Huber, Kurt

Huber Kurt, *24 X 1893 Chur (Szwajcaria), †13 VII 1943 Berlin, niemiecki muzykolog, psycholog i filozof. Studiował w Monachium: muzykologię u A. Sandbergera i Th. Kroyera, ponadto matematykę i filozofię; tamże w 1917 doktoryzował się z historii muzyki XV w. (Ivo de Vento...), a w 1917 habilitował (Der Ausdruck musikalischer Elementarmotive...); tamże od 1920 docent filozofii, w latach 1926–37 profesor muzykologii; od 1938 do 1943 profesor psychologii. Od 1925 prowadził z ramienia Deutsche Akademie badania etnomuzykologiczne w Bawarii, a także na Bałkanach, w południowej Francji i Hiszpanii; od 1929 był kierownikiem zbiorów fonograficznych pieśni ludowych w Monachium, a w latach 1937–38 kierownikiem działu muzyki ludowej w Institut fur Musikforschung w Berlinie. Uczony o wyjątkowej postawie moralnej i autorytecie; związany z ruchem oporu p.n. „Weisse Rose”, ginie stracony jako przeciwnik reżimu narodowosocjalistycznego. Do jego uczniów należeli m.in.: Th. Georgiades, W. Riezler i O. Ursprung.

Huber jest twórcą całościowej teorii dzieła muzycznego jako wyrazu określonej duchowości; jego naukowa wszechstronność pozwoliła mu na uchwycenie dzieła w wielu aspektach, które złożyły się na zorientowaną antypozytywistycznie syntezę dokonaną na wspólnym polu estetyki i psychologii. U genezy przemyśleń Hubera znajdują się poglądy filozoficzne G. Leibniza (szczególnie: pluralizm, spirytualizm, indywidualizm i dynamizm) oraz estetyczne G. Herdera (muzyka jako sztuka wyrazu), dopełnione lub krytycznie zweryfikowane przez teorie I. Kanta (estetyka jako nauka), F.W. Schellinga (organiczność) i F. Hegla (muzyka jako sztuka „wewnętrzności”). Huber odciął się zarówno od autonomizmu E. Hanslicka i czystego empiryzmu G. Fechnera, jak i od panafektyzmu — F. Hauseggera oraz od psychologizmu; na kształt jego syntezy pewien wpływ miały natomiast fenomenologia i hermeneutyka (W. Dilthey), a nade wszystko stale żywy kontakt z twórczością muzyczną i światem sztuki ludowej. Jego estetyka muzyki budowana jest w kontekście estetyki ogólnej i z zapleczem psychologii, jego teoria — w oparciu o doświadczenie artystyczne; przy empirycznym punkcie wyjścia i rygorystycznej metodologii staje się nauką o wartościach. Dzieło muzyczne jest dla Hubera przedmiotem badań w takim jedynie zakresie, w jakim jest przedmiotem estetycznego przeżycia. „Dzieło nosi w sobie wymaganie, by być w pełni doznane i zrozumiane” (Musikästhetik, s. 28). Przeżycie jest aktem, w którym poznajemy dzieło jako niepodzielną całość artysyczną; w przeżyciu dzieło konstytuuje się jako przedmiot estetyczny i nośnik wartości, poza nim pozostając niescalonym zbiorem elementów. Dzieło stanowi wyraz konkretnej duchowości; zawarta jest w nim zawsze określona forma osobowości. Poprzez swoją wyrazistą postać „muzyka wyraża coś niemożliwego do nazwania”. Jest „objawieniem” (Offenbarung — określenie Beethovena), jednak „jak każde objawienie zakrywa nam swe tajemnice, nie wyjawiając ich. W momencie jego doznania możemy jedynie spostrzegać i przeżywać, bez szukania przyczyny, nie chcąc, by to co objawione nam — przepadło” (Musikästhetik, s. 21). Wyraz, jako „uzewnętrznienie przez środki zmysłowe czegoś z natury swej duchowego”, stanowi dla Hubera ontologicznie przedmiot „abstrakcyjnie-realny”; w muzyce wyraz nie jest ani kategorią ogólną (A. Schopenhauer), ani pozorną (E. Hartmann), lecz specyficzną i szczegółową, znacznie bardziej zróżnicowaną w swych odmianach niż ma to miejsce w mowie. We wczesnej pracy na temat wyrazu motywów elementarnych (1923) Huber drogą empirycznych badań dochodzi do wyodrębnienia m.in. 10 „serii intensywności” najważniejszych nastrojów i afektów muzyki.

