Carapezza [karapˊecca] Paolo Emilio, *11 X 1937 Rzym, włoski muzykolog. Studiował filologię klasyczną i muzykologię (u L. Rognoniego) na uniwersytecie w Palermo oraz kompozycję w Conservatorio V. Bellini w Palermo i u D. Guaccera w Rzymie. W latach 1960–61 był uczniem B. Maderny w Ferienkurse für Neue Musik w Darmstadt. Był współzałożycielem i współredaktorem z A. Titone (1963–70) międzynarodowego rocznika „Collage”, wydawanego w Palermo, poświęconego muzyce współczesnej i sztukom plastycznym. Był członkiem komitetu naukowego wydawanego dwa razy w roku magazynu „Nuove Musiche”. Od pierwszego pobytu stypendialnego w 1965 na Uniwersytecie Warszawskim, Carapezza zainteresował się muzyką współczesną i kulturą polską. Rozpoczął wieloletnią współpracę z polskimi muzykologami, m.in. M. Bristigerem i A. Buchnerem. Był wielokrotnym uczestnikiem polskich konferencji muzykologicznych oraz festiwalu „Warszawska Jesień”. W latach 1970–2000 był profesorem historii muzyki i dyrektorem Istituto di Storia della Musica Uniwersità degli Studi w Palermo, w którym ukazuje się przygotowywana z jego inicjatywy i pod jego redakcją seria źródłowa «Musiche Rinascimentali Siciliane» (25 tomów od 1970), muzykologiczne serie książkowe «Puncta» (12 tomów, 1974–1994), «Aglaia» (4 tomy od 1997) oraz «Constellatio musica», monografie kompozytorów starożytnych (25 tomów od 1998). Był przewodniczącym Corso di laurea in discipline dell’arte, della musica e dello spettacolo; wiceprzewodniczącym Società italiana di musicologia, przewodniczącym Folkstudio w Palermo, honorowym przewodniczącym Centro per iniziative musicali in Sicilia i prezesem Amici del Teatro Massimo w Palermo. Kieruje pracą, założonego przy jego pomocy, Centro di Studi sulla musica polacca przy tymże instytucie uniwersytetu w Palermo. W latach 1960–68 współtworzył festiwal Settimane internazionali di nuova musica w Palermo. Zainteresowany polską muzyką współczesną (Szymanowski, Górecki), odbywa częste podróże naukowe do Polski. W 1992 otrzymał medal Związku Kompozytorów Polskich za szczególne zasługi dla polskiej kultury muzycznej. Od 1994 jest członkiem kolegium redakcyjnego «Res Facta Nova» (Poznań). Publikuje liczne artykuły, eseje i recenzje (m.in. w „Giornale di Sicilia”), a także komponuje. Dokonał przekładu (wraz z M. Bristigerem) libretta J. Iwaszkiewicza opery K. Szymanowskiego Król Roger.
Pole badawcze Carapezzy rozciąga się od muzyki starożytnej Grecji po najnowsze przejawy awangardy muzycznej, ze szczególnym uwzględnieniem epoki późnego renesansu (w tym badania źródłowe muzyki na Sycylii), teatru operowego Mozarta i doby współczesnej (w tym muzyki polskiej). W swych pracach Carapezza widzi problematykę historyczną, teoretyczną i estetyczną przez pryzmat historii i filologii klasycznej oraz współczesnych badań lingwistycznych i tworzy oryginalną metodologię badań konstytucji muzyki, umożliwiającą odkrycie uniwersalnych związków muzyki w kontekście innych sztuk, literatury i mitu. Na podstawie jego opracowania muzykologicznego i wykonawczego Antiche musiche elleniche (wyd. 1997) zostało zrealizowane nagranie będące bardzo rzadkim przykładem muzyki starogreckiej (Quadrivium 1999). Działalność naukowa Carapezzy przyczynia się także do wprowadzenia w obieg kultury muzycznej nieznanych dzieł, i tak np. wydane przezeń Lamento d’Arianna C. Pariego zostało nagrane przez zespół Cantores Minores Wratislavienses pod dyrekcją E. Kajdasza (Muza SX 1250). Carapezza przygotował do wykonania unikatowe zabytki muzyki starożytnej Grecji oraz pieśni sycylijskie z początku XIX w.
