logotypes-ue_ENG

Huber, Kurt

Biogram i literatura

Huber Kurt, *24 X 1893 Chur (Szwajcaria), †13 VII 1943 Berlin, niemiecki muzykolog, psycholog i filozof. Studiował w Monachium: muzykologię u A. Sandbergera i Th. Kroyera, ponadto matematykę i filozofię; tamże w 1917 doktoryzował się z historii muzyki XV w. (Ivo de Vento…), a w 1917 habilitował (Der Ausdruck musikalischer Elementarmotive…); tamże od 1920 docent filozofii, w latach 1926–37 profesor muzykologii; od 1938 do 1943 profesor psychologii. Od 1925 prowadził z ramienia Deutsche Akademie badania etnomuzykologiczne w Bawarii, a także na Bałkanach, w południowej Francji i Hiszpanii; od 1929 był kierownikiem zbiorów fonograficznych pieśni ludowych w Monachium, a w latach 1937–38 kierownikiem działu muzyki ludowej w Institut fur Musikforschung w Berlinie. Uczony o wyjątkowej postawie moralnej i autorytecie; związany z ruchem oporu p.n. „Weisse Rose”, ginie stracony jako przeciwnik reżimu narodowosocjalistycznego. Do jego uczniów należeli m.in.: Th. Georgiades, W. Riezler i O. Ursprung.

Huber jest twórcą całościowej teorii dzieła muzycznego jako wyrazu określonej duchowości; jego naukowa wszechstronność pozwoliła mu na uchwycenie dzieła w wielu aspektach, które złożyły się na zorientowaną antypozytywistycznie syntezę dokonaną na wspólnym polu estetyki i psychologii. U genezy przemyśleń Hubera znajdują się poglądy filozoficzne G. Leibniza (szczególnie: pluralizm, spirytualizm, indywidualizm i dynamizm) oraz estetyczne G. Herdera (muzyka jako sztuka wyrazu), dopełnione lub krytycznie zweryfikowane przez teorie I. Kanta (estetyka jako nauka), F.W. Schellinga (organiczność) i F. Hegla (muzyka jako sztuka „wewnętrzności”). Huber odciął się zarówno od autonomizmu E. Hanslicka i czystego empiryzmu G. Fechnera, jak i od panafektyzmu — F. Hauseggera oraz od psychologizmu; na kształt jego syntezy pewien wpływ miały natomiast fenomenologia i hermeneutyka (W. Dilthey), a nade wszystko stale żywy kontakt z twórczością muzyczną i światem sztuki ludowej. Jego estetyka muzyki budowana jest w kontekście estetyki ogólnej i z zapleczem psychologii, jego teoria — w oparciu o doświadczenie artystyczne; przy empirycznym punkcie wyjścia i rygorystycznej metodologii staje się nauką o wartościach. Dzieło muzyczne jest dla Hubera przedmiotem badań w takim jedynie zakresie, w jakim jest przedmiotem estetycznego przeżycia. „Dzieło nosi w sobie wymaganie, by być w pełni doznane i zrozumiane” (Musikästhetik, s. 28). Przeżycie jest aktem, w którym poznajemy dzieło jako niepodzielną całość artysyczną; w przeżyciu dzieło konstytuuje się jako przedmiot estetyczny i nośnik wartości, poza nim pozostając niescalonym zbiorem elementów. Dzieło stanowi wyraz konkretnej duchowości; zawarta jest w nim zawsze określona forma osobowości. Poprzez swoją wyrazistą postać „muzyka wyraża coś niemożliwego do nazwania”. Jest „objawieniem” (Offenbarung — określenie Beethovena), jednak „jak każde objawienie zakrywa nam swe tajemnice, nie wyjawiając ich. W momencie jego doznania możemy jedynie spostrzegać i przeżywać, bez szukania przyczyny, nie chcąc, by to co objawione nam — przepadło” (Musikästhetik, s. 21). Wyraz, jako „uzewnętrznienie przez środki zmysłowe czegoś z natury swej duchowego”, stanowi dla Hubera ontologicznie przedmiot „abstrakcyjnie-realny”; w muzyce wyraz nie jest ani kategorią ogólną (A. Schopenhauer), ani pozorną (E. Hartmann), lecz specyficzną i szczegółową, znacznie bardziej zróżnicowaną w swych odmianach niż ma to miejsce w mowie. We wczesnej pracy na temat wyrazu motywów elementarnych (1923) Huber drogą empirycznych badań dochodzi do wyodrębnienia m.in. 10 „serii intensywności” najważniejszych nastrojów i afektów muzyki.

Huber rozpatruje dzieło zgodnie z fazami jego doznawania i przeżycia: z fazą 1. bodźca dźwiękowego (Reiz) i konstytuowania wrażeń zmysłowych (Eindruck); 2. składni logicznej, tj. postaci (Gestalt), oraz 3. wyrazu (Ausdruck), tj. duchowej zawartości dzieła (Gehalt). Wyróżnia szereg sposobów przejawiania się wyrazu w utworze: jako charakteru, nastroju, „wyjawienia” (Kundgabe) i przedstawienia oraz jako działania wywołującego tzw. „przeżycie sferyczne” (Sphärenerlebnis); jest nim doznanie pewnego syndromu cech, konotującego bezpośrednio (pozaanalitycznie), lecz intersubiektywnie jakąś określoną sferę (ludowości, sakralności, natury, czasu historycznego, kultury itp.). Według Hubera — podobnie jak u A. Welleka i S. Langer — „elementy struktury są zarazem elementami wyrazu muzycznego” (Musikästhetik, s. 77). W oparciu o nie konstytuują się w dziele kategorie estetyczne dwojakiego rodzaju: jako odmiany artystyczności (tektoniczność, malarskość, rysunkowość, plastyczność, muzyczność, poetyczność), funkcjonujące w oderwaniu od swej proweniencji (np. muzyczność poezji) i tym samym wzbogacające odmienny rodzaj sztuki, oraz jako odmiany wartości (to co piękne, brzydkie, charakterystyczne, wzniosłe, tragiczne, komiczne). Pełnia przeżycia pozwala ujawnić się niepowtarzalnemu zespołowi cech: stylowi utworu, który jest równoznaczny z objawieniem określonej duchowości artystycznej; doznajemy tego co osobowe (np. beethovenowskie), tj. niepowtarzalnie idiomatyczne.

