Gassmann Florian Leopold, *3 V 1729 Brüx (Most, Czechy), †21 I 1774 Wiedeń, czeski kompozytor. Muzyki (śpiewu, gry na skrzypcach i harfie) uczył się w rodzinnej miejscowości u J. Vobořila. W wieku 12 lat, wbrew woli ojca, chcąc zostać muzykiem, opuścił dom rodzinny i udał się w podróż do Włoch. Prawdopodobnie studiował w Bolonii u Padre Martiniego, a później przebywał w Wenecji w domu hrabiego Leonarda Veneriego (lub senatora Leonarda Veniera). W 1757 w Teatro S. Moisè wystawił operę Merope. Sukces tej i następnych oper weneckich Gassmanna spowodował, że w 1763 mianowano go (w miejsce Ch.W. Glucka) kompozytorem baletowym na dworze cesarskim w Wiedniu. W 1764 otrzymał natomiast tytuł Hof- und Kammercompositor. Na przełomie 1765/66 Gassmann bawił w Wenecji, a w 1769/70 w Rzymie, wystawiając tam swoje opery. Latem w 1770 z okazji spotkania cesarza Józefa II z królem pruskim Fryderykiem II w Mährisch-Neustadt Gassmann skomponował operę La contessina. Dzieło znalazło uznanie u Fryderyka II, który próbował pozyskać kompozytora na dwór berliński. W 1771 Gassmann założył w Wiedniu Tonkünstler-Sozietät, a jego oratorium La Betulia liberata wykonano w 1772 podczas jednego z pierwszych publicznych koncertów Towarzystwa. W 1772 po śmierci G. Reuttera został kapelmistrzem dworu cesarskiego. Uczniem Gassmanna był A. Salieri, który od 1766 przebywał pod jego opieką w Wiedniu. Dwie córki Gassmanna Maria Anna (zamężna Fux) i Therese (zamężna Rosenbaum) uczyły się muzyki u Salieriego i zostały śpiewaczkami operowymi.
Gassmann należy do najważniejszych prekursorów wiedeńskiego klasycyzmu. Popularność zdobył jako kompozytor muzyki dramatycznej. Jego opery były wystawiane nie tylko we Włoszech i Wiedniu, ale także w Lizbonie, Kopenhadze i Warszawie, gdzie śpiewacy włoscy wykonali Gli uccellatori (1765), L’amore artigiano (1774) i Il viaggiatore ridicolo (1775), śpiewacy niemieccy Die Liebe unter den Handwerksleuten (tłum. L’amore artigiano, 1782), a śpiewacy polscy Miłostki rzemieślnicze (L’amore artigiano, tłum. W. Bogusławski, 1787). W twórczości dramatycznej Gassmanna przeważają opery buffa. Kompozytor umiejętnie łączył w nich melodykę typu włoskiego z niemieckimi elementami pieśniowymi. Ważną rolę powierzał orkiestrze, wzorując się na stylu wiedeńskiej muzyki instrumentalnej (rozwinięta praca motywiczna i wypełnione głosy środkowe). Szczytowym osiągnięciem Gassmanna w zakresie opery buffa jest La contessina, w której za pomocą charakterystyki muzycznej trafnie zostały przeciwstawione środowiska szlacheckie i mieszczańskie. W chóralnych partiach i orkiestrowym akompaniamencie opery Amore e Psiehe nawiązał Gassmann do zdobyczy Ch.W. Glucka.
Ważną dziedziną twórczości Gassmanna były też symfonie, z których około połowa ma budowę czteroczęściową, np. Symfonia As-dur, będąca przykładem solidnego rzemiosła kompozytorskiego i świadcząca o znakomitym opanowaniu polifonii. Na gruncie tego gatunku Gassmann chętnie eksperymentował m.in. w zakresie formy poszczególnych ogniw i planu tonalnego.
Polifoniczne wykształcenie Gassmanna (zdobyte prawdopodobnie u Padre Martiniego) znalazło najpełniejszy wyraz w kompozycjach kościelnych, w których obok tradycyjnego, późnobarokowego kontrapunktu pojawia się typowe dla kompozytorów klasycyzmu dążenie do wzmożonego wyrazu. Muzykę kościelną Gassmanna cenili wysoko J. Haydn i W.A. Mozart.
Literatura (wybór): J. Sonnleithner Biographische Skizze über Florian Leopold Gassman, „Wiener Theateralmanach” 1795; G. Donath Florian Leopold Gassman als Opernkomponist, „Studien zur Musikwissenschaft” II, 1914; F. Kosch Florian Leopold Gassman als Kirchenkomponist, „Studien zur Musikwissenschaft” XIV, 1927; F. van Rossum La contessina, „Mens en melodie” XXVI, 1971; E.R. Meyer The Oboe Quartets of Florian Leopold Gassman, „The Music Review” XXXIV, 1973; G.R. Hill A Thematic Catalog of the Instrumental Music of Florian Leopold Gassman, Hackensack (New Jersey) 1976; A. Żórawska-Witkowska Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa 1995; K. Dichtl F. L. Gaßmann und seine Zeit – Neue Forschungsergebnisse, w: Die Oper in Böhmen, Mähren und Sudetenschlesien («Veröffentlichungen des sudetendeutschen Musikinstituts» 4), Regensburg 1996; H. Kainer Anmerkungen zur Lebensgeschichte von Florian Leopold Gassmann, „Die Musikforschung” 65/4, 2012; M. Lorenz Antonio Salieri’s Early Years in Vienna, 2013 (http://michaelorenz.blogspot.com/2013/03/antonio-salieris-early-years-in-vienna.html).
