logotypes-ue_ENG

Dussek, Jan

Biogram i literatura

Dussek, Dusík, Dussik, Jan Ladislav, Johann Ludwig, ochrzczony jako Václav Jan, *12 II 1760 Čáslav, †20 III 1812 St Germain-en-Laye (k. Paryża), syn Jana Josefa, czeski kompozytor i pianista.

Muzyki uczył się początkowo u matki (Weroniki z d. Štěbetovej, harfistki) i ojca, a później u L. Spinara w jezuickim gimnazjum w Jihlavie na Morawach. Przez pewien czas uczył się także w jezuickim gimnazjum w Kutnej Horze, gdzie również grał na organach; później przeniósł się do Pragi (1776–1778), gdzie ukończył gimnazjum i studiował przez jeden semestr na tamtejszym uniwersytecie.

W 1779 towarzyszył hr. Männerowi w jego podróży do Niderlandów. Tam działał jako organista w Malines (1779) i Bergen-op-Zoom (od 1780), wystąpił z koncertami fortepianowymi w Malines i Amsterdamie, a od 1783 w Hadze został nauczycielem fortepianu w domu Wilhelma V Orańskiego, namiestnika Niderlandów. Następnie wyjechał do Hamburga, gdzie zaprzyjaźnił się z C.Ph.E. Bachem, koncertował też w Kassel.

W III 1783 występował prawdopodobnie w Warszawie, a następnie przebywał na dworze ks. Karola Radziwiłła w Nieświeżu. Tam nawiązał bliższe stosunki z bratową księcia Karola, księżną Zofią (z d. Thurn und Taxis) i uciekł z nią 17 I 1784 do Tylży. Później rozpoczął pełną sukcesów podróż koncertową, grając na fortepianie i harmonice szklanej w Berlinie (1784), Moguncji (1785), Petersburgu i Paryżu (1786) oraz w miastach włoskich (1787–88).

W 1788 powrócił do Paryża, natomiast po wybuchu rewolucji osiadł w 1790 w Londynie. Występował tam jako solista w cyklu koncertów Salomona, był też modnym i cenionym nauczycielem fortepianu. W 1792 poślubił Sophię Giustinę Corri, córkę włoskiego kompozytora Domenica Corriego, z którym w 1797 założył wydawnictwo nutowe. Po bankructwie przedsiębiorstwa (1799) Dussek zmuszony był uciekać przed wierzycielami do Hamburga. Ponownie koncertował w Niemczech, a w 1802 w Pradze; w latach 1803–06 przebywał na dworze ks. pruskiego Ludwika Ferdynanda. Po śmierci księcia działał krótko na dworze księcia von Isenburg, a od 1807 aż do śmierci był nauczycielem muzyki i organizatorem koncertów na dworze ks. Talleyranda w Paryżu.

Żona Dusska, Sophia Giustina (1 V 1775 Edynburg – po 1828 ?), była śpiewaczką, pianistką i harfistką; skomponowała także kilka utworów na fortepian i harfę. Z małżeństwa tego pochodziła córka Olivia (29 IX 1801 Londyn-1847 Londyn), zam. Buckley, pianistka, harfistka i organistka, która również zajmowała się komponowaniem (utwory fortepianowe, na harfę, pieśni).

Dussek był obok J.B. Cramera i M. Clementiego jednym z najwybitniejszych ówczesnych pianistów. Dysponował olśniewającą techniką i wyróżniał się precyzyjnym użyciem pedału. Za jego namową Broadwood wprowadził unowocześnienia do swoich instrumentów. Jako kompozytor poświęcił się niemal wyłącznie twórczości fortepianowej. W utworach Dusska, utrzymanych w formach klasycznych, pojawiają się cechy stylistyczne typowe dla romantyzmu, antycypujące twórczość m.in. Webera, Chopina i Schumanna. Talent Dusska wysoko cenił J. Haydn.

Literatura: Z. Zouhar J.L. Dusík, 1760–1960, Brno 1960 (bibliografia); H.A. Craw A Bibliography and Thematical Catalogue of the Works of J.L. Dusík (1760–1812), dysert. University of Southern California, 1964; K. Bartoszewicz Radziwiłłowie, Warszawa po 1927; K. Krafka Romantické prvky v klavímích sonatách J.L. Dusík, dysert. uniwesytet Brno 1950; V.J. Sýkora J.L. Dusík, der älteste Vorgänger Chopins, w: The Book of the First International Musicological Congress, devoted to the Works of F. Chopin 16th–22nd February 1960, red. Z. Lissa, Warszawa 1963; S.V. Klíma Dusík in England, „Music and Letters” XLI, 1960; L. Schiffer J.L. Dusík Seine Sonaten und seine Konzerte, Monachium 1914, przedr. Nowy Jork 1973; M. Tarantová V.J. Tomášek a J.L. Dusík, „Zprávy Bertramky” LIII, 1968; D. Sandlin Romantic Elements in the Piano Sonatas of J.L. Dusík (1760–1812), dysertacja University of Miami, Coral Gables 1974; L. Palazzolo Il tocco cantale. J.L. Dusík, compositore e virtuoso tra Mozart e Clementi, Lukka 1992; J.B. Weidensal Notes on J.L. Dusík and Mrs. Dusík (Sophia Corri). A Review of Contemporary Sources, „American Harp Journal” XIV, 1993; A. Żórawska-Witkowska Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa 1995; A. Gerhard J.L. Dusík Le retour à Paris. Eine Klaviersonate zwischen Aufklärung und Romantik, „Archiv für Musikwissenschaft” LIII, 1996; A. Davison The Iconography of en Émigré Musician: Henri-Pierre Danloux’s 1795 Portrait of Jan Ladislav Dussek, „Early Music” 2009 t. 37 nr 2; Jan Ladislav Dussek (1760–1812). A Bohemian Composer ‘en voyage’ through Europe, red. R. Illiano, R.H. Stewart-MacDonald, Bologna 2012; G. Gostelow Dussek and the moderator; or, how to play the piano with both feet, „Early Music” 2014 t. 42 nr 3.

Kompozycje i edycje

Kompozycje

Instrumentalne:

fortepianowe:

koncerty:

B-dur, ok. 1779, zaginiony

3 koncerty op. 1, przed 1783: C-dur, Es-dur, G-dur

Es-dur op. 3, wyd. Paryż 1787

Es-dur op. 15, wyd. Londyn 1789

F-dur op. 14, ok. 1791

F-dur op. 17, wyd. Paryż 1792

B-dur op. 22, wyd. Londyn 1793

F-dur op. 27, wyd. Londyn 1794

C-dur op. 29, wyd. Londyn 1795

C-dur op. 30, wyd. Londyn 1795

The Grand Military Concerto B-dur op. 40, wyd. Londyn 1798

F-dur, wyd. Londyn ok. 1798

g-moll op. 49, wyd. Paryż 1801

podwójny B-dur op. 63, wyd. Lipsk 1805–1807

Es-dur op. 70, wyd. Lipsk 1810

ok. 40 sonat: op. 5 nr 3, op. 9, op. 10 nr 1–3, op. 14 nr 1–3, op. 18 nr 2, op. 24, op. 25 nr 2, op. 31 nr 2, op. 35 nr 1–3, op. 39 nr 1–3, op. 43, op. 44, op. 45 nr 1–3, op. 45, op. 47 nr 1–2, op. 61, op. 64, op. 69 nr 3, op. 75, op. 77

liczne ronda i wariacje

utwory programowe, m.in. La Consolation

6 preludiów

Fantazja i fuga f-moll

Leçons progressives op. 32 nr 1–12

2 arie angielskie

sonaty na 4 ręce: op. 33, op. 48, C-dur (bez op.), op. 67 nr 1–3

fugi na 4 ręce op. 64 nr 1-3

sonata na 2 fortepiany

2 dua na 2 fortepiany

kameralne:

ponad 20 triów fortepianowych

Kwintet fortepianowy f-moll op. 41, wyd. Paryż 1799

Kwartet fortepianowy Es-dur op. 56, wyd. Londyn 1803

3 kwartety smyczkowe: G-dur, B-dur, Es-dur op. 60, wyd. Londyn 1806

2 sonaty na skrzypce, wiolonczelę i harfę

Notturno na skrzypce, róg i fortepian

ok. 60 sonat na flet i fortepian

6 walców na skrzypce lub flet i fortepian

Ponadto skomponował 6 koncertów na harfę (3 zaginione), 6 sonatin na harfę, 2 utwory sceniczne (The Captive of Spilberg, 1798; Pizarro, 1799), Missa solemnis (ok. 1811), kanony na 3 i 4 głosy, kilkanaście pieśni oraz serenadę i uwerturę na orkiestrę

Napisał także szkołę gry na fortepian: Instructions on the Art of Playing the Piano Forte or Harpsichord, Londyn 1796, wyd. francuskie Méthode pour le piano forte, Paryż 1799, wyd. niemieckie Pianoforte Schule, Lipsk 1802

 

Edycje:

Oeuvres de J.L. Dussek, Lipsk 1813–17, wyd. zrewid. 1976

J.L. Dussek Selected Piano Works, wyd. H.A. Craw, Madison (Wisconsin) 1977

3 preludia na fortepian, «Musica Antiqua Bohemica» XX, 1954

12 Progressive Lessons op. 16 na fortepian, «Musica Antiqua Bohemica» XXI, 1954

6 sonatin na harfę, «Musica Antiqua Bohemica» XXII, 1954, 2. wyd. 1965

sonaty na skrzypce i fortepian, «Musica Antiqua Bohemica» XLI, 1959

sonaty na instrumenty klawiszowe, «Musica Antiqua Bohemica» XLVI, LIII, LIX, LXVIII, 1960, 1961, 1962, 1963

Notturno concertante op. 68 na skrzypce, róg i fortepian, wyd. Ch.D.S. Field, Kassel 1972

J.L. Dussek. Selected Piano Works, 3 t., wyd. H.A. Craw, «Recent Researches in the Music of the Nineteenth and Early Twentieth Centuries», 2 t., Madison (Wisconsin) 1979

Haydn, Dussek, and Contemporaries, wyd. N. Temperley, New York 1985