logotypes-ue_ENG

Gliński, Mateusz

Biogram i literatura

Gliński Mateusz, Matteo, *6 IV 1892 Warszawa, †2 I 1976 Welland (Kanada), polski muzykolog, krytyk muzyczny, dyrygent, kompozytor, pedagog. W latach 1909–13 kształcił się w Instytucie Muzycznym w Warszawie pod kier. S. Barcewicza (skrzypce), R. Statkowskiego i M. Surzyńskiego (teoria); równocześnie odbywał studia prawnicze na UW. Studia muzyczne kontynuował w Lipsku u A. Nikischa (dyrygentura), M. Regera (kompozycja) oraz H. Riemanna i A. Scheringa (muzykologia), a po wybuchu I wojny światowej w konserwatorium petersburskim (1914–15) u A. Głazunowa (kompozycja), W. Kałafatiego (teoria), N. Czeriepnina (dyrygentura). Jako dyrygent debiutował w 1915 w Warszawie (w Dolinie Szwajcarskiej) z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej, a w 1916 w Petersburgu z orkiestrą Pułku Preobrażeńskiego, wykonując nieznany utwór Liszta Pieśniarz niewidomy do tekstu A. Tołstoja, we własnym opracowaniu i instrumentacji. W sezonie 1916/17 zorganizował w Petersburgu cykl koncertów historycznych, w ramach których wykonane zostały dzieła od Monteverdiego do Skriabina. Pisał też artykuły i recenzje zamieszczane w czasopismach „Russkaja Muzykalnaja Gazieta” i „Muzykalnyj Sowriemiennik”. W 1918 wrócił do Warszawy, gdzie początkowo działał jako dyrygent i krytyk muzyczny; w 1924 założył miesięcznik „Muzyka” i do 1938 był jego redaktorem naczelnym. W latach 1924–35 uczestniczył w pracach zarządu polskiej sekcji MTMW, był założycielem i prezesem Stowarzyszenia Pisarzy i Krytyków Muzycznych, działał w Towarzystwie Przyjaciół Muzyki Symfonicznej i Towarzystwie Przyjaciół Domu Chopina. Po wybuchu II wojny światowej, w marcu 1940 wyjechał do Rzymu. Od 1940 był konsultantem muzycznym Radia Watykańskiego oraz sprawozdawcą muzycznym „Osservatore Romano”, gdzie prowadził stały dział Commenti musicali. W latach 1940–56 dyrygował w wielu miastach włoskich, m.in. w Rzymie, Neapolu, Trieście, na Biennale w Wenecji i na festiwalu Maggio Musicale Fiorentino. W 1946 założył czasopismo „Musica”, nawiązujące koncepcyjnie do przedwojennej „Muzyki”, oraz instytucję koncertową Un’Ora di Musica z instrumentalnym zespołem kameralnym. W latach 1946–48 prowadził chór Cantori delle Basiliche Vaticane. W 1949 stanął na czele zorganizowanego przez siebie Międzynarodowego Instytutu Fryderyka Chopina w Rzymie (Istituto Internazionale Federico Chopin). W 1956 wyjechał do USA, gdzie początkowo wykładał na uniwersytecie w Ann Arbor, Wayne, Detroit, Chicago. W 1957 założył w Detroit International Chopin Foundation i został jej dyrektorem generalnym. W 1959 zorganizował wydział muzyczny w Assumption University of Windsor (Kanada) i był tamże profesorem do przejścia na emeryturę w 1965. Osiadł wówczas w Welland, gdzie założył orkiestrę kameralną przekształconą następnie w Niagara Symphony Orchestra. W 1961 otrzymał odznaczenie uniwersytetu w Windsorze; w 1976 medal za zasługi został przyznany Glińskiemu pośmiertnie przez Frederic Chopin Society w Toronto.

Działalność Glińskiego była wyjątkowo wszechstronna. Znajomość historii muzyki i wielka erudycja szła u niego w parze z talentem pisarskim i pasją polemisty niewahającego się podejmować tematów trudnych i wrażliwych. Zainteresowania muzykologiczne łączył z praktyką muzyczną, był kompozytorem i dyrygentem, krytykiem i pedagogiem, a także uzdolnionym i ruchliwym organizatorem. W okresie międzywojennym położył wielkie zasługi w organizacji życia muzycznego stolicy. Założony przez niego miesięcznik „Muzyka” był wówczas czołowym polskim czasopismem muzycznym, przedstawiającym wszystkie dziedziny kultury muzycznej w Polsce i za granicą, odznaczającym się przy tym wysokim poziomem edytorskim, walorami upowszechnieniowymi i obiektywnością w prezentacji aktualnych spraw życia muzycznego; Gliński prowadził w „Muzyce” stały dział Impresje muzyczne, był autorem licznych artykułów i recenzji, inicjatorem i redaktorem monografii zbiorowej i numerów specjalnych, organizatorem 4 konkursów kompozytorskich. W latach późniejszych, po wyjeździe za granicę ,swą działalnością naukową, artystyczną i organizacyjną przyczynił się znacznie do popularyzacji polskiej muzyki i polskiej myśli twórczej. We Włoszech zajął się twórczością A. Pacellego oraz G.F. Aneria, którego dialog Il figliuol prodigo (ze zbioru Teatro armonico spirituale), wykonany pod dyrekcją Glińskiego w 1954 w Rzymie, służył jako prezentacja tezy, iż Anerio był twórcą pierwszego oratorium. Wiele prac naukowych i popularyzatorskich poświęcił Gliński życiu i twórczości Chopina. W dociekaniach nad psychiką i życiem wewnętrznym Chopina przeciwstawiał się fałszywemu pietyzmowi, starając się oddać niezakłamany portret psychologiczny kompozytora (Chopin the Unknown), co wszakże budziło liczne kontrowersje. Przez cały okres sporów i polemik wokół listów Chopina do Delfiny Potockiej był Gliński gorącym rzecznikiem ich autentyczności (m.in. wystąpienia na I Międzynarodowym Kongresie Muzykologicznym poświęconym twórczości Chopina w Warszawie w 1960 oraz na VIII Kongresie MTM w Nowym Jorku w 1961). Publikując Listy Chopina do Delfiny [Potockiej], sprawę udowodnienia ich autentyczności uważał za zakończoną. Duże zasługi położył Gliński w popularyzacji dzieła Chopina, wygłaszając wykłady o jego twórczości, organizując koncerty, prowadząc cykle audycji radiowych, publikując liczne artykuły, wreszcie — zakładając międzynarodowe instytuty Chopinowskie w Rzymie i Detroit.

