Kątski, Apolinary

Kątski Apolinary, *2 VII 1824 Warszawa (w literaturze kilka błędnych dat: 23 X 1823 lub 1825 Kraków lub Warszawa oraz 2 lipca 1826 Poznań lub Kraków lub Warszawa), †29 VI 1879 Warszawa. Skrzypek i kompozytor, syn Grzegorza i Anny Kątskiej z Różyckich. Początkowo uczył się gry na skrzypcach u starszego brata, Karola. Nazwiska innych jego nauczycieli nie są znane, wiadomo tylko, że prawdopodobnie przez pewien czas był uczniem N. Paganiniego w Paryżu. Apolinary Kątski zaczął bardzo wcześnie występować publicznie. W czasie pobytu rodziny w Petersburgu (1829) uczestniczył w jej koncercie na dworze carskim, następnie występował z rodzeństwem w Rosji, na Węgrzech, w Wiedniu, Monachium i w Paryżu, gdzie 11 I 1837 odbył się jego pierwszy publiczny koncert. W 1838 spotkał się z N. Paganinim, który najprawdopodobniej udzielił mu kilku lekcji i wystawił pisemną, pochlebną opinię o jego grze. W tym samym roku występował także w czasie uroczystości koronacyjnych królowej Wiktorii w Londynie. W latach 1836–50 mieszkał w Paryżu. Po 1845 odbywał liczne podróże koncertowe po prowincji Francji i Niemczech, zyskując uznanie H. Berlioza, G. Meyerbeera i C. Guhra. Wystąpił m.in. w Hawrze, Nantes, Bordeaux, Breście, a także w Strasbourgu i Lipsku. W 1849 dołączył do zespołu artystów pianistki Marii Louisy Dulcken, z którym udał się na tournée po Wielkiej Brytanii. Koncertował też w Polsce. W 1849 dał szereg koncertów we Wrocławiu, Krakowie, Lwowie i na terenie Wielkopolski. Pod koniec 1850 wystąpił po raz pierwszy w Warszawie, a następnie wyjechał do Rosji, gdzie od 1852 był Skrzypkiem-solistą Jego Imperatorskiej Mości w Petersburgu, zastępując na tym stanowisku H. Vieuxtempsa. Koncertował też niemal w całej Rosji, wzbudzając polemikę prasową z udziałem m.in. A. Sierowa, N. Golicyna i An. Rubinsteina. Działał również jako kameralista występując z An. Rubinsteinem, T. Leszetyckim i A. Dargomyżskim. W 1858 powrócił do Warszawy i zajął się pracą nad utworzeniem Instytutu Muzycznego. Dzięki wysokiej pozycji i szerokim kontaktom w sferach rządowych Petersburga mógł doprowadzić do powstania uczelni, w której zajęcia rozpoczęły się 26 I 1861. Od tego czasu aż do śmierci pełnił funkcję dyrektora Instytutu oraz nauczyciela wyższej klasy skrzypiec. Po 1864 powrócił do koncertowania, początkowo w Warszawie, z czasem udając się w coraz dłuższe trasy koncertowe w towarzystwie córki Wandy, utalentowanej pianistki. W czasie dyrektury w Instytucie Muzycznym brał aktywny udział w organizacji życia muzycznego stolicy Królestwa Polskiego.

Utwory Apolinarego Kątskiego wydawane były w Paryżu, Lipsku, Warszawie, Moskwie i Petersburgu. Nie odbiegają one od typowej dla XIX w. twórczości wirtuozowskiej, stanowiąc przykład kompozycji wizytówek, prezentujących warsztat wykonawczy ich autora. Apolinary Kątski był znakomitym skrzypkiem o nieprawdopodobnej technice. Znany był szczególnie z łączenia gry pizzicato i arco, techniki doprowadzonej przez niego do mistrzostwa i określonej mianem „pizzi-arco”. Stosował niekiedy tanie efekty popisowe, polegające na naśladowaniu na skrzypcach głosów zwierząt, co ściągnęło nań zarzut szarlatanerii. Krytyka podkreślała jednak piękny i zróżnicowany ton oraz mistrzostwo w wykonywaniu utworów klasycznych, zwłaszcza L. van Beethovena. Miał opinię świetnego kameralisty. Jego repertuar składał się jednak w znacznej części z utworów własnych, nastawionych na popis wykonawcy i skierowanych do szerszego kręgu odbiorców. Ogromne znaczenie dla rozwoju szkolnictwa muzycznego w Polsce miało założenie Instytutu Muzycznego w Warszawie. Zasługą Apolinarego Kątskiego było zgromadzenie niezbędnych funduszy dla uzyskania zgody na otwarcie uczelni, pozyskanie do kadry pedagogicznej czołowych muzyków warszawskich oraz organizacja pracy szkoły. Kątski kładł szczególny nacisk na muzykę zespołową – chór i orkiestra Instytutu pod jego dyrekcją regularnie występowały w Kościele archikatedralnym św. Jana, w którym on sam od 1865 pełnił funkcję Dyrektora Muzyki kościelnej. Wprowadził też do Instytutu klasę deklamacji, będącą rodzajem studia operowego. Wykształcił wielu utalentowanych skrzypków, m.in. W. Górskiego, T. Adamowskiego, St. Barcewicza. Dość bliska relacja z ówczesną władzą wywołała niechętny stosunek warszawskiego środowiska muzycznego do Apolinarego Kątskiego. Jego zasługi zostały zauważone dopiero w XX w. i wciąż są odkrywane.

