logotypes-ue_ENG

Carrillo, Julián

Biogram i literatura

Carrillo [karr'ilio] Julián, właściwie Julián Antonio Carrillo-Trujillo, *28 I 1875 Ahualulco (San Luis Potosí), †9 IX 1965 San Angél (obecnie m. Meksyk), meksykański kompozytor, teoretyk muzyki, dyrygent, skrzypek i pedagog pochodzenia indiańskiego. Studiował w konserwatorium w m. Meksyku u P. Manzana (skrzypce) i M. Moralesa (kompozycja); w latach 1899–1905 kontynuował studia w konserwatorium w Lipsku u S. Jadassohna (kompozycja), H. Beckera (skrzypce) i H. Sitta (dyrygentura), zarazem w latach 1902–04 studiując w konserwatorium w Gandawie (I nagroda w klasie skrzypiec A. Zimmera). Studia gry skrzypcach, a zwłaszcza zagadnienia intonacji, skłoniły go już w ok. 1895 do zajęcia się problematyką mikrotonalności. Po powrocie do Meksyku został profesorem, a w latach 1913–14 dyrygentem Conservatorio Nacional de Música w mieście Meksyku, pełnił tam również funkcję generalnego inspektora muzyki. Wielokrotnie występował jako skrzypek i dyrygent; założył i prowadził orkiestrę i kwartet smyczkowy im. Beethovena.

Niestabilność sytuacji politycznej w Meksyku zmusiła go do opuszczenia kraju: w latach 1914–18 przebywał w Nowym Jorku, gdzie m.in. zorganizował American Symphony Orchestra; w 1918 – na zaproszenie rządu meksykańskiego – objął kierownictwo orkiestry symfonicznej w m. Meksyku, a w latach 1920–24 był ponownie dyrektorem konserwatorium. W 1924 porzucił wszystkie funkcje poświęcając się twórczości muzycznej i teorii: w latach 1924–26 wydawał miesięcznik „El Sonido 13”, poświęcony problematyce teorii mikrotonalności. Od 1926 utwory jego zaczęły przenikać do USA, gdzie zdobyły rozgłos, głównie dzięki poparciu L. Stokowskiego, z którym Carrillo zawarł do końca życia trwającą przyjaźń. W tym samym roku przedstawił Carrillo nowojorskiej publiczności skonstruowane przez siebie instrumenty mikrofonowe jak octavina, arpa-citara i fortepian ⅓-tonowy. W 1930 założył Orquesta Sonido 13, wyspecjalizowaną w realizacji dzieł mikrofonowych i odbył z nią liczne tournées po Meksyku, dyrygując na zmianę ze Stokowskim. W 1940 opatentował 15 modeli fortepianów mikrofonowych, produkowanych następnie przez firmy C. Sauter i M. Gaveau. Niemal do końca życia działał jako dyrygent własnych utworów, m.in. jeszcze w 1961 nagrywając znaczną ich liczbę z orkiestrą Lamoureux w Paryżu.

Rozwój osobowości muzycznej Carrillo dokonywał się w dwóch etapach. Pierwszy z nich (ok. 1895–1922) cechowała intensywna działalność koncertowa, organizacyjna i pedagogiczna; powstałe w tym czasie utwory noszą cechy tradycyjne, widoczne bądź to w nawiązaniu do obiegowego stylu europejskiego schyłku XIX w. (dwie pierwsze symfonie), bądź to w rozwijaniu niektórych dźwiękowych i formalnych idei muzyki Lisztowskiej (Kwartet smyczkowy Es-dur). W niektórych tylko dziełach (opery, utwory wokalne) dochodziły również do głosu elementy muzyki rodzimej. Bardzo wczesna – podobnie jak u Ivesa – konstatacja możliwości muzyki mikrotonalnej (1895) nie znalazła w tym okresie odbicia w twórczości kompozytorskiej Carrillo. W etapie drugim (ok. 1922–65) w działalności Carrillo zarysowały się dwa równoległe nurty zainteresowań. Nurt pierwszy związany był z ogólną ideą atonalności: w ramach systemu równomiernie temperowanego poszukiwał Carrillo różnych układów skalowych, nie wypracowując wszelako żadnego systemu – rozwiązania pozostawały indywidualne dla każdego z dzieł utrzymanych w tej konwencji (III Symfonia „Heroica”, kwartety smyczkowe, Pequeño requiem atonal); Carrillo niejednokrotnie umieszczał w tytule określenie „atonal” lub charakterystykę danego układu skalowego. Nurt drugi i zasadniczy wiązał się najściślej z teoretyczną koncepcją mikrotonalności Carrillo (tzw. „sonido 13”, gdzie liczba 13 symbolizowała wyjście poza 12-stopniowy podział oktawy), polegającej na podziale oktawy na 96 różnych tonów (system ⅟₆-tonowy), a której zasady wyłożył w swych pracach. Otrzymany w ten sposób materiał skalowy zastosował Carrillo po raz pierwszy w 5 primeras composiciones, najczęściej jednak posługiwał się systemem ⅟₄-tonowym. Szersze wprowadzenie idei mikrotonalności zapewnić miał specjalnie skonstruowany ok. 1925 przez Carrillo liczbowy system zapisu muzycznego (bliski skądinąd idei basu cyfrowanego), który mógł znaleźć zastosowanie w dowolnym układzie skalowym.

