Dušek, František Xaver

Dušek [dˊuszek], Duschek, Dussek František Xaver, Franz Xaver, ochrzczony 8 XII 1731 Chotěborky (k. Jaroměřa), †12 II 1799 Praga, czeski pianista, kompozytor i pedagog. Rodzice Duška byli poddanymi hrabiego J.K. von Šporka, który umożliwił chłopcu naukę w jezuickim gimnazjum w Hradci Králové oraz naukę kompozycji i gry organowej u F.V. Habermanna w Pradze, a następnie 3-letnią naukę u G.Ch. Wagenseila w Wiedniu. W 1770 Dušek osiadł na stałe w Pradze i rozpoczął działalność jako pianista i pedagog. Uczniami jego byli m.in. L.A. Koželuch, J.N. Vitašek, V. Mašek i Josefína Hambacher, śpiewaczka, którą Dušek poślubił w 1776.

Utwory Duška nawiązują do kręgu szkoły wiedeńskiej. Pisał m.in. symfonie, tria i kwartety smyczkowe, koncerty, a także sonaty i inne dzieła na fortepian, często o charakterze dydaktycznym. Był wybitnym pedagogiem, który wykształcił wielu cenionych pianistów czeskich. W domu małżonków Dušek bywali czołowi przedstawiciele praskiego środowiska artystycznego i naukowego. Szczególna przyjaźń łączyła Dušków z W.A. Mozartem, który w ich letnim domu (pod nazwą Bertramka) prawdopodobnie komponował opery Don Giovanni oraz Łaskawość Tytusa.

Literatura: V.J. Sýkora František Xaver Dušek. Život a dílo, Praga 1958 (zawiera katalog tematyczny kompozycji Duška); E. Gross Background and Problems for a Historical and Critical Edition of the String Quartets of F. X. Duschek, „Miscellanea musicologica” 6, 1972; M. Kabelková Hudebni archiv a kapela hraběte Jana Josefa Filipa Pachty, „Hudební věda” 28 (1991) nr 4; A. Żórawska-Witkowska Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa 1995; T. Volek Duschek, Franz Xaver, w: Die Musik in Geschichte, Kassel 2001; M. Poštolka Dušek, František Xaver, w: The New Grove Dictionary od Music and Musicians, Londyn 2001; D.E. Freeman Mozart in Prague, Minneapolis 2021.