Conti Gioacchino, zwany Gizziello lub Egizziello, *28 II 1714 Arpino, †25 X 1761 Rzym, włoski śpiewak-kastrat (sopran). W latach 1722–29 był uczniem D. Gizziego (stąd przydomek) w Neapolu. Często powtarzana jest informacja, że debiutował w Rzymie w 1730 w Teatro delle Dame w operze Artaserse (libretto P. Metastasio, muzyka L. Vinci). Zachowane źródła (libretto wydane drukiem) nie potwierdzają tej informacji. Najprawdopodobniej Conti zadebiutował w Rzymie w ponownym wystawieniu tej opery w okresie letnim (Saverio Franchi). Potwierdzony źródłowo występ dotyczy dopiero I 1732, kiedy śpiewał w Neapolu w pierwszej operze G. B. Pergolesiego La Salustia (partia Marziana), którą pierwotnie miał wykonać N. Grimaldi znany jako Nicolino. Wiadomo jednak, że Gizzi wcześniej przygotował debiut swojego utalentowanego ucznia w uroczystościach ku czci San Gennaro w XII 1731 w Neapolu i w dwóch kantatach (Egeria i Cimotoe). Dopiero w kolejnym sezonie operowym Gizziello zadebiutował w teatrze operowym w Neapolu w dziełach m.in. L. Leo, L. Vinciego, J.A. Hassego. Po tym czasie jego kariera nabrała rozpędu; śpiewał na dworze cesarskim w Wiedniu (1734), w Wenecji i Genui. W latach 1736–37 występował w Londynie w operach Händla (premiery: Arminio, Giustino, Berenice, a ponadto Ariodante, Atalanta, Alcina, Poro, Partenope i in.). W tym okresie w Londynie przebywał też Farinelli. Usłyszawszy go w konkurującej z Händlem Opera of the Nobility, zachwycony sztuką wspaniałego kastrata, Gizziello przeżył artystyczne załamanie, ale to właśnie Farinelli, wedle legendy, miał go pocieszyć i zachęcić do dalszego rozwijania kariery. Gizziello, jak żaden inny kastrat, otrzymał od Händla arie demonstrujące wysokie dźwięki jego głosu, wpłynął też na zmianę stylu kompozytora w stronę stylu galant. Po powrocie do Włoch studiował u A.M. Bernacchiego, śpiewał także w różnych miastach włoskich (Rzym, Padwa, Wenecja, Neapol, Lucca). W 1743 wyjechał do Lizbony, gdzie występował w teatrze dworskim, w latach 1746–48 śpiewał w Neapolu, Rzymie (m.in. w kompozycjach Jommellego), w 1749 otrzymał zaproszenie od Farinellego do Madrytu, gdzie przebywał do 1751; w latach 1751–52 występował w Italii (Padwa, Mediolan), 1752–55 ponownie przebywał w teatrze dworskim w Lizbonie, gdzie cudem przeżył trzęsienie ziemi (1755). Powrócił do Neapolu, gdzie widziano w nim następcę Caffarellego.
Gizziello był jednym z najlepiej opłacanych kastratów XVIII w., a także typowym przedstawicielem włoskiej sztuki wokalnej w XVIII w., silnie związanym z neapolitańską szkołą operową (J.A. Hasse, N. Jommelli, L. Vinci). Dysponował świetnie wyszkolonym głosem obejmującym ponad dwie oktawy, potrafił też wzruszająco interpretować. Potwierdzają to przeznaczone dla niego partie z oper Händla – Meleagra (Atalanta), Sigismonda (Arminio), Anastasia (Giustino) i Alessandra (Berenice). Pośród znanych kastratów charakteryzował się też niezwykłą nieśmiałością i skromnością.
Literatura: G.B.G. Grossi Domenico Gizzi e Gizielli suo allievo, Bibliografia degli Uomini Illustri del Reame di Napoli, Neapol 1819; P. Scudo Les sopranistes Gizziello e Guadagni, „Revue des Deux Mondes”, Paryż 1862; A. Hariot The castrati in opera, London 1956; F. Cotticelli, P. Maione Onesto divertimento, ed allegria de’popoli. Materiali per una storia dello spettacolo a Napoli nel primo Settecento, Mediolan 1996; S. Franchi Drammaturgia romana, II, 1701-1750, Rzym 1997; S. Gizzi Due celebri musici del XVIII secolo. Domenico Gizzi e il suo allievo Gizziello, Ceccano 2007.