Edycje (wybór):
Stabat Mater, Agnus Dei i Dona nobis, Moguncja 1837
La contessina, wyd. R. Haas, «Denkmäler der Tonkunst in Österreich» XXI, 1914
Symfonia h-moll, wyd. K. Geiringer, Wiedeń 1934
Msza C-dur, Requiem (fragm.), Veni Creator, Regina coeli, Viderunt omnes, Tui sunt coeli, Stabat Mater, wyd. F. Kosch, «Denkmäler der Tonkunst in Österreich» XLV, 1938
Divertimento à tre, wyd. E. Schenk, Wiedeń 1954
Kwartet smyczkowy, wyd. K. Šolc, Praga 1957
Symfonia As-dur, wyd. L. Somfai, Budapeszt 1970
Divertimento G-dur na flet, skrzypce i wiolonczelę, wyd. F. Nagel, Wolfenbüttel 1977
3 fugi na kwartet smyczkowy, wyd. M. Klement, «Musica viva historica» XXVII, 1971
7 symfonii, wyd. G.R. Hill, «The Symphony 1720–1840» B, 10, Nowy Jork, Londyn 1981
2 tria smyczkowe, wyd. W. Sawodny, «Hortus Musicus» 247, Kassel, Basel 1988
kwartety smyczkowe e, C, d, wyd. G. Acciai, M. Boschini, A. Pachovsky, «Diletto musicale» 1316, 1317, 1318, Wiedeń 2000
Balet Le triomphe de l’amour, wyd. C. Croll, T. Hauschka, Kassel, Basel 2016
6 sonat triowych, wyd. H. Albrecht, «Organum» III nr 45, 48, 51, 53, 55, 58
Kompozycje:
Instrumentalne:
8 kwintetów smyczkowych op. 2, Paryż 1772
ok. 30 symfonii
ok. 30 uwertur operowych
koncert fletowy
6 menuetów orkiestrowych
10 kwintetów na instrumenty dęte
ok. 40 kwartetów, w tym 4 zbiory po 6 kwartetów wyd. b.r. Paryż, Amsterdam i Wiedeń
26 fug na kwartet smyczkowy
ok. 40 triów i duetów na instrumenty smyczkowe
Wokalno-instrumentalne:
La Betulia liberata, oratorium, sł. P. Metastasio, Wiedeń 1772
2 kantaty świeckie, arie i inne utwory wokalne
5 mszy, Requiem, Stabat Mater, graduały, offertoria, motety, hymny, antyfony i inne utwory religijne
Sceniczne:
opery:
Merope, libr. A. Zeno, wyst. Wenecja 1757
Issipile, libr. P. Metastasio, wyst. Wenecja 1758
Gli uccellatori oraz Filosofia ed amore, libr. C. Goldoni, wyst. Wenecja 1759 i 1760
Catone in Utica, libr. P. Metastasio, wyst. Wenecja 1761
Un pazzo ne fa cento, libr. G. Foppa (?), wyst. Wenecja 1762
L’Olimpiade, libr. P. Metastasio, wyst. Wiedeń 1764
Il trionfo d’amore, libr. P. Metastasio, wyst. Wiedeń 1765
Achille in Sciro, libr. P. Metastasio, wyst. Wenecja 1766
Il viaggiatore ridicolo, libr. C. Goldoni, wyst. Wiedeń 1766
L’amore artigiano, libr. C. Goldoni, wyst. Wiedeń 1767
Amore e Psiche, libr. M. Coltellini, wyst. Wiedeń 1767
La notte critica, libr. C. Goldoni, wyst. Wiedeń 1768
L’opera seria, libr. R. de Calzabigi, wyst. Wiedeń 1769
Ezio, libr. P. Metastasio, wyst. Rzym 1770
La contessina, libr. M. Coltellini wg C. Goldoniego, wyst. Mährisch-Neustadt 1770
Il filosofo inamorato, libr. M. Coltellini wg C. Goldoniego, wyst. Wiedeń 1771
Le pescatrici, libr. C. Goldoni, wyst. Wiedeń 1771
Don Quischott von Mancia, libr. G. B. Lorenzi, wyst. Wiedeń 1771
I rovinati, libr. G. Boccherini, wyst. Wiedeń 1772
La casa di campagna, libr. G. Boccherini, wyst. Wiedeń 1773
***
3 balety