Cornelius, Peter

Cornelius [kor-] Carl August Peter, *24 XII 1824 Moguncja, †26 X 1874 Moguncja, niemiecki kompozytor, poeta i krytyk muzyczny. Pochodził z rodziny aktorów, sam również występował, m.in. w 1843 w teatrze dworskim w Wiesbaden. Zarazem uczył się muzyki u J. Panny’ego i H. Essera w Moguncji, gdzie w 1840 został skrzypkiem orkiestry teatralnej. W 1843 udał się do Berlina, gdzie – przebywając w latach 1844–52 pod opieką stryja, malarza Petera Josepha Corneliusa – studiował kompozycję u S. Dehna. Tam też zawarł znajomość z A. von Humboldtem, B. von Arnim i J. von Eichendorffem, przyjaźń zaś z P. Heysem. W 1851 publikował w berlińskich czasopismach („Echo”, „Modespiegel”) recenzje muzyczne, które przyniosły mu znaczny rozgłos; później pisywał również do „Neue Zeitschrift für Musik”. W latach 1852–58 przebywał w Weimarze w kręgu muzyków zgrupowanych wokół Liszta, stając się wkrótce jego gorącym zwolennikiem. Za przyczyną Liszta zetknął się tu po raz pierwszy z Wagnerem, a także z Brahmsem, Schumannem i Berliozem. Również w Weimarze stworzył operę Der Barbier von Bagdad; jej weimarska premiera poprowadzona przez Liszta w 1858 poniosła na skutek intryg klęskę, po której Cornelius przeniósł się do Wiednia, gdzie utrzymywał się z udzielania lekcji muzyki. Zawarł tu przyjaźń m.in. z K. Tausigiem, tu też uległ fascynacji ideologią Wagnera, który w 1865 zaprosił go do Monachium, gdzie Cornelius objął funkcję nauczyciela teorii i harmonii, a także retoryki z metryką i poetyką w nowo utworzonej Königliche Hochschule; na stanowiskach tych pozostał do końca życia.

Postać Corneliusa zwykło się stawiać w kręgu epigonów Liszta i Wagnera; w istocie był on raczej ich entuzjastą niż naśladowcą. Kompozytor i poeta uznawał wyłącznie gatunki wokalne, w których osiągnął znaczną spoistość tekstu muzycznego ze słowem. Największe znaczenie mają jego pieśni solowe i chóralne, stanowiące ważny etap rozwoju niemieckiej liryki wokalnej po czasach Schumanna a przed pojawieniem się Wolfa i Mahlera. Pieśni solowe o formie wyznaczonej strukturą niemal zawsze wysokiej próby tekstu, częstokroć własnego, ujawniają dużą inwencję melodyczną (popularne Weihnachtslieder), lub też skłonność do redukcji meliki na rzecz recytacji i subtelnej kolorystyki towarzyszenia harmonicznego (Ein Ton z cyklu Trauer und Trost). W pieśniach chóralnych stosował Cornelius ponadto archaizację, poprzez modalizację harmoniki, sięganie do techniki cantus firmus (Versuch einer Messe...), inspirację instrumentalną muzyką Bacha (Drei Psalmlieder), lecz także Beethovena i Schuberta. Struktury właściwe liryce wokalnej decydują również o charakterze najbardziej znanego dzieła Corneliusa — opery komicznej Der Barbier von Bagdad, pokrewnej w typie operom Lortzinga i Flotowa, a częściowo również późnych oper — Der Cid i Gunlöd.

Literatura: Unbekannte Briefe von Peter Cornelius, wyd. G. Wagner, „Mitteilungen der Arbeitsgemeinschaft fiir mittelrheinische Musikgeschichte” 1975 nr 30 i nast.; Unbekannte Opernbesprechungen von Peter Cornelius, wyd. H. Schneider, „Mitteilungen den Arbeitsgemeinschaft fiir mittelrheinische Musikgeschichte” 1976 nr 32 i nast.; H. Kretzschmar Peter Cornelius, Lipsk 1880; A. Sandberger Leben und Werke des Dichterkomponisten Peter Cornelius, Lipsk 1887; M. Hasse Der Dichtermusiker Peter Cornelius, Lipsk 1922–23; C.M. Cornelius Peter Cornelius. Der Wort- und Tondichter, Ratyzbona 1925; B. Glauert Spuren eines bewegten Lebens. Verschollenes und Unverdffentliches von Peter Cornelius, Moguncja 1974; P.W Jacob Der beschwerliche Weg des Peter Cornelius zu Liszt und Wagner, Moguncja 1974.