Cuzzoni [kuccˊoni] Francesca, zam. Sandoni, ochrzcz. 2 IV 1696 Parma, †19 VI 1778 Bolonia, włoska śpiewaczka (sopran koloraturowy). Była uczennicą F. Lanziego. W 1714 debiutowała w Parmie, a w kolejnych latach występowała m.in. na scenach Bolonii, Florencji, Sieny, Mantui, Genui, Wenecji, Mediolanu, Turynu i Padwy w operach G.M. Orlandiniego, C.F. Pollarola, A. Vivaldiego i in. W latach 1723–28 śpiewała na scenach londyńskich w zespole Royal Academy, wykonując główne partie kobiece w operach Händla (Ottone, Flavio, Giulio Cesare, Tamerlano, Rodelinda, Scipione, Alessandro, Admeto, Riccardo Primo, Radamisto, Siroe, Tolomeo), A. Ariostiego i G. Bononciniego. W latach 1729–34 śpiewała we Włoszech, m.in. w Ezio, Artaserse i Euristeo J.A. Hassego. W latach 1734–36 wchodziła w skład londyńskiego zespołu Opera of the Nobility prowadzonego przez N. Porporę, występując m.in. w jego operach Arianna in Nasso, Enea nel Lazio, Polifemo, Ifigenia in Aulide i Mitridate. W latach 1737–48 śpiewała kolejno we Florencji, Turynie, Wiedniu, Hamburgu, Amsterdamie i Stuttgarcie. Rozrzutny tryb życia sprawiał, że pozaciągała wiele długów. Organizowano koncerty benefisowe, aby mogła spłacić wierzycieli, nie uchroniło jej to jednak przed kilkukrotnym uwięzieniem. Ostatnie lata życia spędziła w Bolonii. Zmarła w zapomnieniu i nędzy.
Działalność artystyczna Cuzzoni nie ograniczała się do występów w operach. Śpiewała na dworach (Wiedeń, Stuttgart), w prywatnych rezydencjach, a także sięgała z powodzeniem po repertuar religijny. Według opinii współczesnych (Mancini, Quantz, Tosi), była niezwykle muzykalna; miała głos o przejmującym brzmieniu, operowała nim z naturalną swobodą (skala c1–c3) a wysokie tony w jej wykonaniu odznaczały się klarownością i pełnią wyrazu; preferując śpiew cantabile z umiarem stosowała ozdobniki. Popularność zawdzięczała swym walorom wokalnym. Odznaczała się żywiołowym temperamentem, co znalazło wyraz m.in. w osławionej rywalizacji z Faustiną Bordoni w latach 1726–27 w kierowanym przez Händla zespole Royal Academy.
