Gassmann, Florian Leopold

Gassmann Florian Leopold, *3 V 1729 Brüx (Most, Czechy), †21 I 1774 Wiedeń, czeski kompozytor. Muzyki (śpiewu, gry na skrzypcach i harfie) uczył się w rodzinnej miejscowości u J. Vobořila. W wieku 12 lat, wbrew woli ojca, chcąc zostać muzykiem, opuścił dom rodzinny i udał się w podróż do Włoch. Prawdopodobnie studiował w Bolonii u Padre Martiniego, a później przebywał w Wenecji w domu hrabiego Leonarda Veneriego (lub senatora Leonarda Veniera). W 1757 w Teatro S. Moisè wystawił operę Merope. Sukces tej i następnych oper weneckich Gassmanna spowodował, że w 1763 mianowano go (w miejsce Ch.W. Glucka) kompozytorem baletowym na dworze cesarskim w Wiedniu. W 1764 otrzymał natomiast tytuł Hof- und Kammercompositor. Na przełomie 1765/66 Gassmann bawił w Wenecji, a w 1769/70 w Rzymie, wystawiając tam swoje opery. Latem w 1770 z okazji spotkania cesarza Józefa II z królem pruskim Fryderykiem II w Mährisch-Neustadt Gassmann skomponował operę La contessina. Dzieło znalazło uznanie u Fryderyka II, który próbował pozyskać kompozytora na dwór berliński. W 1771 Gassmann założył w Wiedniu Tonkünstler-Sozietät, a jego oratorium La Betulia liberata wykonano w 1772 podczas jednego z pierwszych publicznych koncertów Towarzystwa. W 1772 po śmierci G. Reuttera został kapelmistrzem dworu cesarskiego. Uczniem Gassmanna był A. Salieri, który od 1766 przebywał pod jego opieką w Wiedniu. Dwie córki Gassmanna Maria Anna (zamężna Fux) i Therese (zamężna Rosenbaum) uczyły się muzyki u Salieriego i zostały śpiewaczkami operowymi.

Gassmann należy do najważniejszych prekursorów wiedeńskiego klasycyzmu. Popularność zdobył jako kompozytor muzyki dramatycznej. Jego opery były wystawiane nie tylko we Włoszech i Wiedniu, ale także w Lizbonie, Kopenhadze i Warszawie, gdzie śpiewacy włoscy wykonali Gli uccellatori (1765), L’amore artigiano (1774) i Il viaggiatore ridicolo (1775), śpiewacy niemieccy Die Liebe unter den Handwerksleuten (tłum. L’amore artigiano, 1782), a śpiewacy polscy Miłostki rzemieślnicze (L’amore artigiano, tłum. W. Bogusławski, 1787). W twórczości dramatycznej Gassmanna przeważają opery buffa. Kompozytor umiejętnie łączył w nich melodykę typu włoskiego z niemieckimi elementami pieśniowymi. Ważną rolę powierzał orkiestrze, wzorując się na stylu wiedeńskiej muzyki instrumentalnej (rozwinięta praca motywiczna i wypełnione głosy środkowe). Szczytowym osiągnięciem Gassmanna w zakresie opery buffa jest La contessina, w której za pomocą charakterystyki muzycznej trafnie zostały przeciwstawione środowiska szlacheckie i mieszczańskie. W chóralnych partiach i orkiestrowym akompaniamencie opery Amore e Psiehe nawiązał Gassmann do zdobyczy Ch.W. Glucka.

Ważną dziedziną twórczości Gassmanna były też symfonie, z których około połowa ma budowę czteroczęściową, np. Symfonia As-dur, będąca przykładem solidnego rzemiosła kompozytorskiego i świadcząca o znakomitym opanowaniu polifonii. Na gruncie tego gatunku Gassmann chętnie eksperymentował m.in. w zakresie formy poszczególnych ogniw i planu tonalnego.

Polifoniczne wykształcenie Gassmanna (zdobyte prawdopodobnie u Padre Martiniego) znalazło najpełniejszy wyraz w kompozycjach kościelnych, w których obok tradycyjnego, późnobarokowego kontrapunktu pojawia się typowe dla kompozytorów klasycyzmu dążenie do wzmożonego wyrazu. Muzykę kościelną Gassmanna cenili wysoko J. Haydn i W.A. Mozart.

Literatura (wybór): J. Sonnleithner Biographische Skizze über Florian Leopold Gassman, „Wiener Theateralmanach” 1795; G. Donath Florian Leopold Gassman als Opernkomponist, „Studien zur Musikwissenschaft” II, 1914; F. Kosch Florian Leopold Gassman als Kirchenkomponist, „Studien zur Musikwissenschaft” XIV, 1927; F. van Rossum La contessina, „Mens en melodie” XXVI, 1971; E.R. Meyer The Oboe Quartets of Florian Leopold Gassman, „The Music Review” XXXIV, 1973; G.R. Hill A Thematic Catalog of the Instrumental Music of Florian Leopold Gassman, Hackensack (New Jersey) 1976; A. Żórawska-Witkowska Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa 1995; K. Dichtl F. L. Gaßmann und seine Zeit – Neue Forschungsergebnisse, w: Die Oper in Böhmen, Mähren und Sudetenschlesien («Veröffentlichungen des sudetendeutschen Musikinstituts» 4), Regensburg 1996; H. Kainer Anmerkungen zur Lebensgeschichte von Florian Leopold Gassmann, „Die Musikforschung” 65/4, 2012; M. Lorenz Antonio Salieri’s Early Years in Vienna, 2013 (http://michaelorenz.blogspot.com/2013/03/antonio-salieris-early-years-in-vienna.html).