Lubelczyk, Jakub

Lubelczyk Jakub, polski działacz reformacyjny, tłumacz i poeta, czynny w początku 2. połowy XVI w. W 1558 dedykował wydanie psałterza wojewodzie Łukaszowi Górce, w 1559 został ministrem (duchownym kalwińskim) u M. Reja. Uczestniczył w synodzie wodzisławskim (VI 1559) i dwóch pińczowskich (I i IX 1560). W latach 1560–63 należał do zespołu tłumaczy tzw. Biblii brzeskiej. Pierwszą datowaną publikacją wiersza Lubelczyka jest 4-głosowa pieśń z 1557, ostatnią – pochwała Słownika J. Mączyńskiego z 1564.

Lubelczyk jest twórcą pierwszego polskiego (i jednego z pierwszych w Europie) poetyckiego przekładu całego psałterza. Dodał do niego Pyosneczki s starego y z nowego Zakonu (22 teksty) i 6 innych. Przy 110 psalmach i 6 „piosneczkach” zamieścił melodie (w Psalmie LXXXI dwie do kolejnych fragmentów, w Psalmie CXIX – trzy), przy pozostałych odsyła do melodii innych psalmów. Prawdopodobnie Lubelczyk sam ułożył lub zaadaptował te melodie, choć nie wynika to jednoznacznie ze sformułowania „moje nuty” użytego w przedmowie. Uwagę zwraca fakt, że kompozytorem prawie wszystkich pieśni wielogłosowych do tekstów Lubelczyka (wydane równocześnie z Psałterzem) jest C. Bazylik, a jego inicjały figurują także przy melodii tenoru Psalmu XXXVI, pokrywającej się z zamieszczoną w Psałterzu. W wielu melodiach z Psałterza można odnaleźć motywy z pieśni dawniejszych różnego pochodzenia i z chorału gregoriańskiego.

Literatura: K. Hławiczka Zur Geschichte der polnischen evangelischen Gesangbücher des 16. und 17. Jahrhunderts, „Jahrbuch für Liturgie und Hymnologie” XV, 1970; A. Borucka-Szotkowska „Psałterz Dawida” Jakuba Lubelczyka, praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, 1973; K. Meller O pieśniowej twórczości Jakuba Lubelczyka, „Pamiętnik Literacki” LXXV, 1984; S. Urbańczyk „Psałterz” w przekładzie Jakuba Lubelczyka i Jana Kochanowskiego, w: Jan Kochanowski 1584-1984. Epoka, twórczość, recepcja, red. J. Pele, P. Buchwald-Pelcowa i B. Otwinowska, t. 1, Lublin 1989; K. Meller Psalmy „nad miód słodsze” i tłumacz-pszczoła: o Jakuba Lubelczyka „Psałterzu Dawida” z roku 1558 słów kilka, „Teksty Drugie” I, 1990; K. Morawska Renesans. 1500–1600, Warszawa 1994; M. Cybulski O dwóch XVI-wiecznych polskich przekładach „Psałterza”: „Psałterz Dawidow” Mikołaja Reja i „Psałterz Dawida” Jakuba Lubelczyka, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XLIV, 1999; K. Meller Jakub Lubelczyk – pisarz reformacyjny, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” XXIII, 2005; J. Lubelczyk Pieśni, psalmy i wiersze polskie, wstęp i oprac. K. Meller, Lublin 2007; J. Lubelczyk Wirydarz krześcijański, Apoteka Ducha świętego, wstęp i oprac. K. Meller, Lublin 2008; Jakub Lubelczyk: Psałterz i kancjonał z melodiami drukowany w 1558 roku, wyd. J.S. Gruchała i P. Poźniak, Kraków 2010; J.S. Gruchała Między filologią a stylistyką praktyczną: „Psalm 67” w przekładzie Jakuba Lubelczyka i jego recepcja w XVI–XVII w., w: Silva rerum philologicarum. Studia ofiarowane Profesor Marii Strycharskiej-Brzezinie, red. J.S. Gruchała i H. Kurek, Kraków 2010; Ż. Polanin Dydaktyka w Wirydarzu krześcijańskim Jakuba Lubelczyka, „Meluzyna” VI, 2019; M. Hanusiewicz-Lavallee Uwagi o polskiej liryce psalmicznej drugiej połowy wieku XVI, „Pamiętnik Literacki” CXI, 2020.