logotypes-ue_ENG

Jarecki, Tadeusz

Biogram i literatura

Jarecki Tadeusz, *1 I 1889 Lwów, †2 V 1955 Nowy Jork, polski kompozytor, dyrygent i publicysta, syn Henryka. Studiował na politechnice lwowskiej i równocześnie odbywał studia muzyczne pod kierunkiem ojca i u S. Niewiadomskiego w konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie, uzupełniał je w Moskwie u S. Taniejewa oraz w 1909 lub w latach 1912–13 u E. Jaquesa-Dalcroze’a, w którego instytucie był także przez pewien czas wykładowcą. W 1917 przebywał w Stanach Zjednoczonych, w 1918 wrócił do kraju i jako ochotnik wstąpił w stopniu oficera do Wojska Polskiego. W 1920 wyjechał ponownie do Stanów Zjednoczonych, gdzie w 1921 ożenił się ze śpiewaczką Luizą Llewellyn. Tadeusz Jarecki dyrygował orkiestrą symfoniczną NBC w Nowym Jorku, potem był kierownikiem zespołu The Chamber Ensemble (żona Tadeusza Jareckiego – śpiew oraz trio fortepianowe Pulgara) tejże radiofonii. W latach 1932–36 przebywał w kraju, został dyrektorem Towarzystwa Muzycznego i konserwatorium im. S. Moniuszki w Stanisławowie, dyrygował orkiestrą symfoniczną we Lwowie, w 1935 wystawił operę swego ojca Mindowe. W latach 1936–38 przebywał w Stanach Zjednoczonych, w 1938 przyjechał do Paryża. Podczas pobytu za granicą Tadeusz Jarecki włączał się w prace polonijnych środowisk twórczych; w 1929 został wybrany sekretarzem generalnym towarzystwa popierania stosunków kulturalnych z Polską (Committee to Forster Friendly Relations between the Arts of Poland and America). W czasie II wojny światowej pełnił różne funkcje w polskim rządzie na emigracji w Londynie; w 1940 był naczelnikiem wydziału Ministerstwa Informacji; w latach 1940–43 zorganizował i prowadził stowarzyszenie The Polish Musicians of London, w 1946 ostatecznie przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie pracował m.in. na Columbia University w Nowym Jorku. W okresie międzywojennym stale współpracował z „Muzyką”, przesyłając korespondencje m.in. z Nowego Jorku, drukowane w dziale „Z oper i sal koncertowych”; w latach 1936–45 publikował artykuły w angielskim czasopiśmie „The Chesterian”.

Sporządzenie spisu twórczości Tadeusza Jareckiego nastręcza wiele problemów. Informacje o działalności kompozytora przebywającego na przemian w kraju i za granicą ukazywały się w Polsce pod postacią notatek prasowych donoszących o licznych wykonaniach jego utworów, głównie w Stanach Zjednoczonych. W latach 30. także w kraju wykonano kilka jego kompozycji, lecz po II wojnie światowej nazwisko Tadeusza Jareckiego zupełnie zniknęło z łamów prasy muzycznej, toteż nie znamy liczby powstałych utworów, dat powstania, wydań. Z informacji zawartych w prasie polskiej okresu międzywojennego wynika, że był on kompozytorem bardzo wszechstronnym, którego twórczość podlegała nieustannemu rozwojowi.

Poważne miejsce w dorobku Tadeusza Jareckiego zajmuje symfonika. Z 5 symfonii wymieniana była III Symfonia breve, zaopatrzona w podtytuł Symfonia miasta Krakowa; IV Symfonia opiera się na elementach ludowych (folklor mazowiecki), a V związana jest także z polską tematyką poprzez motyw Bogurodzicy. Szczególne miejsce w twórczości Tadeusza Jareckiego zajmują poematy symfoniczne: Chimère i La foule. Chimera – jedyny wydany utwór symfoniczny – wykonywana była wielokrotnie: w 1925 w Filadelfii pod dyrekcją L. Stokowskiego, w 1928 w Nowym Jorku pod dyrekcją W. Damroscha, w 1929 w Paryżu pod batutą Rhené-Batona, a ponadto w 1931 w Warszawie i we Lwowie. W recenzji z warszawskiego wykonania M. Gliński stwierdził, że kompozytor dążył do uzyskania wrażenia brzydoty, stosując wymyślne sploty dysonansowe, nieprzyjemne, dziwne, jaskrawe barwy. Drugi poemat, La foule, również był wykonywany: w 1928 w Nowym Jorku pod dyrekcją I. Zasławskiego i w 1931 we Lwowie na koncercie kompozytorskim obok Chimery, Symfonii breve i pieśni z orkiestrą. Po koncercie tym pisała S. Łobaczewska: „kompozytorska twórczość Jareckiego przedstawia się niejednolicie: słowiańska rozlewność inwencji w utworach dawniejszych ustąpiła miejsca przesublimowanej programowości, stosującej środki silnie ekspresyjne”. Owa ewolucja w twórczości Tadeusza Jareckiego zaznacza się wyraźniej w utworach kameralnych, szczególnie w kwartetach wywodzących się z kręgu muzyki neoromantyków, poprzez Sonatę fortepianową i 3 poematy na sopran i trio fortepianowe, gdzie dochodzą do głosu tendencje bardziej nowoczesne. Znany był II Kwartet smyczkowy, kilkakrotnie wykonywany, m.in. w 1929 przez Kwartet Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, w 1932 przez Kwartet Krettly’ego w Paryżu. Najbardziej znane w Polsce były Trzy pieśni op. 5, był to cykl pieśni z orkiestrą do słów polskich poetów, wykonywany często także przez żonę Tadeusza Jareckiego. O popularności tego cyklu świadczą np. kilkakrotne wykonania przez różne śpiewaczki w ciągu jednego sezonu w Nowym Jorku (np. w 1930, 1931); cykl ten zawsze należał do programów koncertów kompozytorskich Tadeusza Jareckiego. Ewolucja twórcza Tadeusza Jareckiego przebiegała od neoromantyzmu do nowoczesnego brzmienia (lata poprzedzające II wojnę światową); po 1945 Tadeusz Jarecki pisał już bardzo mało, a jego związki z krajem, żywe do 1939, szybko zanikają.

