Dušek [dˊuszek], Duschek, Dussek František Xaver, Franz Xaver, ochrzczony 8 XII 1731 Chotěborky (k. Jaroměřa), †12 II 1799 Praga, czeski pianista, kompozytor i pedagog. Rodzice Duška byli poddanymi hrabiego J.K. von Šporka, który umożliwił chłopcu naukę w jezuickim gimnazjum w Hradci Králové oraz naukę kompozycji i gry organowej u F.V. Habermanna w Pradze, a następnie 3-letnią naukę u G.Ch. Wagenseila w Wiedniu. W 1770 Dušek osiadł na stałe w Pradze i rozpoczął działalność jako pianista i pedagog. Uczniami jego byli m.in. L.A. Koželuch, J.N. Vitašek, V. Mašek i Josefína Hambacher, śpiewaczka, którą Dušek poślubił w 1776.
Utwory Duška nawiązują do kręgu szkoły wiedeńskiej. Pisał m.in. symfonie, tria i kwartety smyczkowe, koncerty, a także sonaty i inne dzieła na fortepian, często o charakterze dydaktycznym. Był wybitnym pedagogiem, który wykształcił wielu cenionych pianistów czeskich. W domu małżonków Dušek bywali czołowi przedstawiciele praskiego środowiska artystycznego i naukowego. Szczególna przyjaźń łączyła Dušków z W.A. Mozartem, który w ich letnim domu (pod nazwą Bertramka) prawdopodobnie komponował opery Don Giovanni oraz Łaskawość Tytusa.
Literatura: V.J. Sýkora František Xaver Dušek. Život a dílo, Praga 1958 (zawiera katalog tematyczny kompozycji Duška); E. Gross Background and Problems for a Historical and Critical Edition of the String Quartets of F. X. Duschek, „Miscellanea musicologica” 6, 1972; M. Kabelková Hudebni archiv a kapela hraběte Jana Josefa Filipa Pachty, „Hudební věda” 28 (1991) nr 4; A. Żórawska-Witkowska Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa 1995; T. Volek Duschek, Franz Xaver, w: Die Musik in Geschichte, Kassel 2001; M. Poštolka Dušek, František Xaver, w: The New Grove Dictionary od Music and Musicians, Londyn 2001; D.E. Freeman Mozart in Prague, Minneapolis 2021.
Edycje (wybór):
Presto i Minuetto na fortepian, «Musica Antiqua Bohemica» XVII, 1954
Parthia (partita) na zespół instrumentalny, «Musica Antiqua Bohemica» XXXV, 1958
utwory fortepianowe na 4 ręce, w: Album čtyrručních skladeb stárých českých mistrů, Praga 1960
7 kwartetów smyczkowych, wyd. E. Gross, Sydney 1972
6 Parthii na instr. dęte, wyd. M. Klement, «Musica viva historica XXXIX», Praga 1979
4 symfonie, wyd. V. Altner, w: The Symphony 1720–1840, t. B XII, Nowy Jork, Londyn 1984
Complete sonatas for keyboard, wyd. V. Spurný, Kassel, Basel, London, etc. 201
Kompozycje:
za życia kompozytora wydano m.in.
Sonata per il clavicembalo, Praga 1771
Concertino na klawesyn, 2 skrzypiec, altówkę i basso, wyd. Linz ok. 1784
II Sonates pour le forte-piano, ou clavecin à 4 mains, Wiedeń 1788
Sonata na fortepian, wyd. Praga 1796
5 pieśni w zbiorze XXV Lieder für Kinder und Kinderfreude…, wyd. Praga 1792
ponadto m.in. ok. 40 symfonii, koncerty fortepianowe, ponad 40 Parthii na instrumenty dęte, tria i kwartety smyczkowe, sonaty klawiszowe, w większości zachowane w rękopisach