Bülow, Hans von

Bülow Hans Guido von, baron, *8 I 1830 Drezno, †12 II 1894 Kair, niemiecki dyrygent, pianista, kompozytor, pisarz muzyczny i pedagog. Początkowo uczył się gry na fortepianie u F. Wiecka i teorii muzyki u M. Eberweina w Dreźnie. W 1846 po przeniesieniu się wraz z rodzicami do Stuttgartu wystąpił na koncercie orkiestry teatru dworskiego, wykonując Fantazję J.J. Raffa i Koncert fortepianowy d-moll F. Mendelssohna; w 1848 studiował w Lipsku prawo na uniwersytecie i kontrapunkt u M. Hauptmanna; od 1850 kontynuował studia prawnicze w Berlinie, tam też rozpoczął działalność pisarską w duchu idei R. Wagnera, współpracując z czasopismem demokratycznym „Abendpost”. Prawykonanie w Weimarze 28 VIII 1850 Lohengrina Wagnera pod dyrekcją F. Liszta wywarło niezwykle silny wpływ na Bülowa (w 1842 słyszał Rienzi Wagnera podczas prawykonania w Dreźnie) i zadecydowało o wyborze przez niego kariery muzyka. Jesienią 1850, nakłoniony przez Wagnera, wyjechał do Zurychu, gdzie występował jako kapelmistrz w teatrze miejskim; dyrygował też orkiestrą teatru w St. Gallen. Następnie przeniósł się do Weimaru na studia pianistyczne u Liszta i zajął się także kompozycją. W 1851 wykonano część jego muzyki do Juliusza Cezara Szekspira, a w 1852 ukazały się Pieśni op. 1. Współpracował również z „Neue Zeitschrift für Musik”. W 1853 rozpoczął podróże koncertowe po Niemczech, