logotypes-ue_ENG

Kątski, Antoni

Biogram

Kątski Antoni, *25 IX 1816 Kraków (w literaturze błędna data 27 X 1817), †7 XII 1899 Iwanycze (k. Nowogrodu), pianista i kompozytor, syn Grzegorza i Anny Kątskiej z Różyckich. Gry na fortepianie uczył się najpierw u swego ojca; pod koniec lat 20. był prawdopodobnie uczniem Szkoły Głównej Muzyki w Warszawie. W latach 1829–30 uczył się u J. Fielda w Moskwie, a następnie od 1833 u S. Sechtera (kompozycja) w Wiedniu. Po raz pierwszy wystąpił publicznie (wraz z bratem Karolem) w Krakowie w wieku 4 lat (3 II 1822). Od tej pory występował stale jako „cudowne dziecko” w Warszawie i innych miastach Polski, a także w Wiedniu, na Węgrzech i w Rosji. Bardzo wcześnie rozpoczął też komponowanie. Jego pierwsze utwory – Taniec polski i anglez, Taniec polski i mazur – były wydawane w Warszawie w 1825. W czasie pobytu w Paryżu został sędzią konkursów konserwatorium paryskiego. W 1848 rozpoczął tournée po Europie; koncertował w Madrycie i Sewilli (także na dworze królewskim). Następnie udał się do Portugalii; występował w Lizbonie, gdzie – na życzenie króla – opracował projekt reorganizacji tamtejszego konserwatorium, za co otrzymał Order Niepokalanego Poczęcia. W latach 1851–53 przebywał w Berlinie jako nauczyciel gry na fortepianie księżniczki pruskiej Ludwiki i nadworny pianista. W tym czasie koncertował w wielu miastach Niemiec i Austrii, a także odbył podróż koncertową z bratem Apolinarym. W latach 1854–67 przebywał w Petersburgu, gdzie założył Towarzystwo Miłośników Muzyki Klasycznej i działał jako pedagog. W dalszym ciągu koncertował w wielu miastach Rosji. Skomponował tam Symfonię a-moll op. 220, którą dedykował carowi w nadziei otrzymania stanowiska dworskiego pianisty. W 1867 przeniósł się do Londynu, gdzie mieszkał przez 16 lat, zajmując się pedagogiką muzyczną i komponowaniem. W 1883 wyjechał na stałe do USA, początkowo do Buffalo (NY), później do stanu Michigan i tam objął stanowisko profesora konserwatorium w Grand Rapids. Równocześnie odbywał liczne tournées po USA i Kanadzie, a w 1890 występował również w Japonii. W 1897 rozpoczął wielką podróż koncertową dookoła świata, która obejmowała Australię, Nową Zelandię, Indie, Chiny, Japonię, Syjam, a także Rosję i Polskę. Posiadał liczne medale i ordery nadawane mu przez koronowane głowy w całej Europie.

Antoni Kątski cieszył się ogromną sławą w całej Europie, a także poza jej granicami; jego gra odznaczała się znakomitą, błyskotliwą techniką, emanowała z niej siła, a równocześnie delikatność i spokój – jak piszą recenzenci. Wszystkie te cechy podkreślały również sprawozdania z ostatniego tournée ponad 80-letniego artysty. Niektórzy uważali grę Antoniego Kątskiego za powierzchowną. Jego repertuar ulegał stopniowym zmianom. Początkowo były to głównie utwory wirtuozowskie, często o charakterze popularnym. Z czasem coraz więcej miejsca w jego repertuarze zajmowały utwory Bacha, Händla, Mozarta i Beethovena, a także Chopina, Webera, Mendelssohna. Obfita twórczość kompozytorska Antoniego Kątskiego ma charakter dość popularny. Znaczna jej część to utwory salonowe, cieszące się swego czasu dużą popularnością w całej Europie. Były one wydawane głównie w Niemczech, Francji, Rosji i Anglii. Nieprawdopodobną popularność zdobył jego kaprys heroiczny Przebudzenie lwa op. 115, utwór niewyróżniający się walorami artystycznymi. Skomponowany początkowo na orkiestrę wojskową, został następnie przerobiony przez kompozytora na fortepian. W tej postaci doczekał się blisko 100 różnych wydań w całej Europie, publikowany był także w transkrypcjach. Większe utwory Antoniego Kątskiego, zwłaszcza symfonie i koncerty, nie były wydane. Występują w nich obiegowe środki techniczne i schematy formalne, i nie świadczą one o inwencji kompozytorskiej. Opracowana przez Antoniego Kątskiego szkoła na fortepian, wydana w językach francuskim, niemieckim i rosyjskim, była obowiązkowym podręcznikiem w konserwatoriach w Paryżu, Berlinie i Petersburgu.

