ramakus, Florencja 1978; L. Lockwood Music in Renaissance Ferrara 1400–1505, Oksford 1984; J.P. Burkholder Johannes Martini and the Imitation Mass of the Late Fifteenth Century, „Journal of the American Musicological Society” XXXVIII/3, 1985. E. Moohan The masses of Johannes Martini, dysertacja University of Manchester 1994; M. Steib A Composer Looks at His Model: Polyphonic Borrowing in Masses from the Late Fifteenth Century, „Tijdschrift van de Koninklijke Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis” XLVI, 1996; P. Starr Strange Obituaries: The Historical Use of the „per obituum” Supplicaton, w: Papal Music and Musicians in Medieval and Renaissance Rome, red. R. Sherr, Oksford 1998; W.F. Prizer Una „Virtù Molto Conveniente A Madonne”: Isabella D’Este as a Musician, „The Journal of Musicology” VII, 1999; M. Steib The old guard goes to school: The evolution of style in Johannes Martini’s motets, w: The motet around 1500: On the relationship of imitation and text treatment?, red. Th. Schmidt-Beste, Turnhout 2012; M. Steib Herculean labours: Johannes Martini and the manuscript Modena, Biblioteca Estense, MS α.M.1.13, „Early Music History” XXXIII, 2014.

Kompozycje i edycje

Kompozycje:

msze na 4 głosy:

Au chant del’alouete

Cela sans  plus

Coda de pavon

Cucu

Dio te salvi  Gotterello

Dominicalis

Ferialis

Io ne tengo quanto te

La  Martinella

Ma bouche rit

Or sus, or sus

Nos amis

msze na 3 głosy:

In feuers hitz

7 motetów na 3 i 4 głosy

ok. 65 psalmów na 2 i 3 głosy

12 hymnów na 3 i 4 głosy

6 magnifikatów na 4 głosy

2 pasje na 4 i 6 głosów

ponad 30 utworów świeckich na 3 i 4 głosy

 

Edycje:

Johannes Martini. The Secular Works, wyd. E.G. Evans, Madison (Wisconsin), 1975

Johannes Martini, Masses, cz. 1-2, wyd. E. Moohan, M. Steib, Madison (Wisconsin) 1999

Johannes Martini and Johannes Brebis, Sacred Music, cz. 1-2, wyd. M. Steib, Middleton (Wisconsin), 2009