Literatura: J. Dupuy Notice sur Apollinaire de Kontski, Bordeaux 1847; F.W. Bulgarin Apollinarij Kontskij, „Siewiernaja pczeła” 1851 nr 223; Jan ze Śliwina [A.H. Kirkor] Apolinary Kątski – na pamiątkę pobytu w Wilnie, Wilno 1852; „Tygodnik Ilustrowany” 1879 nr 732 (nekrolog Apolinarego Kątskiego); M. Kolabińska Bracia Kątscy w świetle papierów Leonarda Niedźwieckiego, w: Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej, z. 6, Kórnik 1958; 150 lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie, praca zbiorowa, red. S. Śledziński, Warszawa 1960; T. Grum-Grżymajło Bratja Kontskije i polemika o muzykalnoispołnitielskich stilach, w: Woprosy muzykalnogo ispołnitielstwa, Moskwa 4. wyd. 1967; S. Śledziński Bracia Kątscy w Rosji, w: Polsko-rosyjskie miscellanea muzyczne, red. Z. Lissa, Kraków 1967; S. Śledziński Na marginesie Symfonii a-moll Antoniego Kątskiego, w: Studia Hieronymo Feicht septuagenario dedicata, Kraków 1967; A. Rutkowska Działalność pedagogiczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego (1860–1918), Warszawa 1967; A. Rutkowska Rola społeczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego i znaczenie jego działalności dla polskiej kultury muzycznej, Warszawa 1980; S. Kachniarz, Apolinary Kątski – Artysta i jego dzieło, niepublikowana praca magisterska napisana pod kier. prof. Ireny Poniatowskiej, Uniwersytet Warszawski 2005; M. Dziadek Apolinary Kątski – The Director and Teacher at the Warsaw Musical Institute, w: Henryk Wieniawski and the Bravura Tradition, red. M. Jabłoński, D. Jasińska, Poznań 2011; K. Skrzypczak Wpływ wirtuozowskich technik Niccolò Paganiniego na Karola Lipińskiego i Apolinarego Kątskiego, niepublikowana praca magisterska napisana pod kier. prof. Aliny Żórawskiej-Witkowskiej, Uniwersytet Warszawski 2012; E. Chamczyk Wokół wirtuozowskiej kariery Apolinarego Kątskiego (1829–1861), niepublikowana praca magisterska napisana pod kier. prof. Aliny Żórawskiej-Witkowskiej, Uniwersytet Warszawski 2014; E. Chamczyk Podbijając muzyczne centrum Europy: paryska dekada Apolinarego Kątskiego (1838–1848), w: „Muzyka” t. 63 (4/2018); E. Chamczyk Wokół narodzin Apolinarego Kątskiego – nowe źródła, w: „Muzyka” t. 64 (1/2019); E. Chamczyk I Puritani Vincenza Belliniego w fantazjach skrzypcowych Karola Lipińskiego i Apolinarego Kątskiego, w: Karol Lipiński. Życie, działalność, epoka, t. 7, red. Joanna Subel, Wrocław 2020; E. Chamczyk Apolinary Kątski – uczeń Niccolo Paganiniego?, w: Długi wiek XIX w muzyce: nowe pytania – nowe interpretacje – nowe wyzwania, red. G. Zieziula, M. Sułek, Warszawa 2020; E. Chamczyk Apolinary Kątski: A Nineteenth-Century Master of Self-Promotion, w: „Fontes Artis Musicae”, nr 67 (4/2020); W. Antonczyk, E. Chamczyk Petersburska Teka osobowa skrzypka Apolinarego Kątskiego jako źródło do badań nad jego biografią, w: „Muzyka”, t. 66 (1/2021); R. Antoń, Ród Kąckich vel Kątskich z Kątów h. Brochwicz. Przyczynek do dziejów rodów rycerskich Małopolski (Studium historyczno-genealogiczne od połowy XIX wieku), Krosno 2021.