Literatura: C. Cui An. G. Kontskij w 1858 i 1898, „Nowosti i birżewaja gazieta” 1898 nr 332; Listy Jmć. Pana Grzegorza Kątskiego do Filharmoniey Krakowskiey, wyd. J. Reiss, Kraków 1930; T. Grum-Grżymajło Bratja Kontskije i polemika o muzykalnoispołnitielskich stilach, w: Woprosy muzykalnogo ispołnitielstwa, Moskwa 4. wyd. 1967; S. Śledziński Bracia Kątscy w Rosji, w: Polsko-rosyjskie miscellanea muzyczne, red. Z. Lissa, Kraków 1967; S. Śledziński Na marginesie Symfonii a-moll Antoniego Kątskiego, w: Studia Hieronymo Feicht septuagenario dedicata, Kraków 1967; J. Sikorski Lew się budzi czyli historia sławy i zapomnienia Antoniego Brochwicza-Kątskiego, w: Sylwetki pianistów polskich. Od Wincentego Lessla do Henryka Pachulskiego, t. 1, Rzeszów 1996; I. Poniatowska Antoni Kątski jako pianista i kompozytor muzyki fortepianowej, w: Chopin w kręgu przyjaciół, t. 5, red. I. Poniatowska, D. Pistone, Warszawa 1999; A. Tołoczyńska Działalność koncertowa Antoniego Kątskiego, niepublikowana praca magisterka napisana pod kierunkiem prof. Małgorzaty Woźnej-Stankiewicz, Uniwersytet Jagielloński 2012; R. Antoń, Ród Kąckich vel Kątskich z Kątów h. Brochwicz. Przyczynek do dziejów rodów rycerskich Małopolski (Studium historyczno-genealogiczne od połowy XIX wieku), Krosno 2021; A. Parkita Antoni Kątski – lew estrady XIX wieku, Kielce 2021.

Kompozycje (ponad 400 opusów)

Instrumentalne:

5 uwertur koncertowych, m.in. Uwertura uroczysta, wyk. Wrocław 1850

3 symfonie, m.in. a-moll op. 220, dedykowana carowi Aleksandrowi II, kopia w Bibliotece Sałtykowa-Szczedrina w Petersburgu; c-moll, wyk. częściowo w Petersburgu 1855

Koncert fortepianowy es-moll, przed 1853

Koncert fortepianowy F-dur, 1830–1832

Marsz koronacyjny na orkiestrę na koronację króla Wilhelma pruskiego

Kwartet smyczkowy, wyd. Paryż

Trio fortepianowe, wyd. Paryż

Douze études op. 25 na fortepian, wyd. Paryż

Douze études op. 53 na fortepian, wyd. Paryż

Polonaise et Six Mazurkas na fortepian op. 44, wyd. Paryż

Le réveil du lion. Caprice héroïque op. 115 na fortepian, wyd. Berlin

2 sonaty na fortepian, m.in. Grande Sonate in F op. 156, wyd. Berlin

Grande polonaise op. 194 na fortepian, wyd. Moskwa

Berceuse op. 218 na fortepian, wyd. Moskwa

Ballade op. 253 na fortepian, wyd. Moguncja

Toccata op. 359 na fortepian

liczne wariacje, fantazje na różne tematy, tańce, miniatury, kaprysy na fortepian

Wokalne:

religijne i świeckie, m.in. Gruss an die Viadrina na chór mieszany, wyk. Wrocław 1850

Sceniczne:

Les deux distraits, operetka, libretto kompozytor prawdopodobnie wg Die Zerstreuten A. Kotzebue, wyst. Londyn 1872
Marcello, opera, ukończona 1880

Le sultan de Zanzibar, operetka, wyst. Nowy Jork 1886

muzyka do poematu F. Schillera Pieśń o dzwonie

Inne:

L’indispensable du pianiste op. 100, szkoła gry na fortepianie, wyd. Berlin b.r.