Literatura: G. Gwozdecki, „Nowy Świat” (Nowy Jork) z 27 V 1928 (charakterystyka twórczości); Z. Jachimecki Twórczość chóralna i liryczna współczesnych kompozytorów polskich, w: Księga pamiątkowa VI Ogólnopolskiego Zjazdu Śpiewaków i Śląskich Uroczystości Moniuszkowskich w Katowicach, Katowice 1930; Z. Lissa „Kwartalnik Muzyczny” 1931 nr 12/13 (recenzja); M. Glińska „Muzyka” 1931 nr 4–6 (recenzja); S. Łobaczewska „Muzyka” 1932 nr 1–2 (recenzja).

Kompozycje i prace

Kompozycje:

Instrumentalne:

II Kwartet smyczkowy op. 16 (w 1918 I nagroda im. E. Coolidge na festiwalu w Berkshire, Massachusetts), Nowy Jork 1921 G. Schirmer

III Kwartet smyczkowy c-moll op. 21 (nagroda im. F. Jasieńskiego i W. Łozińskiego przyznana w 1923 przez PAU), wyk. Kraków 1923, wyd. 1922

Chimère op. 26, poemat symfoniczny, 1925, wyk. Filadelfia 1925, wyd. Nowy Jork 1928 C. Fischer

Sonata op. 19 na fortepian, przed 1927

La foule, poemat symfoniczny, wyk. 1928 Nowy Jork

I Trio fortepianowe op. 11, wyk. Nowy Jork, 1931, wyd. Londyn 1943 Chester

3 utwory liryczne na fortepian: 1. Rozstanie, 2. Bajka, 3. Szara godzina, wyk. Nowy Jork 1931

5 symfonii, m.in. III Symfonia breve, 1932

oprac. pieśni ludowych na fortepian, m.in. Mazurki ludowe op. 37, wyd. Warszawa 1949 Czytelnik

Idylla morska, poemat symfoniczny

Szkice orkiestrowe op. 14 i op. 26, poemat symfoniczny

Koncert fortepianowy

I Kwartet smyczkowy op. 12

II Trio fortepianowe op. 22

III Trio fortepianowe op. 23

Koncert na orkiestrę

Wokalne i wokalno-instrumentalne:

Trzy pieśni op. 5 na głos i orkiestrę lub fortepian: 1. Smutna księżniczka, sł. J. Pietrzycki; 2. W ciemności, sł. J. Słowacki; 3. Daj mi sny Twoje, sł. K. Zawistowska, 1908, wyd. Warszawa 1929 Gebethner i Wollf

fragm. pt. Srebrny róg, „Muzyka” 1927 nr 12 (dod. nutowy)

3 poematy op. 24 na sopran i trio fortepianowe

Kraj naszych serc, kantata

pieśni solowe

pieśni chóralne

rkp. utworów Tadeusza Jareckiego znajdują się w Stanach Zjednoczonych

 

Prace:

Kompozytor a społeczeństwo, w: księdze pamiątkowej obchodu 100-lecia urodzin Chopina, Lwów 1912

Kapelmistrz Toscanini (korespondencja z Nowego Jorku), „Muzyka” 1926 nr 4

Polichromizm instrumentów perkusyjnych, „Muzyka” 1929 nr 10, 11/12

Problemy instrumentacji dzisiejszej, „Nowa Muzyka” 1930 nr 5

O muzyce kwartetowej (dawnej i współczesnej), „Muzyka” 1933 nr 4–6

O kulturze muzycznej Ameryki, „Orkiestra” 1934 nr jubileuszowy

O pochodzeniu Chopina, „Ruch Muzyczny” 1947 nr 24

Frederic Chopin 1810–49, w: The Most Polish of Polish Composers, Nowy Jork 1949

artykuły w „The Chesterian”, m.in. o problemach instrumentacji dźwiękowej (1929 nr 9–10), a w latach 1939–45 kilka następnych artykułów z zakresu instrumentacji: Jazzing, Up the Symphony Orchestra, Tamin the Percussion, Orchestra Perspectives and Values