Habeneck François Antoine, *22 I 1781 Mézières, †8 II 1849 Paryż, francuski skrzypek i dyrygent niemieckiego pochodzenia. Początkowo uczył się gry na skrzypcach u swego ojca (muzyka z Mannheimu), następnie u F. Baillota w konserwatorium w Paryżu, gdzie w 1804 uzyskał I nagrodę skrzypcową. W tym samym roku wstąpił do orkiestry Opéra Comique, ale już w 1805 przeniósł się do orkiestry Opery paryskiej, z którą związał się na długie lata. Od 1806 do 1815 był opiekunem i dyrygentem studenckiej orkiestry konserwatorium, której regularne koncerty zwane były powszechnie Exercices. Do ich repertuaru Habeneck wprowadzał utwory Beethovena (w 1807 paryskie wykonanie I Symfonii, niedługo potem II, w 1811? — III). W 1815 Habeneck został koncertmistrzem orkiestry Opery paryskiej oraz asystentem kapelmistrza (R. Kreutzera). Od 1821 do 1824 był dyrektorem Opery; w latach 1824-46, po odejściu Kreutzera, kapelmistrzem (1824–31 z H. Valentino). Prowadził premierowe wystawienia wielu oper, m.in. Wilhelma Tella Rossiniego, Roberta Diabła i Hugonotów Meyerbeera, Benvenuta Celliniego Berlioza. W latach 1808–15 i 1825–48 Habeneck uczył w konserwatorium gry na skrzypcach; jego uczniami byli m.in. D.J. Alard, E. Deldevez i H. Léonard; jest autorem pracy pedagogicznej Méthode théorique et pratique de violon (wyd. 1835). Habeneck ponadto komponował; są to przeważnie kompozycje na skrzypce: 2 koncerty, Airs variés i Grande polonaise na skrzypce i orkiestrę, kaprysy, duety i in.
Największym dokonaniem Habenecka było stworzenie w 1828 i prowadzenie przez 20 lat orkiestry Société des Concerts du Conservatoire (dyrygował nią 186 razy). Działalność Société była kontynuacją tego, co Habeneck zapoczątkował prowadząc Exercices; grywano Mozarta, Haydna, Webera, Méhula, Mendelssohna, ale zdecydowanie najczęściej Beethovena, którego symfonikę Habeneck przez wiele lat zaszczepiał na gruncie francuskim, spotykając się początkowo z pewną niechęcią, a z czasem z coraz większym entuzjazmem paryskich odbiorców. Orkiestra Habeneck szybko zyskała popularność i bardzo dobre recenzje; stała się jedną z najwybitniejszych orkiestr europejskich. Kompozytorzy i krytycy (m.in. Wagner, Mendelssohn, J.Ch. Lobe, H.F. Chorley, J. Ella, F.J. Fétis, A. Elwart) wysoko oceniali Habenecka jako dyrygenta, podkreślając przy tym nadzwyczajną precyzję i ekspresję gry orkiestry Société. Habeneck dyrygował tradycyjnie — smyczkiem, z miejsca pierwszego skrzypka. Nowoczesny był natomiast jego sposób pracy z orkiestrą. Habeneck studiował każdą partyturę, dążąc do pełnego zrozumienia dzieła, i wymagał tego samego od każdego muzyka orkiestry; publiczne prezentacje poprzedzone były zawsze wielokrotnymi próbami. Uznawany przez wielu krytyków za wzór doskonałego dyrygenta, Habeneck zdecydowanie podniósł poziom gry orkiestrowej w 1. połowie XIX w.
Literatura: P. Smith Habeneck, „Revue et Gazette Musicale de Paris” XVI, 1849; A. Elwart Histoire de la Société des Concerts du Conservatoire Impérial de Musique, Paryż 1860, 2. wyd. poszerz. 1864; H. Berlioz Mémoires..., Paryż 1870, 2. wyd. 1878, wyd. polskie pt. Z pamiętników, wybór i tłum. J. Popiel, Kraków 1966; M. Murland Antoine François Habeneck. Ein Beethovenapostel in Paris, „Allgemeine Muzikzeitung” XXXVII, 1910; A. Carse The Orchestra from Beethoven to Berlioz, Cambridge 1948; N. Demuth Habeneck and La Société de Concerts, „Music-Survey” I, 1948.
