Jarecki, Tadeusz

Jarecki Tadeusz, *1 I 1889 Lwów, †2 V 1955 Nowy Jork, polski kompozytor, dyrygent i publicysta, syn Henryka. Studiował na politechnice lwowskiej i równocześnie odbywał studia muzyczne pod kierunkiem ojca i u S. Niewiadomskiego w konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie, uzupełniał je w Moskwie u S. Taniejewa oraz w 1909 lub w latach 1912–13 u E. Jaquesa-Dalcroze’a, w którego instytucie był także przez pewien czas wykładowcą. W 1917 przebywał w Stanach Zjednoczonych, w 1918 wrócił do kraju i jako ochotnik wstąpił w stopniu oficera do Wojska Polskiego. W 1920 wyjechał ponownie do Stanów Zjednoczonych, gdzie w 1921 ożenił się ze śpiewaczką Luizą Llewellyn. Tadeusz Jarecki dyrygował orkiestrą symfoniczną NBC w Nowym Jorku, potem był kierownikiem zespołu The Chamber Ensemble (żona Tadeusza Jareckiego – śpiew oraz trio fortepianowe Pulgara) tejże radiofonii. W latach 1932–36 przebywał w kraju, został dyrektorem Towarzystwa Muzycznego i konserwatorium im. S. Moniuszki w Stanisławowie, dyrygował orkiestrą symfoniczną we Lwowie, w 1935 wystawił operę swego ojca Mindowe. W latach 1936–38 przebywał w Stanach Zjednoczonych, w 1938 przyjechał do Paryża. Podczas pobytu za granicą Tadeusz Jarecki włączał się w prace polonijnych środowisk twórczych; w 1929 został wybrany sekretarzem generalnym towarzystwa popierania stosunków kulturalnych z Polską (Committee to Forster Friendly Relations between the Arts of Poland and America). W czasie II wojny światowej pełnił różne funkcje w polskim rządzie na emigracji w Londynie; w 1940 był naczelnikiem wydziału Ministerstwa Informacji; w latach 1940–43 zorganizował i prowadził stowarzyszenie The Polish Musicians of London, w 1946 ostatecznie przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie pracował m.in. na Columbia University w Nowym Jorku. W okresie międzywojennym stale współpracował z „Muzyką”, przesyłając korespondencje m.in. z Nowego Jorku, drukowane w dziale „Z oper i sal koncertowych”; w latach 1936–45 publikował artykuły w angielskim czasopiśmie „The Chesterian”.

Sporządzenie spisu twórczości Tadeusza Jareckiego nastręcza wiele problemów. Informacje o działalności kompozytora przebywającego na przemian w kraju i za granicą ukazywały się w Polsce pod postacią notatek prasowych donoszących o licznych wykonaniach jego utworów, głównie w Stanach Zjednoczonych. W latach 30. także w kraju wykonano kilka jego kompozycji, lecz po II wojnie światowej nazwisko Tadeusza Jareckiego zupełnie zniknęło z łamów prasy muzycznej, toteż nie znamy liczby powstałych utworów, dat powstania, wydań. Z informacji zawartych w prasie polskiej okresu międzywojennego wynika, że był on kompozytorem bardzo wszechstronnym, którego twórczość podlegała nieustannemu rozwojowi.

Poważne miejsce w dorobku Tadeusza Jareckiego zajmuje symfonika. Z 5 symfonii wymieniana była III Symfonia breve, zaopatrzona w podtytuł Symfonia miasta Krakowa; IV Symfonia opiera się na elementach ludowych (folklor mazowiecki), a V związana jest także z polską tematyką poprzez motyw Bogurodzicy. Szczególne miejsce w twórczości Tadeusza Jareckiego zajmują poematy symfoniczne: Chimère i La foule. Chimera – jedyny wydany utwór symfoniczny – wykonywana była wielokrotnie: w 1925 w Filadelfii pod dyrekcją L. Stokowskiego, w 1928 w Nowym Jorku pod dyrekcją W. Damroscha, w 1929 w Paryżu pod batutą Rhené-Batona, a ponadto w 1931 w Warszawie i we Lwowie. W recenzji z warszawskiego wykonania M. Gliński stwierdził, że kompozytor dążył do uzyskania wrażenia brzydoty, stosując wymyślne sploty dysonansowe, nieprzyjemne, dziwne, jaskrawe barwy. Drugi poemat, La foule, również był wykonywany: w 1928 w Nowym Jorku pod dyrekcją I. Zasławskiego i w 1931 we Lwowie na koncercie kompozytorskim obok Chimery, Symfonii breve i pieśni z orkiestrą. Po koncercie tym pisała S. Łobaczewska: „kompozytorska twórczość Jareckiego przedstawia się niejednolicie: słowiańska rozlewność inwencji w utworach dawniejszych ustąpiła miejsca przesublimowanej programowości, stosującej środki silnie ekspresyjne”. Owa ewolucja w twórczości Tadeusza Jareckiego zaznacza się wyraźniej w utworach kameralnych, szczególnie w kwartetach wywodzących się z kręgu muzyki neoromantyków, poprzez Sonatę fortepianową i 3 poematy na sopran i trio fortepianowe, gdzie dochodzą do głosu tendencje bardziej nowoczesne. Znany był II Kwartet smyczkowy, kilkakrotnie wykonywany, m.in. w 1929 przez Kwartet Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, w 1932 przez Kwartet Krettly’ego w Paryżu. Najbardziej znane w Polsce były Trzy pieśni op. 5, był to cykl pieśni z orkiestrą do słów polskich poetów, wykonywany często także przez żonę Tadeusza Jareckiego. O popularności tego cyklu świadczą np. kilkakrotne wykonania przez różne śpiewaczki w ciągu jednego sezonu w Nowym Jorku (np. w 1930, 1931); cykl ten zawsze należał do programów koncertów kompozytorskich Tadeusza Jareckiego. Ewolucja twórcza Tadeusza Jareckiego przebiegała od neoromantyzmu do nowoczesnego brzmienia (lata poprzedzające II wojnę światową); po 1945 Tadeusz Jarecki pisał już bardzo mało, a jego związki z krajem, żywe do 1939, szybko zanikają.

Literatura: G. Gwozdecki, „Nowy Świat” (Nowy Jork) z 27 V 1928 (charakterystyka twórczości); Z. Jachimecki Twórczość chóralna i liryczna współczesnych kompozytorów polskich, w: Księga pamiątkowa VI Ogólnopolskiego Zjazdu Śpiewaków i Śląskich Uroczystości Moniuszkowskich w Katowicach, Katowice 1930; Z. Lissa „Kwartalnik Muzyczny” 1931 nr 12/13 (recenzja); M. Glińska „Muzyka” 1931 nr 4–6 (recenzja); S. Łobaczewska „Muzyka” 1932 nr 1–2 (recenzja).