Większa część twórczości Carrillo nastawiona była na udowodnienie możliwości muzyki mikrotonalnej; problem teoretyczny każdorazowo wyprzedzał zagadnienia natury artystycznej. Masowo produkujący swe radykalne dźwiękowo utwory, kompozytor pozostał przy myśleniu tematycznym i stosował tradycyjne schematy formalne (etiudy, koncerty, sonaty, symfonie), co – podobnie jak w przypadku A. Háby – stanowi o pewnej nieorganiczności jego muzyki. Nie zdobyła też ona – poza kilkoma utworami kameralnymi (Sonata cazi-fantasía) i koncertami (Concerto na fortepian ⅓-tonowy i orkiestrę) większej popularności. Mimo to Carrillo uchodzi za jednego z klasyków muzyki XX w., gdyż w dużej mierze jego to zasługą jest fakt, iż stosowanie układów mikrotonalnych stało się we współczesnej technice kompozytorskiej rzeczą naturalną.

Literatura: J. Velasco-Urda, Julián Carrillo. Su vida y su obra, m. Meksyk 1945; A. Pike, The Discoveries and Theories of Julián Carrillo 1875–1956, „Inter-American Musie Bulletin”, 1966, nr 55; G. R. Benjamin, Julián Carrillo and „sonido trece”, Yearbook for Inter-American Musical Research, 1967; B. Schaeffer, Muzyka XX wieku, Kraków 1975.

Kompozycje i prace

Kompozycje:

Instrumentalne:

orkiestrowe:

I Symfonia D-dur, 1901

II Symfonia C-dur, 1907

III Symfonia Atonal „Heroica”, 1957

I Suita „De bagatelas”, 1899, 2. wersja 1932

II Suita „Los naranjos”, 1908

III Suita „Impresiones de la Habana”, 1929

IV Suita, 1944

Fantasía „Impromptu. 8 de septiembre” na fortepian i orkiestrę, 1930

Nocturnos (Xochimilco), 1935

Koncert potrójny na flet, skrzypce, wiolonczelę i orkiestrę, 1941

Trozo sinfonía atonal, 1961

marsze

utwory na orkiestrę dętą

orkiestrowe mikrotonowe:

Symfonia „Colombia”, 1924

Symfonia „Colombia”, 1926

Symfonia „Colombia”, 1931

Serenata na wiolonczelę ⅟₄-tonową i orkiestrę, 1926

Concertino na flet piccolo, róg, harfę, gitarę, skrzypce, wiolonczelę i orkiestrę, 1927

Nocturno (Misterioso Hudson), 1927

Capricho na róg ⅟₁₆-tonowy i orkiestrę, 1929

Horizontes! na skrzypce, wiolonczelę, harfę i orkiestrę, 1951

Concerto na fortepian ⅓-tonowy i orkiestrę, 1958

Concerto na ⅟₄ i ⅛-tonową wiolonczelę i orkiestrę, 1958

Balbuceos na fortepian ⅟₁₆-tonowy i orkiestrę kameralną, 1959

Koncert na skrzypce ⅟₄-tonowe i orkiestrę, 1963

Koncert na skrzypce ⅟₄-tonowe i orkiestrę, 1964

kameralne:

Berceuse na flet, rożek angielski, róg, harfę i wiolonczelę, 1897

Sekstet smyczkowy, 1901

Kwintet fortepianowy Es-dur, 1913

Kwartet smyczkowy Es-dur 1903

I kwartet smyczkowy Atonal „Debussy” 1927

II kwartet smyczkowy Atonal 1930

III kwartet smyczkowy „A ratos atonal, a ratos politonal” 1932

Kwartet smyczkowy „En escala diatonica de 6 grados” 1937

Kwartet smyczkowy „Atonal metamorfoseado” 1939

Kwartet smyczkowy „En escala 01347890” 1940

IV kwartet smyczkowy Atonal „Beethoven” 1955

6 sonat na skrzypce, 1903–65

kameralne mikrotonowe:

Kwartet smyczkowy, 1924

Kwartet smyczkowy, 1925

Kwartet smyczkowy, 1925

Kwartet smyczkowy, 1926

Kwartet smyczkowy, 1926

Kwartet smyczkowy, 1962

Kwartet smyczkowy, 1964

Kwartet smyczkowy, 1964

Lento solemne „En los montañes de mi México” na octavinę, róg, arpę-citarę, skrzypce i wiolonczelę, 1926

