Gastoldi, Giovanni Giacomo

Gastoldi Giovanni Giacomo, *ok. 1555 Caravaggio, †1622, włoski kompozytor, duchowny. Życie i działalność Gastoldiego związane były przede wszystkim z kościołem S. Barbara w Mantui, który pozostawał pod szczególną opieką rodziny Gonzagów. W XII 1572 był tutaj subdiakonem, a od I 1573 co najmniej do XI 1574 diakonem. W 1581 był wymieniony wśród śpiewaków tego kościoła. Muzyki uczył się prawdopodobnie pod kierunkiem Giachesa de Wert, który w tym czasie był kapelmistrzem przy kościele S. Barbara i na dworze księcia Guglielma Gonzagi. W latach 1579–87 Gastoldi jako maestro di contrapunto uczył w S. Barbara. W 1592 objął po Wercie stanowisko maestro di cappella w tymże kościele, które zajmował prawdopodobnie do 1608. Ok. 1609 Gastoldi przebywał w Mediolanie. Brak informacji o dalszych latach jego życia.

Twórczość Gastoldiego jest bardzo bogata i różnorodna; obejmuje ona z jednej strony wiele cyklów kompozycji religijnych, z drugiej balletti, madrygały i canzonetty. Utwory religijne, zachowane głównie w zbiorze rękopisów kościoła S. Barbara w Mantui (dziś w Biblioteca del Conservatorio di Musica Giuseppe Verdi w Mediolanie) i w ówczesnych drukach, to m.in. msze i psalmy wykonywane w czasie nieszporów. Psalmy wyróżniają się częstym zastosowaniem techniki falsobordone. Jeden cykl psalmów, przeznaczony tylko na dwa głosy, ma charakter dydaktyczny. W muzyce religijnej przejawiał Gastoldi szczególne zamiłowanie do antyfonalnego i polichóralnego traktowania zespołów chóralnych.

Z całej twórczości Gastoldiego największą popularność zyskały jego balletti (zwłaszcza 5-głosowe), wielokrotnie drukowane już za życia kompozytora, także poza granicami Włoch, a nawet z religijną i biblijną parafrazą tekstu, jak w wydaniach niderlandzkich. Ze względu na śpiewność, jasność i żywą rytmikę balletti znalazły naśladowców, szczególnie wśród kompozytorów angielskich i niemieckich, takich jak Morley, Tomkins, Hassler.

Zbiór 5-głosowych balletti z 1591 stanowi całość; składa się z Introduttione, 15 Balletti i Mascheraty. Do zbioru dołączona jest Canzonetta 6-głosowa i Concerto de Pastori 8-głosowe (na 2 chóry 4-głosowe). Tekst Introduttione jest zaproszeniem do balletti. Kolejne 15 utworów ma charakterystyczne tytuły: L’innamorato, Il bell’humore, Il contento, Speme Amorosa, Lo Schernito, Gloria d’Amore, Il piacere, L’Ardito, Amor vittorioso, Il Premiato, La Sirena, La bellezza, Caccia d’Amore, Il Martellato, L’acceso. Tym różnym tytułom mogły odpowiadać postacie tancerzy w przebraniach, w tekstach jednak stale przewija się temat miłości w różnych odcieniach. Ciekawe zamknięcie stanowi Mascherata de Cacciatori (3-częściowa), w której dodatkowy szósty głos stale powtarza tę samą frazę i ten sam tekst „a la caccia...”. Taki układ utworów sprawił, że zbiór można uważać za wstępną formę komedii madrygałowej. Balletti 3-głosowe (16 utworów) też mają charakterystyczne tytuły: Il Ballerino, La Cortigiana, Lo Spensierato, Lo Sdegnato, Il Tedesco, Il Prigioniero, Il Lucchesino, L’Umorista, Il Felice, Il Curioso, Il Risentito, Il Tormentato, Il Costante, Il Fortunato, L’Invaghito, Il Passionao.

Zarówno 3-głosowe jak i 5-głosowe utwory mają budowę stroficzną i składają się z 2 do 4 strof. Strofa dzieli się muzycznie na dwie części, z których każda jest powtórzona. W balletti 5-głosowych występują fragmenty jedynie z sylabami fa-la-la, które kompozytor wprowadza przeważnie na zakończenie poszczególnych części. Z faktu, że balletti przeznaczone są do tańca, wynika ich bardzo wyrazista rytmika i prosta, przeważnie akordowa faktura; czasem jednak pojawiają się krótkie, niekiedy o koncertującym charakterze imitacje. Ponadto taneczny charakter wpływa na bardzo symetryczny układ fraz. Niekiedy Gastoldi w 5-głosowych balletti dzieli zespół na grupy głosów wyższych i niższych. Znaczenie historyczne ma również wprowadzenie w zbiorze z 1594 obsady triowej – wszystkie utwory przeznaczone są bowiem na 2 canti i bas, co było już zarysowane w zbiorze balletti 5-głosowych z 1591, gdzie 2 głosy najwyższe i bas stanowiły podstawę kompozycji. Balletti 5-głosowe jak wskazuje tytuł (per cantare, sonare...) i zgodnie z ówczesną praktyką są utworami wokalno-instrumentalnymi, w których poszczególne głosy wokalne są dublowane przez instrumenty. W księdze canto z balletti 3-głosowymi zamieszczona jest przy kolejnych kompozycjach lutniowa intavolatura, co pozwala sądzić, że poza typowym wykonaniem z instrumentalnym dublowaniem poszczególnych głosów i z towarzyszeniem lutniowym, mogło mieć także miejsce wykonanie 1-głosowe (canto), a lutnia grała trzy głosy (dublując canto). Liczne madrygały Gastoldiego utrzymane są w stylu L. Marenzia. Jedyny zbiór utworów instrumentalnych (Libro della musica) miał prawdopodobnie dydaktyczny charakter. Intermedia, wraz z komedią Idropica, wystawione były podczas zaślubin Francesca Gonzagi z Margheritą di Savoia.

Literatura: B. Naudin Ballet Italien de J.J. Gastoldi di Caravaggio (1592), Extrait d’un cahier de musique du XVI^e siecle, Paryż 1935; E. Kiwi Studien zur Geschichte des italienischen Liedmadrigals im 16. Jahrhundert, Würzburg 1937; A. Einstein The Italian Madrigal, Princeton 1949, przedr. 1971 (zawiera 2 utwory Gastoldiego); A. Obertello Madrigali italiani in Inghilterra, Mediolan 1949; D. Arnold Gastoldi and the English Ballet, „The Monthly Musical Record” LXXXVI, 1956; A. Geddo Bergamo e la musica, Bergamo 1958.