Diabelli, Anton

Diabelli Anton, *5 IX 1781 Mattsee k. Salzburga, †8 IV 1858 Wiedeń, austriacki wydawca, kompozytor i pedagog. Naukę śpiewu, gry na fortepianie, organach i skrzypcach pobierał początkowo u swego ojca, muzyka kapitulnego i zakrystiana. Jako 7-letni chłopiec śpiewał w chórze klasztoru Benedyktynów w Michaelbeuern, a 2 lata później w kapeli przy katedrze w Salzburgu, gdzie M. Haydn kształcił go w kompozycji. W 1796 Diabelli został klerykiem w szkole łacińskiej w Monachium, zaś w 1800 wstąpił do zakonu cystersów w Raitenhaslach. Tam powstała duża liczba jego utworów, które przedstawiał M. Haydnowi. Po sekularyzacji bawarskich klasztorów w 1803 Diabelli zwrócił się przez swego protektora M. Haydna do J. Haydna w Wiedniu i znalazł tam pole działania jako nauczyciel gry na fortepianie i gitarze. Następnie podjął pracę wydawniczą, najpierw jako korektor w firmie Steiner, zaś w 1818 założył, wspólnie z P. Cappim, wydawnictwo muzyczne Cappi & Diabelli; po wycofaniu się Cappiego Diabelli zawarł w 1824 spółkę z A. Spiną, odtąd pod nazwą A. Diabelli & Cie. Od tego momentu aż do chwili wycofania się Diabellego w 1852 i przejęcia firmy przez C.A. Spinę trwał okres prosperity wydawnictwa (ponad 7500 wydanych tytułów).

Z obfitej twórczości Diabellego, nastawionej głównie na zaspokojenie ówczesnych gustów i potrzeb, większość uległa zapomnieniu oprócz niektórych utworów fortepianowych na 2 i przede wszystkim na 4 ręce, utrzymujących się do dziś w repertuarze pedagogicznym. Muzyka Diabellego dzięki swej przystępności rozpowszechniła się w zeszłym stuleciu w muzykowaniu kameralnym i w kościołach, gdzie wykonywano często jego msze. Większą rolę odegrał Diabelli jako wydawca. Zrazu publikował głównie popularną muzykę fortepianową i gitarową, często w formie antologii: w późniejszych latach nawiązał kontakty z Beethovenem, którego 33 wariacje na temat Diabellego op. 120 wydał w latach 1823 i 1824. Dzieło to było rezultatem zamówienia przez Diabellego u wielu kompozytorów, m.in. także u F. Schuberta, F. Liszta, J.N. Hummla, V.J. Tomaška, J.H.V. Voříška, I. Moschelesa, wariacji na temat swego walca, wszystkie te utwory Diabelli wydał następnie w zbiorze Vaterländischer Künstlerverein. Na zamówienie Diabellego Beethoven podjął w 1826 pracę nad kwintetem smyczkowym; szkic I części tego utworu nabył Diabelli ze spadku po kompozytorze i opublikował jako „ostatnią myśl muzyczną” Beethovena w opracowaniu na 2 i 4 ręce. W 1821 zaczął wydawać zeszyty z pieśniami Schuberta (Król olch, Małgorzata przy kołowrotku), lecz z winy P. Cappiego doszło do zatargu z kompozytorem; kontakty wydawnicze zostały wznowione dopiero w 1827. Diabelli zakupił też część spuścizny muzycznej po Schubercie, a w 1851 wydał pierwszy większy katalog tematyczny jego dzieł.

Literatura: H. Rietsch Diabellis „Vaterländischer Künstlerverein” w «Berichte der Lese- und Redehalle des deutschen Studenten» VII, Praga 1906, przedr. w Beethoven-Jahrbuch I, 1908; O.E. Deutsch Music Publishers Numbers, „The Journal of Documentation” I–II, 1945/46, 1946/47, odb. Londyn 1946; L. Kantner Leben und Kirchenkompositionen von Anton Diabelli, Wiedeń 1958 (zawiera katalog tematyczny religijnych dzieł Diabellego); J. Müller Blattau Diabelli-Variationen im „Vaterländischer Künstlerverein” (1824), księga pamiątkowa A. Orela, Wiedeń 1960.