Jahn, Otto

Jahn [ja:n] Otto, *16 VI1813 Kilonia, †9 IX 1869 Getynga, niemiecki historyk kultury antycznej, pisarz muzyczny. Studiował filologię klasyczną na uniwersytetach niemieckich (dyplom w 1836 na uniwersytecie w Kilonii). Wkrótce po ukończeniu studiów rozpoczął pracę nad nowym wydaniem dzieł rzymskich satyryków, Persjusza (1843) i Juwenalisa (1851). W 1839 habilitował się na uniwersytecie w Kilonii, w 1842 został profesorem nadzwyczajnym na uniwersytecie w Greifswald, w 1845 – profesorem zwyczajnym. W 1847 został zatrudniony na uniwersytecie w Lipsku, gdzie w 1849 wstąpił do liberalnego Deutsche Verein. W 1850 z przyczyn politycznych zwolniony został ze stanowiska w uczelni. W następnych latach Jahn działał z dala od życia uniwersyteckiego, koncentrując swoje badania na biografiach Beethovena i Mozarta. Od 1854 do końca życia pracował na uniwersytecie w Bonn. Był jednym z założycieli, a następnie sekretarzem Bach-Gesellschaft, a także inicjatorem tzw. święta Winckelmanna, jakie od 1840 obchodzono na wielu niemieckich uniwersytetach. Marginalnie Jahn uprawiał także twórczość kompozytorską, w wydawnictwie Breitkopf & Härtel opublikowane zostały 4 zeszyty jego Lieder oraz wyciąg fortepianowy drugiej wersji opery Leonora Beethovena.

Jedną z podstawowych zasług Jahna jest zastosowanie w badaniach nad muzyką metody filologicznej krytyki. Zmierzała ona z jednej strony do rekonstrukcji dzieła w jego autentycznym, oryginalnym kształcie, a więc w oparciu o źródła (autografy, pierwodruki, szkice, przekazy, komentarze współczesnych itp.), a z drugiej do rzeczowego, naukowego komentarza, rozpatrującego dzieło w wielu aspektach. Pod względem metodologicznym badania Jahna miały przełomowe znaczenie także w dziejach archeologii i nauki o mitach greckich. Ponadto Jahn należy do pierwszych – obok Winterfelda – pisarzy muzycznych, uprawiających gatunek monografii naukowej, tzn. opartej na dokumentach w odróżnieniu od typowych dla 1. połowy XIX wieku opracowań o charakterze anegdotycznym. Wielokrotnie wznawiana (od 3. wyd. w wersjach zrewidowanych) monografia Jahna o Mozarcie uchodzi za pierwszą próbę przedstawienia życia, osobowości i dzieła Mozarta na drodze badania faktów i analizy jego utworów, chociaż muzykolodzy rosyjscy przyznają w tej dziedzinie pierwszeństwo swojemu rodakowi A. Ułybyszewowi (Nouvelle biographie de Mozart, 3 t., Moskwa 1843). Zamierzeniem Jahna, zdecydowanego antywagnerzysty, było zwrócenie uwagi ówczesnych miłośników muzyki na artystyczną indywidualność Mozarta, która w 1 poł. XIX w. odsunięta została w cień przez entuzjastów Beethovena. Twórczość Mozarta uznana została przez Jahna za moment szczytowy w całej dotychczasowej historii muzyki, kulminację, po której nastąpił już tylko stopniowy upadek, najsilniej zauważalny w twórczości Wagnera. Walor ideału przyznany został przy tym nie tylko dziełom Mozarta, ale także jego osobowości, w rezultacie powstał romantyczny, lecz odległy od historycznej prawdy obraz kompozytora. Jahn przemilczał sprzeczności tkwiące w psychice Mozarta, słabości jego charakteru, jego dziecięcą niefrasobliwość i konfliktową naturę. H. Abert zarzucił Jahnowi ograniczenie się do wyboru źródeł oraz podważył jakość niektórych analiz. Jahn koncentrował się w nich bowiem na stronie formalno-estetycznej utworów Mozarta, na ukazywaniu w nich klasycznego, niedościgłego piękna, boskiego tchnienia geniuszu, nie podejmował natomiast problematyki historyczno-stylistycznych by wykazać związki, jakie łączą Mozarta z twórczością włoskich, niemieckich i francuskich poprzedników. Wynikało to z pewnego dyletantyzmu Jahna w dziedzinie historii muzyki, a także z jego romantycznego widzenia historii sztuki jako historii życia i działalności genialnych artystów. Do dzisiaj książka Jahna jest podstawową pozycją bibliograficzną z zakresu mozartologii, lecz w wersji gruntownie przerobionej i uzupełnionej przez H. Aberta, przy czym ilość i waga tych uzupełnień (m.in. rozdziały o historii włoskiej opery seria i buffa) uprawnia tego ostatniego do miana współautora. Kontrowersyjne wydaje się jednak pominięcie autorstwa Jahna w przekładzie dzieła na język angielski z 2007 (red. C. Eisen). Jahn pozostawił po sobie bogaty zbiór materiałów do biografii Haydna i Beethovena, które zostały wykorzystane w tym celu po jego śmierci przez C.F. Pohla i A.W. Thayera.

Literatura: J. Vahlen O. Jahn, Wiedeń 1870; O. Jahns musikalische Bibliothek und Musikaliensammlung. Katalog zur Versteigerung, Bonn 1870; O. Jahn in seinen Briefen, wyd. E. Petersen, Lipsk 1913; R. Petzoldt Der Mozart-Biograph O. Jahn, „Allgemeine Musikzeitung” LXV, 1938; C. W. Müller Otto Jahn, Stuttgart 1991; B. von Reibnitz Otto Jahn bei Friedrich Nietzsche: Der "Grenzbotenheld" als Wagner-Kritiker, A. Eichhorn "Otto Jahn, dem das Beethovensche Lied an die Freude nicht heiter genug erschien": Zu Otto Jahns musikästhetischem Denken, G. Gruber Otto Jahns Bedeutung für die Mozart-Forschung w: Otto Jahn (1813–1868): Ein Geisteswissenschaftler zwischen Klassizismus und Historismus, wyd. W. M. Calder III, H. Cancik i B. Kytzler, Stuttgart 1991; M. Schramm Otto Jahns Musikästhetik und Musikkritik, Essen 1998; U. Konrat Leben-Werk-Analyse. Vorläufige Gedanken zu Form und Funktion der Analyse in der Mozart-Biographik von 1800 bis 1920, w: Mozartanalyse im 19. und frühen 20. Jahrhundert, red. G. Gruber i S. Mauser, s. 29–62. Laaber 1999; G. Walther Mozart und Methode: Otto Jahn's Beitrag zur Begründung der modernen Musikgeschichtsschreibung, w: Musikwissenschaft - eine verspätete Disziplin? Die akademische Musikforschung zwischen Fortschrittsglauben und Modernitätsverweigerung, red. A. Gerhard, Stuttgart 2000; M. Solomon Who Wrote Hermann Abert's ‘W. A. Mozart’?, “The Journal of Musicology”, XXV, nr 3 (2008), s. 318–337.