L’arte nella vita dell’uomo. Art in human life, „Collage” 1963 nr 1
La nuova musica di 2500 anni fa e quella dei giorni nostri, „Collage” 1964 nr 2, tłum. polskie A. Buchner pt. Nowa muzyka 2500 lat temu i dziś, «Res Facta», IV, Kraków 1970
Arte e tecnologia, il convegno del „Gruppo 70” a Firenze, „Collage” 1964 nr 3/4
Atti e fatti di rilievo constituzionale nella nuova musica d’oggi, „Collage” 1965 nr 5
Musurgia universalis, „Presenza Sud” 1968 nr 1, Palermo, tłum. polskie pt. Mundana tragoedia. Dekompozycja universum dźwiękowego, „Forum Musicum” 1969 nr 4
L’ultimo oltramontano o vero l’antimonteverdi, „Nuova Rivista Musicale Italiana” 1970 nr 2 i 3
De modis musicandi, „Collage” 1970 nr 9, tłum. polskie H. Szymańska pt. O treści w muzyce, „Pagine” [1], Kraków 1972
Konstytucja nowej muzyki, tłum. A. Buchner, «Res Facta» 1972 nr 6 (wykład wygłoszony w Warszawie)
Le costituzioni della musica. Disegno storico, Palermo 1974
Figaro e Don Giovanni, due folii giomate, Palermo 1974
Costituzione e notazione, w: Atti del Symposium sulla problematica dell’attuale grafia musicale, Rzym 1974
Musiche „nazionali” italiane e francesi raccolte da un accademico Del Buon Gusto, «Atti dell’Accademia di Scienze Lettere e Arti di Palermo», t. 35, Palermo 1977, tłum. polskie H. Szymańska pt. Pieśni narodowe włoskie i francuskie zebrane na początku XIX wieku przez Sycylijczyka w Paryżu, „Pagine” 3, Kraków 1980
„Lament Ariadny” C. Pariego, kompozytora burgundzko-sycylijskiego, tłum. A. Buchner, „Pagine” 3, Kraków1980
Klasyczność i maniera, o muzyce w Renesansie, tłum. M. Woźna i J. Stankiewicz, w: Muzyka w muzyce, «Spotkania muzyczne w Baranowie 1977», Kraków 1980
Król Roger między Dionizosem a Apollinem, tłum. J. Stankiewicz, «Res Facta» 1982 nr 9
La costituzione della nuova musica, „Aut Aut” 1964 nr 79–80 (Mediolan), przekł. hiszpański „Aulas 63” 1963 nr 4, 5, 7 (Madryt), tłum. polskie A. Buchner, «Res Facta» 1972 nr 6
„O soave armonia”. Classicità, maniera e barocco nella scuola polifonica siciliana, „Studi musicali” III, 1974
Le costituzioni della musica, Palermo 1974, wyd. 2 poszerz. 1999
Regina angelorum in musica pieta. W. Frye e il „Maître au feuillage brodé”, „Rivista Italiana di Musicologia” X, 1975
Antichità etnomusicali siciliane, Palermo 1977, 2. wyd. 1991
Canzoni popolari alla siciliana cioè alla catanese ed alla palermitana, „Rivista Italiana di Musicologia” XIII, 1978
Schützens italienische Madrigale. Textwahl und stilistische Beziehungen, „Schütz-Jahrbuch” I, 1979, także w: H. Schütz e il suo tempo, materiały z konwenium w Urbino 1978, red. G.C. Rostirolla, Rzym 1981
Re Ruggero tra Dioniso e Apollo, „Storia dell’arte” 1980 nr 38–40, 2. wyd. 1992 (Palermo), tłum. polskie J. Stankiewicz, «Res Facta» 1982 nr 9
L’armonia del mondo e le capacità psicagogiche della musica, z A. Maraventano, „Studi musicali” XI, 1982
Perennità del folklore. Tre esempi nella tradizione siciliana, „Culture musicali” 1983 nr 3
Hagith between Tosca and Salomé, w: K. Szymanowski in seiner Zeit, red. M. Bristiger, R. Scruton i P. Weber-Bockholdt, Monachium 1984
Le quattordici „Sonate di cimbalo” (Palermo, 1641) di G.P. Del Buono, „Analecta Musicologica” XXII, 1984, tłum. polskie J. Stankiewicz, «Pagine» 5, Kraków 1989
„Non si levava ancor l’alba novella”. Cantava il Gallo sopra il Monteverde, w: Sette Variazioni, ks. pam. L. Rognoniego, red. C. i A. Titone, Palermo 1985, tłum. niemieckie «Musik-Konzepte» 83–84, red. H.K. Metzger i R. Riehn, Monachium 1994
Tre lezioni sulla musica del rinascimento, Palermo 1985, 2. wyd. 1999
Macrocosmo – Micrologo, w: Comporre arcano. Webern e Varèse poli della musica moderna, red. A. Fiorenza, Palermo 1985
La musica a Firenze nel rinascimento. Dal madrigale al melodramma, Florencja 1986
L’antica musica di H.M. Górecki, „Acquario” 1986 nr 11–12 (Palermo)
„Quel frutto stramaturo e succoso”. Il madrigale napoletano del primo Seicento, w: La musica a Napoli durante il Seicento, materiały z konwenium w Neapolu 1985, red. D.A. D’Alessandro i A. Ziino, Rzym 1987
Tasso e la seconda pratica, w: Tasso, la musica e musicisti, red. M.A. Balsano i Th. Walker, Florencja 1988
Madrigal in Venice around the Year 1600, w: H. Schütz und die Musik in Dänemark zur Zeit Christians IV, ks. kongresowa Kopenhaga 1985, red. A. Ørbaek Jensen i O. Kongsted, Kopenhaga 1989
J. Iwaszkiewicz, K. Szymanowski Re Ruggiero, przekład rytmiczny na jęz. włoski libretta opery Król Roger, z M. Bristigerem, «Pagine» 5, Kraków 1989
De Musices Novissime extremis elementis (Sciarrino, Donatoni), tłum. A. Buchner, «Pagine» 5, Kraków 1989
„Urania” (1894) di A. Favara. Una reazione nietzscheana al verismo, w: G.F. Folena, M.T. Muraro, G. Morelli Opera e libretto, t. 1, Florencja 1990
Nella „Scienza armonica” di Aristosseno la fonte della poetica del Bembo?, w: Le origini del madrigale, materiały z konwenium w Asolo 1987, red. L. Zoppelli, Asolo 1990
Substantia imaginum, fundamentum linguarum, w: La musica come linguaggio universale, materiały z konwenium w Latinie 1987, red. R. Pozzi, Florencja 1990
Madrigalisti siciliani, „Nuove Effemeridi” 1990 nr 11
Musiche e Muse. Compositrici nel rinascimento, w: Musica senza aggettivi, ks. pam. F. D’Amico, red. A. Ziino, t. 1, Florencja 1991
Un altro Mercurio, il nuovo dio della musica, w: S. D’India, materiały z konwenium w Erice 1990, red. M.A. Balsano i G. Collisani, Palermo 1993
Prima und seconda pratica: musikalische Beschaffenheit. Kompositorische Struktur, Aufführungspraxis, «Musik-Konzepte» 83–84, red. H.K. Metzger i R. Riehn, Monachium 1994, także w: Le concert des voix et des instruments dans à la Renaissance, materiały z kolokwium w Tours 1991, red. J.M. Vaccaro, Paryż 1995 oraz w „Analisi – rivista di teoria e pedagogia musicale” 1998 nr 26
Cecilie di Sicilia, z L. Feo, w: Ceciliana per N. Pirrotta, red. M.A. Balsano i G. Collisani, Palermo 1994
Chopin’s Nocturne op. 32 no. 1 – the Source of Mahler’s Sixth Symphony?, «Chopin Studies» 5, Warszawa 1995
Sviluppi della dodecafonia nel meridione d’Italia, „Musica/Realtà” 1997 nr 53
Poetiche della musica nell’antichità e nel rinascimento, „Avidi lumi” 1997 nr 0, tłum, angielskie, tłum, w jęz. arabskim
Il gran teatro del mondo, w: Guttuso e il teatro musicale, red. F. Carapezza, Mediolan 1997
