Gerbert, Martin

Gerbert Martin, właściwie Franz Dominik Bernhard Gerbert, *11 (lub 12) VIII 1720 Horb n. Neckarem, †13 V 1793 St. Blasien (Schwarzwald), niemiecki teolog, historyk, historyk liturgii, badacz muzyki i kompozytor, OSB.

Po nauce w kolegium jezuitów w Fryburgu Bryzgowijskim i w Klingenau (Argowia) w 1736 wstąpił do zakonu benedyktynów w St. Blasien; w 1737 przybrał imię zakonne Martin, w 1744 otrzymał święcenia kapłańskie. W tym czasie powstały jego pierwsze kompozycje, z których Offertorium opublikował Remigius Klesatl w XXIV offertoria solennia (Augsburg 1747). Od 1755 był bibliotekarzem klasztoru w St. Blasien, a później profesorem teologii i filozofii. Jego zainteresowania historią kościoła i muzyki kościelnej znalazły wyraz w podejmowaniu w latach 1759–63 licznych podróży naukowych po Francji, Szwajcarii, Niemczech, Austrii i Włoszech, gdzie w bibliotekach i archiwach Strasburga, Paryża, Monachium, Wiednia, Bolonii, Rzymu, Murbach, St. Gallen, Engelberg, Einsiedeln, Tegernsee, St. Emmeram w Ratyzbonie, Salzburga, Admontu, Melku i Monte Cassino poszukiwał źródeł dotyczących liturgii i teorii muzyki w średniowieczu. W 1764 został opatem klasztoru St. Blasien. Pod jego kierunkiem klasztor ten stał się poważnym centrum badań naukowych. Oprócz prac dotyczących zagadnień muzyki Gerbert napisał szereg dzieł z zakresu teologii i historii kościoła.

Szczególne znaczenie historyczne mają dwie prace Gerberta: De cantu et musica sacra... oraz Scriptores ecclesiastici.... Pierwsza z nich przedstawia dzieje jednogłosowej i wielogłosowej muzyki kościelnej, opracowane na podstawie tekstów źródłowych greckich i łacińskich pisarzy kościelnych, rozporządzeń synodów i soborów oraz innych dokumentów historycznych i stanowi do dziś jeden z najbardziej wartościowych zbiorów materiałów liturgicznych i muzyczno-historycznych. W zakończeniu publikacja ta zawiera kompozycję Gerberta Missa in Coena Domini na 8-głosowy chór podwójny. Natomiast Scriptores ecclesiastici..., monumentalne dzieło, którego kontynuację podjął w 1864 C.E.H. Coussemaker, zawiera publikowane po raz pierwszy teksty traktatów muzycznych i liczne pisma przeszło 40 teoretyków muzyki z okresu od IX do XV w. Oprócz traktatów anonimowych, fragmentów dzieł różnych autorów, zarządzeń kościelnych itp. wydawnictwo to zawiera m.in. w tomie 1. pisma muzycznego takich teoretyków jak Aurelianus Reomensis, Remi z Auxerre, Hucbald, Regino z Prüm, Odo z Cluny i Berno von Reichenau, zaś w tomie 2. – Guido d’Arezzo, Wilhelm z Hirsau, Theoger z Metz, Aribo Scholasticus, Johannes Cotto (Affligemensis), Engelbert von Admont i Johannes Egidius Zamorensis, a w tomie 3. – Franco, Elias Salomonis, Marchettus de Padua, Johannes de Muris i Adam z Fuldy. Scriptores ecclesiastici... stanowią jeszcze w naszych czasach podstawowe źródło do badań nad teorią muzyki w średniowieczu. Dzięki tym obu publikacjom Gerbert należy – obok Padre Martiniego, Hawkinsa, Burneya, Laborde’a i Forkela – do najwybitniejszych uczonych 2. połowy XVIII w.

Literatura: Briefe und Akten des Fürstabts Martin II. Gerbert von St. Blasien, 1764–1793, wyd. G. Pfeilschifter, A. Allgeler, W. Müller, Karlsruhe 1957; C. F. Nicolai Beschreibung einer Reise durch Deutschland und die Schweiz im Jahr 1781, Berlin-Szczecin 1783–96; L. Kästle M. Gerbert, Lahr 1868; J. Bader Fürstabt M. Gerbert, Fryburg Bryzgowijski 1875; C. Krieg Fürstabt M. Gerbert, Fryburg Bryzgowijski 1896; A. Lamy M. Gerbert, Reims 1898; G. Pfeilschifter Fürstabt M. Gerbert, Kolonia 1912; A. Brinzinger Fürstabt Gerbert von St. Blasien, Horb 1916; Ch. Grossmann Fürstabt M. Gerbert als Musikhistoriker, „Kirchenmusikalisches Jahrbuch” XXVII, 1932; E. Hegar Die Anfänge der neueren Musikgeschichtsschreibung, Lipsk 1932; G. Pfeilschifter Die Korrespondenz des Fürstabts M. Gerbert, Karlsruhe 1931–34; J. Bayer Die Stellung M. Gerberts in der Geschichte der Liturgieforschung und der liturgischen Bewegung, Fryburg Bryzgowijski 1943 (dysertacja).