Jacobsthal, Gustav

Jacobsthal [jʹakopsta:l] Gustav, *14 III 1845 Pyrzyce (Pomorze), †9 XI 1912 Berlin, niemiecki muzykolog. W latach 1863–70 studiował kompozycję (u H. Bellermanna), a także historię na uniwersytecie w Berlinie, gdzie w 1870 uzyskał stopień doktora; w latach 1871–73 pogłębiał studia historyczne w Instituts für Österreichische Geschichtsforschung w Wiedniu. W 1872 habilitował się w zakresie muzykologii na uniwersytecie w Strasburgu. W 1875 został mianowany profesorem nadzwyczajnym, założył katedrę historii muzyki; w latach 1897–1905 był jedynym w Niemczech (po śmierci Ph. Spitty) profesorem zwyczajnym z zakresu muzykologii. Do 1905 działał na uniwersytecie w Strasburgu, wykładając historię muzyki średniowiecza i renesansu oraz dzieje sztuki muzycznej do czasów Beethovena. Ponadto prowadził Akademische Gesangverein oraz komponował przeważnie utwory a cappella o przeznaczeniu liturgicznym i koncertowym, których rękopisy znajdują się w Deutsche Staatsbibliothek w Berlinie.

Zainteresowania naukowe i artystyczne Jacobsthala ukształtowały się w kręgu berlińskim, reprezentowanym m.in. przez E. Grella i jego ucznia H. Bellermanna, dla których wokalna polifonia XVI w. stanowiła wartość absolutną, a zarazem wzór praktycznego uprawiania muzyki. Sam Jacobsthal – łącząc dociekania naukowe z działalnością kompozytorską i dyrygencką oraz zakładając, że tylko zespolenie umiejętności muzykologicznych i kompozytorskich umożliwia dotarcie do istoty dzieła muzycznego – zerwał jednak z tożsamością sztuki poddawanej analizie oraz sztuki tworzonej i wykonywanej. Jako historyk skoncentrował się na „prehistorii” muzyki epoki Palestriny, na polifonii i monodii średniowiecza; jako kompozytor – na utworach a cappella, nawiązujących do tradycji muzyki XVI w. Muzyka średniowiecza była dlań raczej wartością historyczną i zjawiskiem heteronomicznym; muzyka renesansu – fenomenem artystyczny o autonomicznej randze. Stąd Jacobsthal – w swych nielicznych pracach odznaczających się doskonałym warsztatem metodologicznym i stanowiących nadal trwałą pozycję w literaturze muzykologicznej – nie dał pełnego obrazu średniowiecznej sztuki muzycznej, ale zapoczątkował badania i wytyczył ich dalsze kierunki w zakresie wielogłosowości; omawiał zwłaszcza problemy notacyjne, skopiował kodeks H 196 z Montpellier – najważniejsze źródło dla poznania motetu okresu ars antiqua i opublikował francuskie teksty zawartych w nim kompozycji; w zakresie monodii chorałowej zajął się chromatyką w chorale gregoriańskim. Dzięki stosowaniu metod historycznych i filologicznych stworzył fundamenty nowocześnie pojmowanej dyscypliny naukowej, rekonstruującej przeszłość kultury muzycznej na podstawie zachowanych źródeł. Wątki prac i ujęcie metodologiczne Jacobsthala przejęli jego uczniowie, przedstawiciele „strasburskiej szkoły muzykologicznej” F. Ludwig i P. Wagner.

Literatura: F. Ludwig, E. Schmidt Trauerfeier für Gustav Jacobsthal, Strasburg 1912; F. Ludwig Gustav Jacobsthal, ZIMG XIV, 1912–13; A. Schweizer Selbstdarstellung, «Die Philosophie der Gegenwart in Selbstdarstellungen» VII, red. R. Schmidt, Lipsk 1929; F. Gennrich Die Strassburger Schule für Musikwissenschaft, Würzburg 1940.