Antiche musiche elleniche, Palermo 1997 (reprodukcja fotograficzna źródeł i opracowania wykonawcze), nagranie na płycie CD SCA 043 Quadrivium, Perugia 1999
Fortschritt, Rückschritt, Stabilität und Konsolidierung, «Musik-Konzepte» 100, red. H.K. Metzger i R. Riehn, Monachium 1998, także w jęz. włoskim w: Impense adlaboravit, ks. pam. S. Pappalardo, red. E Armetta i M. Naro, Palermo 1999
Un discorso sereno sopra la musica e qualche cosa di più, z A. Buchnerem, w: Music in the World of Ideas, red. H. Geyer, M. Jabłoński, J. Stęszewski, Poznań 2001
Il fuoco della vita nei cristalli del Suono, in Wolfgang Amadeus Mozart «Don Giovanni», Teatro Massimo, Palermo 2002
Marenzio tra Vinci e Mozart, w: Studi marenziani, red. I. Fenlon, F. Piperno, G. Cattin, Wenecja 2003
Scilla & Cariddi intorno all’anno 1600, w: Tra Scilla e Cariddi: Le rotte mediterranee della musica sacra tra Cinque e Seicento, red. N. Maccavino, G. Pitarresi, Reggio Calabria 2003
Mozart e Da Ponte. Il fuoco della vita nei cristalli del suono, Palermo 2004
Il paradiso ritrovato, w: Giovanni Damiani Autobiografia delle musiche, red. F. Tessitore, «Vega. Studi e testi musicali» 1, L’Epos, Palermo 2005
Re Ruggero tra Dioniso e Apollo, w: Karol Szymanowski «Król Roger», Teatro Massimo, Palermo 2005
Lo Stellario: una festa per l’Europa, w: La Sicilia e l’Immacolata. Non solo 150 anni, red. D. Ciccarelli, M.D. Valenza, Palermo 2006
Poetiche della musica nell’antichità e nel rinascimento, w: La musica le altre arti, red. C. Fiore, «Ercta» 31, Palermo 2006
Ritratto di Francesco Pennisi, w: Per Francesco Pennisi, red. G. Seminara, L.M. Ugolini, «Quaderni dell’Istituto musicale Bellini di Catania» 4, Lucca 2007
Berg, Szymanowski, Nono, Incardona, w: Suoni dall’Europa: 17° Festival di Milano Musica (28 settembre — 8 novembre), red. L. Pestalozza, Edizioni del Teatro alla Scala, Mediolan 2008
Brandi e la musica: radici e frutti de „l’astanza secondo la datità fonica”, w: Cesare Brandi oggi: prime ricognizioni, red. G. Basile, Saonara 2008
Sublimazione e repressione. La crisi delle scienze europee e la musica barocca, w: Muzykolog wobec świadectw źródłowych i dokumentów. A book of Essays In Honour of Professor Piotr Poźniak on His 70th Birtday, red. Z. Fabiańska, J. Kubieniec, A. Sitarz, P. Wilk, Kraków 2009
Luigi Rognoni e la fondazione dell’Istituto di storia della musica, w: Luigi Rognoni intellettuale europeo, red. P. Misuraca, t. 1, Testimonianze, Palermo 2010
„Mit höchster Gewalt”. Franco Evangelisti oggi, w: Franco Evangelisti: verso un nuovo mondo sonoro, red. E. Ludovici, D. Tortora, Cosenza 2010
La teoria e la pratica: La poetica di Aristosseno nel „De musica” 32–36 e gl’ „Inni delfici”, w: Poesia, canto, accompagnamento strumentale nel „De musica” attribuito a Plutarco, red. B. Gentili, «Quaderni Urbinati di Cultura Classica»,2011; także w: «Diagonali 2012» I, online: http://www.demusica.pl/cmsimple/images/file/diagonali_1_ carapezza.pdf
Socrate in Polonia, «Res Facta Nova» 2011 nr 12 (21): Studia poświęcone Profesorowi Michałowi Bristigerowi z okazji jego dziewięćdziesiątych urodzin przez redakcyjnych przyjaciół
