Gasparini, Francesco

Gasparini, Gasperini, Guasparini, Francesco, *5 III 1668 Camaiore (k. Lukki), †22 III 1727 Rzym, włoski kompozytor, teoretyk i pedagog. W 1685 starał się o przyjęcie w poczet członków bolońskiej Accademia Filarmonica. W 1686 mieszkał w Wenecji w domu G. Legrenziego, u którego być może uczył się muzyki. W 1689 został członkiem Accademia di S. Cecilia w Rzymie; tam też kontynuował naukę, prawdopodobnie u A. Corellego i B. Pasquiniego. W 1694 wystawił w Rzymie swą pierwszą operę, a w 1695 opublikował zbiór kantat. Skomponowane wówczas utwory przyniosły mu uznanie i 1701 Gasparini został mianowany maestro di coro w Ospedale della Pietà w Wenecji. Na stanowisku tym pozostawał do 1713, przyczyniając się do znacznego rozkwitu konserwatorium (m.in. dzięki zaangażowaniu w 1703 A. Vivaldiego jako nauczyciela skrzypiec). W Wenecji Gasparini komponował utwory na potrzeby Ospedale, dostarczał także niekiedy po kilka oper rocznie dla Teatro S. Cassiano i innych scen. W 1713 otrzymał w Ospedale półroczny urlop, nie powrócił jednak na swe stanowisko, lecz osiadł w Rzymie. Na przełomie 1714/15 prawdopodobnie bawił we Florencji, gdzie wystawiano jego 2 opery. W 1717 został kapelmistrzem S. Lorenzo in Lucina w Rzymie. W 1719 podpisany został kontrakt ślubny między córką Gaspariniego, Rosalią (należała ona do kapeli przy S. Lorenzo) i P. Metastasiem, małżeństwo to jednak nie zostało zawarte. W 1725 Gaspariniego mianowano kapelmistrzem S. Giovanni in Laterano. Choć schorowany muzyk nie mógł już pełnić tej funkcji, nosił przyznany mu tytuł aż do śmierci. Uczniami Gaspariniego byli m.in. B. Marcello, J.J. Quantz i D. Scarlatti.

Mimo iż Gasparini należał do najbardziej cenionych kompozytorów włoskich XVIII w., twórczość jego nie została dotąd gruntownie zbadana i należycie oceniona. Centralne miejsce w twórczości Gaspariniego zajmowały opery. Większość z nich to opery seria o tematyce historycznej, w swym dorobku miał jednak Gasparini także kilka oper komicznych (np. Anfitrione i L’avaro) oraz kilkanaście intermezzi wykonywanych razem z niektórymi operami seria bądź jako dzieła samoistne. W operach Gaspariniego przeważa schemat o następstwie recytatyw-aria, głównie aria da capo z towarzyszeniem orkiestry, rzadziej basso continuo. W późniejszych operach spotyka się arie o fakturze homofonicznej oraz melodyce i rytmice charakterystycznej dla stylu następnej generacji. W pełnych wdzięku kantatach kompozytor stosował eksperymenty harmoniczne. Utwory religijne Gaspariniego utrzymane są zarówno w ścisłym stylu kontrapunktycznym, jak i w stylu koncertującym. O ile kompozycje Gaspariniego zostały szybko zapomniane, o tyle jego traktat, poświęcony praktyce basso continuo, L’armonico pratico al cembalo wznawiany był sześciokrotnie i używano go we Włoszech jako podręcznika jeszcze w połowie XIX w. Gasparini był jednym z pierwszych włoskich twórców, których opery wystawiano w Anglii (1711–12).

Literatura: G. Marotti Quasi un incognito. Il camaiorese Francesco Gasparini, „Cenobio” XV, 1966; G. Rose A Fresh Clue from Gasparini on Embellished Figured-bass Accompaniment, „The Musical Times” CVII, 1966; A. Bonaccorsi Francesco Gasparini, w: Maestri di Lucca, Florencja 1967; A. Cavalli Le cantate opera prima di Francesco Gasparini, „Chigiana” XXV, 1968; M. Ruhnke Francesco Gasparinis Kanonmesse und der Palestrinastil, w: Musicae scientiae collectanea, ks. pamiątkowa K.G. Fellerera, Kolonia 1973; Francesco Gasparini (1661–1727), w: Atti del primo convegno internazionale. Camaiore (...) 1978, przedr. F. Della Seta i F. Piperno, 1981.