Jako dyrygent występował Gliński w Polsce, Rosji, na Węgrzech, w Austrii (m.in. w 1927 w Wiedniu na festiwalu MTMW), w Niemczech, we Włoszech, Francji, w Irlandii, Kanadzie, USA. Poczesne miejsce w jego repertuarze zajmowała muzyka polska (Chopin, Szymanowski, Szałowski) i rosyjska (Skriabin). Organizował też cykle koncertów historycznych, prowadził wykonania włoskich oratoriów. Kompozycje Glińskiego, wykonywane przed wojną w Polsce, potem we Włoszech i w Kanadzie, są mało znane. Zwraca w nich uwagę podejmowanie tematów dawnych mistrzów (Purcelliana, Couperiniana, Tre cantate wg Rossiego).

Literatura: M. Gliński Pamiętnik (fragment), „Ruch Muzyczny” 1974 nr 23, 25, 1975 nr 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 1984 nr 16; „Ruch Muzyczny” 1977 nr 1 (zawiera: H. Szepietowska Mateusz Gliński 1892–1976 oraz artykuły wspomnieniowe J. Curtisa, J. Iwaszkiewicza, Z. Mycielskiego, P. Perkowskiego, W. Sandelewskiego); Z. Glińska Testament Mateusza Glińskiego, Londyn 1982.

Prace i kompozycje

Prace:

Aleksander Skriabin, Warszawa 1933

Asprilio Pacelli, insigne maestro di cappella della Corte Reale di Polonia (1570–1623), Watykan 1941

Skrjabin. Saggio di una sintesi, Mediolan 1941 (odbitka z „Rivista Musicale Italiana” 1941

Paderewski. Saggio di una sintesi, Florencja 1941 (odbitka z „La Rassegna Musicale Italiana” 1941 nr 7/8)

Spiritualità dell’Ottocento musicale. Saggio di una sintesi, Rzym 1941 (odbitka ze „Studium” 1941 nr 12)

La prima stagione lirica italiana all’estero (1628), Siena 1943

Wagner e la coscienza critica contemporanea, Rzym 1943 (odbitka ze „Studium” 1943 nr 11/12)

Lorenzo Perosi, Mediolan 1953

Chopin the Unknown, Windsor 1963

***

Tajemnica Chopina, sztuka w 3 aktach, Detroit 1963, 2. wyd. Warszawa 1975

***

artykuły w czasopismach: „Russkaja Muzykalnaja Gazieta” Petersburg 1914–15, „Muzykalnyj Sowriemiennik” Petersburg 1915–18, „Muzyka” Warszawa 1924–38, „Musical Courier” Nowy Jork 1924–38, „The Chesterian” Londyn 1924–38, „La Revue Musicale” Paryż 1924–38, „La Rassegna Musicale” Turyn, Rzym 1924–56, „Tempo” Praga 1924–38, „Osservatore Romano” Rzym 1940–56, „Musica” Rzym 1946–56, „Ruch Muzyczny” Kraków 1948–49, 1958–59, Warszawa 1961–75 i in.

***

wydania:

A. Pacelli Opera omnia, t. 1: Madrigali, Rzym 1947

Listy Chopina do Delfiny [Potockiej], Nowy Jork 1972

redakcja:

miesięcznik „Muzyka” 1924–38

monografie zbiorowe „Muzyki”:

Muzyka współczesna 1926

Muzyka polska 1927

Romantyzm w muzyce 1928

Instrumenty muzyczne 1929

Nowa muzyka 1930

Taniec 2 t., 1929, 1930

Szopen 1932

Opera 1934

Józef Piłsudski i jego legiony w muzyce i pieśni 1935

Karol Szymanowski 1937 nr 4/5 (nr specjalny).

 

Kompozycje:

instrumentalne:

Wagram, poemat symfoniczny, 1932

Purcelliana, Renaissance Suite na orkiestrę, 1934

Tre cantate d’amore wg Rossiego na orkiestrę, 1940

Couperiniana, suita na orkiestrę, 1950

utwory fortepianowe i skrzypcowe

wokalne i wokalno-instrumentalne:

Pieśni kurpiowskie na chór, 1938

Modlitwa wychodźstwa polskiego na chór, sł. A. Hlond, 1941, Watykan 1944

pieśni na głos i fortepian

sceniczne:

Orlątko, opera, libretto wg Rostanda, 1918–27 (zaginiona)

opracowania:

F. Liszt Pieśniarz niewidomy, poemat symfoniczny z recytacją do tekstu A. Tołstoja, 1916

Te decet hymnus na chór mieszany (opracowanie Marsza żałobnego F. Chopina), Watykan 1943

G.F. Anerio Il figliuol prodigo, transkrypcja i opracowanie, 1947

Hymn to Poland. Choral Arrangement of Chopin Melody na chór mieszany, sł. M. Gliński, Minneapolis 1957.