Karg-Elert [k'ark ɛ':lert], Karg, Sigfrid, *21 XI 1877 Oberndorf n. Neckarem, †9 IV 1933 Lipsk, niemiecki kompozytor, organista i teoretyk. Od 1896 studiował pod kierunkiem P. Homeyera, K. Wendlinga, S. Jadassohna i C. Reineckego w konserwatorium w Lipsku, gdzie od 1919 uczył teorii i kompozycji. W 1902 kierował klasą mistrzowską w konserwatorium w Magdeburgu, wkrótce jednak powrócił do Lipska i poświęcił się komponowaniu, a ponadto koncertował na organach i harmonium. W arkana wiedzy o możliwościach brzmieniowych organów wprowadzał go M. Reger. Współcześni muzycy (m.in. Grieg, Busoni, Kreutzer) i wydawcy (m.in. Novello, Simon) wysoko cenili sztukę kompozytorską Karg-Elerta. Ze szczególnie obfitej twórczości kompozytora za najbardziej wartościowe uważa się kompozycje na organy (ok. 250 utworów) i na harmonium (ok. 100 utworów), świadczące o doskonałym opanowaniu sztuki kontrapunktu oraz znajomości współczesnych Karg-Elertowi technik kompozytorskich. Niektóre utwory Karg-Elerta (fugi, passacaglia, preludia) są tonalne, polifoniczne lub oparte na wzorach improwizacji barokowej, inne wskazują na zainteresowanie twórcy kolorystyką brzmienia, eksperymentami harmonicznymi, politonalnością, a nawet atonalnością. Swoistym przeglądem technik kompozytorskich jest cykl utworów na harmonium pt. Portraits. W utworach fortepianowych i w pieśniach znajdują odzwierciedlenie nowsze prądy muzyczne. Karg-Elert pozostawał pod wpływem Skriabina i Debussy’ego, pisał m.in. cykle miniatur fortepianowych o poetyckich tytułach, stosując nieschematyczne układy metrorytmiczne w połączeniu z impresjonistyczną kolorystyką brzmienia.
W swoich pismach Karg-Elert rozważał problem zjawisk tonalnych durowych i molowych jako równoważnych fenomenów natury; pozostawał pod wpływem teorii A.J. Oettingena o zwierciadlanej biegunowości trybów dur-moll. Pracę Karg-Elerta Die Kunst der Registrierens... wykorzystywano w dydaktyce.
Literatura: P. Schenk Sigfrid Karg-Elert. Eine monographische Skizze mit vollständigem Werkverzeichnis, Lipsk 1927; G. Sceats The Organ Works of Karg-Elert, Londyn 1948; P. Schenk Karg-Elerts polaristische Harmonielehre, w: Beiträge zur Musiktheorie des 19. Jahrhunderts, red. M. Vogel, «Studien zur Musikgeschichte des 19. Jahrhunderts» IV, Ratyzbona 1966; W. Kwasnick Sigfrid Karg-Elert. Sein Leben und Werk in heutiger Sicht, Nister (Westerwald) 1971.
Kompozycje:
na harmonium (większość także w wersji na organy):
6 Skizzen 1903
Passacaglia 1905
Monologe 1905
I Sonata 1905
Phantasie und Fuge 1905
Aquarellen 1906
Silhouetten na harmonium i fortepian, 1906
Scènes pittoresques 1906
Ostinato e fughetta 1906
Partita 1906, także wersja na Kunstharmonium
Madrigale na harmonium lub Kunstharmonium, 1906
Poesien na harmonium i fortepian, 1907
Intarsien 1911
Portraits. 33 Stil-Studien von Palestrina bis Schönberg, 2 z., 1913, 1923
12 Impressionen 1914
7 Riesengebirgsimpressionen oraz 7 Idyllen na Saugluftharmonium, 1915
na Kunstharmonium:
3 Sonatiny oraz 8 Konzertstücke 1906
2 orchestrale Konzertstudien 1907
Miniatury oraz Renaissance 1908
II Sonata 1912
na organy:
Sequenz nr 1 1908
66 Choralimprovisationen 1908–10
Sonata 1909
Diverses pièces 1910
3 sinfonische Kanzonen, nr 3 ze skrzypcami i chórem żeńskim, 1910
Sequenz nr 2 1910
3 Impressions 1911
10 charakteristische Stücke 1911
10 kleine Charakterstücke 1911
Chaconne i fuga, koda z zespołem instrumentów dętych, 1912
20 Prä- und Postludien 1912
3 Pastels 1912
10 Choralimprovisationen 1912
3 sinfonische Choräle, nr 3 ze skrzypcami, 1913
Homage to Händel 1914
7 Pastels 1919
I Partita 192
3 Impressions 1922
Cathédral Windows 1923
Triptych 1930
Kalejdoskop 1930
3 Stücke 1932
na fortepian:
5 bagatel 1902
2 etiudy koncertowe 1902
Walzerszenen „Carneval” 1902
Aus dem Norden 1903
Skandinavische Weisen 1903
7 charakteristische Stücke 1903
Aphorismen 1905
Aus meiner Schwabenheimat 1906
3 sonatiny 1910
Poetische Bagatellen 1911
II Sonata 1912
Zwielichtimpressionen 1913
Exotische Impressionen nach Bonseis Indienfahrt 1919
Hexameron 1920
III Sonata 1920
Heidebilder 1920
Patina 1923
Partita 1923
pedagogiczne:
Dekameron, 10 utworów na fortepian, 1904
Pedalstudien na organy, 1913
na harmonium:
Grundlegende Studien 1913
Die hohe Schule des Legato Spiels na harmonium lub fortepian, 1913
Gradus ad Parnassum, 138 aranżacji, 1913–14
Schule für Harmonium 1915
***
2 koncerty fortepianowe
utwory kameralne
zbiory pieśni solowych, m.in. do słów L. Tiecka, L. Uhlanda, F. Rückerta, R. Dehmela
Prace:
Die Kunst des Registrierens. Theoretisch-praktische Elementarschule, 3 z., Berlin 1911–14
Die Grundlagen der Musiktheorie, 2 z., Lipsk 1922
Akustische Ton-, Klang- und Funktionsbestimmung, Lipsk 1930
Polaristische Klang- und Tonalitätslehre, Lipsk 1931