Huber rozpatruje dzieło zgodnie z fazami jego doznawania i przeżycia: z fazą 1. bodźca dźwiękowego (Reiz) i konstytuowania wrażeń zmysłowych (Eindruck); 2. składni logicznej, tj. postaci (Gestalt), oraz 3. wyrazu (Ausdruck), tj. duchowej zawartości dzieła (Gehalt). Wyróżnia szereg sposobów przejawiania się wyrazu w utworze: jako charakteru, nastroju, „wyjawienia” (Kundgabe) i przedstawienia oraz jako działania wywołującego tzw. „przeżycie sferyczne” (Sphärenerlebnis); jest nim doznanie pewnego syndromu cech, konotującego bezpośrednio (pozaanalitycznie), lecz intersubiektywnie jakąś określoną sferę (ludowości, sakralności, natury, czasu historycznego, kultury itp.). Według Hubera — podobnie jak u A. Welleka i S. Langer — „elementy struktury są zarazem elementami wyrazu muzycznego” (Musikästhetik, s. 77). W oparciu o nie konstytuują się w dziele kategorie estetyczne dwojakiego rodzaju: jako odmiany artystyczności (tektoniczność, malarskość, rysunkowość, plastyczność, muzyczność, poetyczność), funkcjonujące w oderwaniu od swej proweniencji (np. muzyczność poezji) i tym samym wzbogacające odmienny rodzaj sztuki, oraz jako odmiany wartości (to co piękne, brzydkie, charakterystyczne, wzniosłe, tragiczne, komiczne). Pełnia przeżycia pozwala ujawnić się niepowtarzalnemu zespołowi cech: stylowi utworu, który jest równoznaczny z objawieniem określonej duchowości artystycznej; doznajemy tego co osobowe (np. beethovenowskie), tj. niepowtarzalnie idiomatyczne.

W badaniach muzyki ludowej Huber stosuje podobny, całościowy punkt widzenia (por. Th. Georgiades Volkslied als Bekenntnis, w: Kurt Huber zum Gedächtnis); pieśń ludowa jest rozpatrywana jako świadectwo jakiegoś określonego „duchowego dziedzictwa”. Szczególnie znaczące są osiągnięcia Hubera w odniesieniu do folkloru bawarskiego.

W całej twórczości naukowej Hubera, nie dosyć zresztą znanej (główne teksty zostały opracowane już po śmierci Hubera, na podstawie notatek jego studentów), „przenikliwość naukowa i artystyczna kontemplacja istoty rzeczy były połączone jak rzadko u kogo” (E. Grave). Huber wprowadził do muzykologii XX w. nowy ton mówienia o muzyce, prawdziwie humanistyczny, skupiony na poszukiwaniu jej sensu i przesłania, zaświadczony zgodnością twórczości i życia.

Literatura: Kurt Huber zum Gedächtnis, red. C. Huber, Ratyzbona 1944 (teksty Th. Georgiadesa, C. Orffa, W. Riezlera, O. Ursprunga i in., także pełny wykaz prac Hubera); O. Ursprung Kurt Huber, „Muzyka” I, 1948; E. Grave Die ästhetischen Kategorien in Kurt Hubers Ästhetik, Monachium 1957; Kurt Huber als Leibniz-Forscher, red. G. Schichkoff, Monachium 1966; O. Leontiew Dzieło Kurta Hubera, „Sowietskaja Muzyka” 1972 nr 2; Kurt Huber (1893–1943) als Musikwissenschaftler und Volksmusikforscher, Monachium 1973; M. Bristiger O estetyce Kurta Hubera. Próba spojrzenia historycznego, w: Muzyka w kontekście kultury. «Spotkania muzyczne w Baranowie» I, Kraków 1978; M. Tomaszewski Interpretacja dzieła muzycznego według Kurta Hubera, w: Analiza i interpretacja dzieła muzycznego, Akademia Muzyczna, Kraków 1988

I. Scholl Die weisse Rose, Frankfurt n. Menem 1953; K. H. Jahnke Weisse Rose contra Hakenkreuz, Frankfurt n. Menem 1969.