W badaniach muzyki ludowej Huber stosuje podobny, całościowy punkt widzenia (por. Th. Georgiades Volkslied als Bekenntnis, w: Kurt Huber zum Gedächtnis); pieśń ludowa jest rozpatrywana jako świadectwo jakiegoś określonego „duchowego dziedzictwa”. Szczególnie znaczące są osiągnięcia Hubera w odniesieniu do folkloru bawarskiego.

W całej twórczości naukowej Hubera, nie dosyć zresztą znanej (główne teksty zostały opracowane już po śmierci Hubera, na podstawie notatek jego studentów), „przenikliwość naukowa i artystyczna kontemplacja istoty rzeczy były połączone jak rzadko u kogo” (E. Grave). Huber wprowadził do muzykologii XX w. nowy ton mówienia o muzyce, prawdziwie humanistyczny, skupiony na poszukiwaniu jej sensu i przesłania, zaświadczony zgodnością twórczości i życia.

Literatura: Kurt Huber zum Gedächtnis, red. C. Huber, Ratyzbona 1944 (teksty Th. Georgiadesa, C. Orffa, W. Riezlera, O. Ursprunga i in., także pełny wykaz prac Hubera); O. Ursprung Kurt Huber, „Muzyka” I, 1948; E. Grave Die ästhetischen Kategorien in Kurt Hubers Ästhetik, Monachium 1957; Kurt Huber als Leibniz-Forscher, red. G. Schichkoff, Monachium 1966; O. Leontiew Dzieło Kurta Hubera, „Sowietskaja Muzyka” 1972 nr 2; Kurt Huber (1893–1943) als Musikwissenschaftler und Volksmusikforscher, Monachium 1973; M. Bristiger O estetyce Kurta Hubera. Próba spojrzenia historycznego, w: Muzyka w kontekście kultury. «Spotkania muzyczne w Baranowie» I, Kraków 1978; M. Tomaszewski Interpretacja dzieła muzycznego według Kurta Hubera, w: Analiza i interpretacja dzieła muzycznego, Akademia Muzyczna, Kraków 1988

I. Scholl Die weisse Rose, Frankfurt n. Menem 1953; K. H. Jahnke Weisse Rose contra Hakenkreuz, Frankfurt n. Menem 1969.

Prace

Ivo de Vento. Ein Beitrag zur Musikgeschichte des 16 Jahrhunderts (dysertacja doktorska), 1 cz. Lindenberg 1918

Die Doppelmeister des 16. Jahrhunderts. Eine methodologische Skizze, w ks. pam. A. Sandbergera, Monachium 1918

Der Ausdruck musikalischer Elementarmotive. Eine experimentalpsychologische Untersuchung, Lipsk 1923

Über eine physikalische Beweisführung von W. Köhlers Vokaltheorie, «Archiv für die gesamte Psychologie» XCII, 1934

Die Vokalmischung und das Qualitätensystem der Vokale, «Archiv für die gesamte Psychologie» XCI, 1934

Die ästhetischen Kategorien: Kirchlich – Religiös – Weltlich und ihr musikalischer Stil, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” XVII, 1935

Herders Begründung der Musikästhetik, cz. 1, „Archiv für Musikforschung” I, 1936

Musikästhetik, oprać, i wyd. O. Ursprung, Ettal 1954

***

Leibniz als Deutscher und Europäer (1942), w: Kurt Huber als Leibniz-Forscher, red. G. Schichkoff, Monachium 1966

Leibniz und wir, „Zeitschrift für Philologische Forschung” I, Reutlingen 1946

Leibniz. Bildnis eines deutschen Menschen, red. I. Köck, Monachium 1951

Ästhetik, oprac. i wyd. O. Ursprung, Ettal 1954

Grundbegriffe der Seelenkunde. Einführung in die allgemeine Psychologie, wyd. J. Hanslmeier, Ettal 1955

***

Wege und Ziele neuer Volksliedforschung und Volksliedpflege, «Mitteilungen der Deutschen Akademie», 1934

Religion und Volkstum, „Akademische Monatsblätter” XLVII, 1934

Der Aufbau deutscher Volksliedforschung und Volksliedpflege, „Deutsche Musikkultur” I, 1936/37

Die volkskundliche Methode in der Volksliedforschung, „Archiv für Musikwissenschaft” III, 1938

Volkslied und Volkstanz. Aufsätze zur Volksliedkunde des bajuwarischen Raumes, wyd. C. Huber i O.A. Müller, Ettal 1960

wydania:

Oberbayerische Volkslieder mit Bildern und Weisen, I, z Kiem Pauli, Monachium 1930, 3. wyd. 1937

Altbayerisches Liederbuch, z Kiem Pauli, Moguncja 1936

Musik der Landschaft. Volksmusik in neuen Sätzen. Aus dem bajuwarischen Raum, z C. Orffem, Moguncja 1942