Serenata na wiolonczelę ⅟₄-tonową, rożek angielski, harfę i kwartet smyczkowy, 1926

Sonata cazi-fantasía na octavinę, róg, arpę-citarę, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i kontrabas, 1926

Fantasía „Sonido 13” na kwintet dęty, trąbkę, puzon, 2 harfy i kwintet smyczkowy, 1930

Murmullos na kwartet smyczkowy, kontrabas i arpę-citarę, 1933

3 estudios en forma de sonatina na skrzypce ⅟₄-tonowe, 1927

70 Exercises na skrzypce ⅟₄-tonowe, ok. 1927

3 Cazi-sonatas na skrzypce ⅟₄-tonowe, 1960–65

70 Estudios na altówkę ⅟₄-tonową, ok. 1927

4 Cazi-sonatas na altówkę ⅟₄-tonową, po 1961

Sonata na altówkę ⅟₄-tonową, po 1961

70 Estudios na wiolonczelę ⅟₄-tonową, ok. 1927

Sonata na wiolonczelę ⅟₄-tonową, 1927

6 Cazi-sonatas na wiolonczelę ⅟₄-tonową, po 1959

70 Estudios na kontrabas ⅟₄-tonowy 1927

utwory na arpę-citarę, na gitarę

fortepianowe:

m.in. Suita 1903, 12 preludios en escala 01347890 en sus 12 alturas, po 1948

Preludio „29 de septiembre” na fortepian ⅓-tonowy, 1949

Capricho na fortepian ⅟₄-tonowy, 1959

Preludio na fortepian ⅕-tonowy, 1959

Wokalne:

Canones atonales na 64 głosy w 8 chórach, 1959

pieśni solowe

Requiem na chór i orkiestrę, 1900

Te Deum na 4 głosy i orkiestrę, 1910

Misa de S. Catarina na chór męski i orkiestrę, 1913, 2. wersja 1943

Misa de Sagrado Corazon de Jesús na 3 głosy męskie i orkiestrę, 1918

Pequeño requiem atonal na 4 chóry 6-głosowe lub 24 głosy solowe i orkiestrę, 1956

Lo que soy para ti na głos, flet, klarnet, fagot, kwartet smyczkowy i kontrabas, sł. J. de Ibarbourou, 1960

Wokalne mikrotonowe:

5 primeras composiciones a base de 16avos de tono y sus compuestos na różne kameralne zestawy wokalno-instrumentalne: Preludio a Cristóbal Colón, Ave María, Tepepan „Escana campestre”, Preludio, Hoja de album, 1922–25

Ave María na sopran i 4 głosy, 1929

Coro na chór mieszany, 1929

Impromptu na 2 soprany, trąbkę i arpę-citarę, 1929

6 preludios „Europa” na sopran, octavinę, flet, gitarę, arpę-citarę i skrzypce, 1934

La virgen morena na 4 głosy żeńskie, skrzypce, wiolonczelę, kontrabas, gitarę i arpę-citarę, 1942

Misa a Ss Juan XXIII na chór męski, 1962

Msza na 3 głosy męskie, 1965

Sceniczne:

opery:

Ossian, 1902

México en 1810, 1909

Xulitl, 1920, 2. wersja 1947

 

Prace:

Pláticas musicales, t. 1, m. Meksyk 1913, 3. wersja: 1930, t. 2, 1923

Tratado sintético de armonía, m. Meksyk 1913, 8. wersja: 1915

Tratado sintético de canon y fuga, Jalapa (Veracruz) 1915

Tratado sintético de instrumentación para orquesta sinfónica y banda militar, Nowy Jork 1916, 2. wersja: 1948

Teoria lógica de la música, m. Meksyk 1927, 2. wersja: 1954

„Pre-sonido 13”. Rectificación básica al sistema musical clásico, análisis fisico- músico, San Luis Potosí 1930, 2. wersja: 1930

Tratado sintético de contrapunto. Melodias simultáneas, m. Meksyk 1930, 3. wersja: 1948

Genesis de la revolución musical del „sonido 13”, San Luis Potosf 1940

Metodo racionál de solfeo. Entonación y medida de los sonidos musicales, m. Meksyk 1941

El defensa del honor de América. „El sonido 13!”. Replica a Papini, m. Meksyk 1947

„Sonido 13”. Fundamento cientifico e histórico, m. Meksyk 1948

Leyes de metamorfosis musicales, m. Meksyk 1949

Problemos de estética musical. Enviados a la UNESCO y datos históricos relacionados eon el problema del „sonido 13”, m. Meksyk 1949

México en la cultura musical del mundo, m. Meksyk 1955

Dos leyes de fisica musical, m. Meksyk 1956

Sistema general de escritura musical, m. Meksyk 1957

„Sonido 13”. El infinito en los escalas y en los acordes, m. Meksyk 1957

Errores universales en música y fisica musical, m. Meksyk 1967