Federico Incardona and Giovanni Damiani, „Interdisciplinary Studies in Musicology” 2012 nr 12
Aldo Clementi musicus mathematicus, „Interdisciplinary Studies in Musicology” 2012 nr 12
Autodidatta, discepolo e maestro, w: Federico Incardona, bagliori del melos estremo, red. M. Spagnolo, S. Lombardi Vallauri, Palermo 2012
Perché Mozart è unico?, «Musica/Realtà» 2013 nr 34
Sicilo discepolo di Paolo, w: Atti del Congresso Internazionale di Musica Sacra, red. A. Addamiano, F. Luisi, Città del Vaticano 2013
1492: The Renaissance of Music, „Studi musicali” V/1, 2014
Luce e suono nel tetto dello Steri, w: Lo Steri dei Chiaromonte a Palermo, red. A.I. Lima, t. 1, Bagheria 2015
Iridescenti alberi sonori: la foresta incantata di Domenico Scarlatti, w: Le cadeau du village. Musiche e studi per Amalia Collisani, red. M.A. Balsano, P.E. Carapezza, G. Collisani, P. Misuraca, M. Privitera, A. Tedesco, Associazione per la conservazione delle Tradizioni popolari, Palermo 2016
Le farfalle di Inger Christensen, 1991, e di Francesco Pennisi, 2000: su fiori di parole, su fiori di colori; a Brajcino nell’aria meridiana, a Fleri prima dell’eclisse, „Nuove Musiche” 2017 nr 2
Michał Bristiger in memoriam, P.E. Carapezza w rozmowie z M. Prusak, «Res Facta Nova» 18 (27), 2017
Suono, eros, logos, natura, gestualità vocale, teatro nella musica di Sylvano Bussotti, in The Theaters of Sylvano Bussotti, red. D. Tortora, Turnhout 2020
Claudio Pari in galera. Un madrigalista borgognone condannato dal Sant’Uffizio di Palermo, „Rivista italiana di Musicologia” 2022 nr 57
Gli errori del Magnifico Antonio Il Verso, z G. Collisani, „Studi Musicali” XIII/2, 2022
redakcja:
„Collage”, międzynarodowy rocznik poświęcony nowej muzyce i współczesnej sztuce wizualnej, t. 1–9, Palermo 1963–70
«Musiche Rinascimentali Siciliane», seria źródłowa, Rzym 1970–73, Florencja od 1978 (do 1982 9 t.)
Puncta, studi musicologici, 12 t., Palermo 1974–
Dafni, studi e testi musicali, 7 t., Palermo 1992–
Aglaia, Lucca 1997
Constellatio musica, monografie sui compositori antichi, 6 t., Palermo 1998–
wydania źródłowe:
Musiche rinascimentali siciliane, 25 t., Florencja 1970– , wybór:
C. Pari „Il lamento d’Arianna”. Quarto libro dei madrigali a cinque voci (1619), «Musiche Rinascimentali Siciliane» I, 1970, 2. wyd. 1971
Scuola polifonica siciliana. Musiche strumentali didattiche…, «Musiche Rinascimentali Siciliane» II, 1971
P. Vinci e A. il Verso Mottetti e ricercari a tre voci… (1591), «Musiche Rinascimentali Siciliane» III, 1972
A. il Verso Madrigali a cinque voci, libro primo (1590), «Musiche Rinascimentali Siciliane» VII, 1978
A. il Verso Madrigali a tre e a cinque voci (1605, 1619), «Musiche Rinascimentali Siciliane» VIII, 1978
S. d’India Ottavo libro dei madrigali a cinque voci (1624), «Musiche Rinascimentali Siciliane» X, 1980
Kompozycje
Cielli I–X na różne instrumenty i grupy instrumentów, 1960
Conchiglie na kwartet smyczkowy, 1961
Cielli XV–XIX na źródła instrumentalne lub elektroniczne, 1965
Il libro dei madrigali a sei voci sopra parole di Madonna Ismara na sopran, 2 kontralty, 2 tenory i bas, 1967–73
