Kątski, Antoni

Kątski Antoni, *25 IX 1816 Kraków (w literaturze błędna data 27 X 1817), †7 XII 1899 Iwanycze (k. Nowogrodu), pianista i kompozytor, syn Grzegorza i Anny Kątskiej z Różyckich. Gry na fortepianie uczył się najpierw u swego ojca; pod koniec lat 20. był prawdopodobnie uczniem Szkoły Głównej Muzyki w Warszawie. W latach 1829–30 uczył się u J. Fielda w Moskwie, a następnie od 1833 u S. Sechtera (kompozycja) w Wiedniu. Po raz pierwszy wystąpił publicznie (wraz z bratem Karolem) w Krakowie w wieku 4 lat (3 II 1822). Od tej pory występował stale jako „cudowne dziecko” w Warszawie i innych miastach Polski, a także w Wiedniu, na Węgrzech i w Rosji. Bardzo wcześnie rozpoczął też komponowanie. Jego pierwsze utwory – Taniec polski i anglez, Taniec polski i mazur – były wydawane w Warszawie w 1825. W czasie pobytu w Paryżu został sędzią konkursów konserwatorium paryskiego. W 1848 rozpoczął tournée po Europie; koncertował w Madrycie i Sewilli (także na dworze królewskim). Następnie udał się do Portugalii; występował w Lizbonie, gdzie – na życzenie króla – opracował projekt reorganizacji tamtejszego konserwatorium, za co otrzymał Order Niepokalanego Poczęcia. W latach 1851–53 przebywał w Berlinie jako nauczyciel gry na fortepianie księżniczki pruskiej Ludwiki i nadworny pianista. W tym czasie koncertował w wielu miastach Niemiec i Austrii, a także odbył podróż koncertową z bratem Apolinarym. W latach 1854–67 przebywał w Petersburgu, gdzie założył Towarzystwo Miłośników Muzyki Klasycznej i działał jako pedagog. W dalszym ciągu koncertował w wielu miastach Rosji. Skomponował tam Symfonię a-moll op. 220, którą dedykował carowi w nadziei otrzymania stanowiska dworskiego pianisty. W 1867 przeniósł się do Londynu, gdzie mieszkał przez 16 lat, zajmując się pedagogiką muzyczną i komponowaniem. W 1883 wyjechał na stałe do USA, początkowo do Buffalo (NY), później do stanu Michigan i tam objął stanowisko profesora konserwatorium w Grand Rapids. Równocześnie odbywał liczne tournées po USA i Kanadzie, a w 1890 występował również w Japonii. W 1897 rozpoczął wielką podróż koncertową dookoła świata, która obejmowała Australię, Nową Zelandię, Indie, Chiny, Japonię, Syjam, a także Rosję i Polskę. Posiadał liczne medale i ordery nadawane mu przez koronowane głowy w całej Europie.

Antoni Kątski cieszył się ogromną sławą w całej Europie, a także poza jej granicami; jego gra odznaczała się znakomitą, błyskotliwą techniką, emanowała z niej siła, a równocześnie delikatność i spokój – jak piszą recenzenci. Wszystkie te cechy podkreślały również sprawozdania z ostatniego tournée ponad 80-letniego artysty. Niektórzy uważali grę Antoniego Kątskiego za powierzchowną. Jego repertuar ulegał stopniowym zmianom. Początkowo były to głównie utwory wirtuozowskie, często o charakterze popularnym. Z czasem coraz więcej miejsca w jego repertuarze zajmowały utwory Bacha, Händla, Mozarta i Beethovena, a także Chopina, Webera, Mendelssohna. Obfita twórczość kompozytorska Antoniego Kątskiego ma charakter dość popularny. Znaczna jej część to utwory salonowe, cieszące się swego czasu dużą popularnością w całej Europie. Były one wydawane głównie w Niemczech, Francji, Rosji i Anglii. Nieprawdopodobną popularność zdobył jego kaprys heroiczny Przebudzenie lwa op. 115, utwór niewyróżniający się walorami artystycznymi. Skomponowany początkowo na orkiestrę wojskową, został następnie przerobiony przez kompozytora na fortepian. W tej postaci doczekał się blisko 100 różnych wydań w całej Europie, publikowany był także w transkrypcjach. Większe utwory Antoniego Kątskiego, zwłaszcza symfonie i koncerty, nie były wydane. Występują w nich obiegowe środki techniczne i schematy formalne, i nie świadczą one o inwencji kompozytorskiej. Opracowana przez Antoniego Kątskiego szkoła na fortepian, wydana w językach francuskim, niemieckim i rosyjskim, była obowiązkowym podręcznikiem w konserwatoriach w Paryżu, Berlinie i Petersburgu.

Literatura: C. Cui An. G. Kontskij w 1858 i 1898, „Nowosti i birżewaja gazieta” 1898 nr 332; Listy Jmć. Pana Grzegorza Kątskiego do Filharmoniey Krakowskiey, wyd. J. Reiss, Kraków 1930; T. Grum-Grżymajło Bratja Kontskije i polemika o muzykalnoispołnitielskich stilach, w: Woprosy muzykalnogo ispołnitielstwa, Moskwa 4. wyd. 1967; S. Śledziński Bracia Kątscy w Rosji, w: Polsko-rosyjskie miscellanea muzyczne, red. Z. Lissa, Kraków 1967; S. Śledziński Na marginesie Symfonii a-moll Antoniego Kątskiego, w: Studia Hieronymo Feicht septuagenario dedicata, Kraków 1967; J. Sikorski Lew się budzi czyli historia sławy i zapomnienia Antoniego Brochwicza-Kątskiego, w: Sylwetki pianistów polskich. Od Wincentego Lessla do Henryka Pachulskiego, t. 1, Rzeszów 1996; I. Poniatowska Antoni Kątski jako pianista i kompozytor muzyki fortepianowej, w: Chopin w kręgu przyjaciół, t. 5, red. I. Poniatowska, D. Pistone, Warszawa 1999; A. Tołoczyńska Działalność koncertowa Antoniego Kątskiego, niepublikowana praca magisterka napisana pod kierunkiem prof. Małgorzaty Woźnej-Stankiewicz, Uniwersytet Jagielloński 2012; R. Antoń, Ród Kąckich vel Kątskich z Kątów h. Brochwicz. Przyczynek do dziejów rodów rycerskich Małopolski (Studium historyczno-genealogiczne od połowy XIX wieku), Krosno 2021; A. Parkita Antoni Kątski – lew estrady XIX wieku, Kielce 2021.