Martini, Johannes

Martini Johannes, *ok. 1430–1440 Leuze-en-Hainaut (?), †23 X 1497 Ferrara, franko-flamandzki kompozytor. O latach jego młodości nic nie wiadomo. Pierwsza o nim wzmianka pochodzi z 1471, kiedy działał jako muzyk na dworze biskupim w Konstancji. W I 1473 wstąpił na służbę do księcia Ferrary Ercolego d’Este. Od II 1474 zatrudniony był u księcia Galeazza Marii Sforzy w Mediolanie, gdzie miał okazję zetknąć się m.in. z Josquinem des Prez , L. Compère’em i G. van Weerbeke; w XI tegoż roku powrócił na dwór w Ferrarze, by pozostać tam do końca życia. Do jego obowiązków należało kierowanie kapelą książęcą oraz kontakty z zagranicznymi muzykami. W następnych latach kilkakrotnie podróżował: w I 1487 na Węgry wraz z 8-letnim Ippolitem d’Este mającym objąć arcybiskupstwo w Ostrzyhomiu, a w II 1487 i XI 1488 do Rzymu w celu załatwienia formalności związanych z posiadanymi prebendami. W latach 1490–92 korespondował w sprawach muzyki z córką swego chlebodawcy, Isabellą d’Este Gonzagą; wcześniej był jej nauczycielem w Ferrarze i krótko w Mantui (1490). Do przyjaciół Martiniego należał P. Hofhaimer.

Większość utworów skomponował Martini na potrzeby kapeli książęcej w Ferrarze. Podstawę jego twórczości stanowią msze, spośród których przeważająca część wykorzystuje świeckie cantus firmi. Msza Coda de pavon opiera się na tanecznej chanson Der Pfoben Swancz Barbinganta – jest to jeden z pierwszych przypadków użycia basse-danse jako cantus firmus. W mszy La Martinella pojawia się cantus firmus segmentowany, prawdopodobnie wzorowany na twórczości J. Obrechta. W tenorze mszy Cucu zastosowany został nietypowy dla tego gatunku efekt imitacji głosu kukułki. Motetem Martiniego o charakterze okolicznościowym jest Per funde coeli rore, skomponowany w 1473 z okazji ślubu księcia Ercolego d’Este z Eleonorą d’Aragona. Pozostałe motety mają przeznaczenie liturgiczne, np. Levate capita vestra to antyfona na Boże Narodzenie, a Domine, non secundum to tractus z mszy na środę popielcową. Zarówno w mszach, jak i w motetach stosuje Martini na dużą skalę technikę imitacyjną oraz sekwencje. Stworzony we współpracy z J. Brebisem zbiór kompozycji na Wielki Tydzień (psalmy, hymny, Magnificat tertii toni) stanowi jedną z pierwszych kolekcji muzyki dwuchórowej. Magnificat i większość psalmów opiera się na zanikającej już wówczas technice fauxbourdonowej. Spośród kompozycji świeckich tylko Fortuna d’un gran tempo zaopatrzona jest w tekst, pozostałe mają jedynie incipity francuskie lub włoskie i prawdopodobnie przeznaczone były do wykonania instrumentalnego. Do utworów tego typu najczęściej pojawiających się w rękopisach należą La Martinella oraz Des biens d’amours. Twórczość Martiniego, zaliczanego do generacji Josquina, stylistycznie nawiązuje jednak bardziej do epoki Ockeghema. O randze kompozytora wśród współczesnych może świadczyć fakt wydania przez Petrucciego 3 jego pieśni (w Canti C., Wenecja 1504), 2 motetów (Motetti libro quarto, Wenecja 1505) oraz co najmniej jednego hymnu w zaginionym obecnie Hymnorum liber primus (Wenecja 1507).

Literatura: Th. Karp The Secular Works of Johannes Martini, w: Aspects of Medieval and Renaissance Music, ks. pamiątkowa G. Reese’a, red. J. LaRue, Nowy Jork 1966, 2. wyd. 1978; Th.L. Noblitt The Magnificats of Johannes Martini, w ks. pamiątkowej P.A. Piska, wyd. J. Głowacki, Austin 1966; J.G. Brawley The Magnificats, Hymns, Motets and Secular Compositions of Johannes Martini, dysertacja, Yale University, New Haven 1968; G.P. Calessi Riccerche sull’Accademia della morte di Ferrara, „Quadrivium” XVI, 1975; M. Kanazawa Martini and Brebis at the Estense Chapel, w ks. pamiątkowej M. Gilmore’a, red. S. Bertelli i G. Ramakus, Florencja 1978; L. Lockwood Music in Renaissance Ferrara 1400–1505, Oksford 1984; J.P. Burkholder Johannes Martini and the Imitation Mass of the Late Fifteenth Century, „Journal of the American Musicological Society” XXXVIII/3, 1985. E. Moohan The masses of Johannes Martini, dysertacja University of Manchester 1994; M. Steib A Composer Looks at His Model: Polyphonic Borrowing in Masses from the Late Fifteenth Century, „Tijdschrift van de Koninklijke Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis” XLVI, 1996; P. Starr Strange Obituaries: The Historical Use of the „per obituum” Supplicaton, w: Papal Music and Musicians in Medieval and Renaissance Rome, red. R. Sherr, Oksford 1998; W.F. Prizer Una „Virtù Molto Conveniente A Madonne”: Isabella D’Este as a Musician, „The Journal of Musicology” VII, 1999; M. Steib The old guard goes to school: The evolution of style in Johannes Martini’s motets, w: The motet around 1500: On the relationship of imitation and text treatment?, red. Th. Schmidt-Beste, Turnhout 2012; M. Steib Herculean labours: Johannes Martini and the manuscript Modena, Biblioteca Estense, MS α.M.1.13, „Early Music History” XXXIII, 2014.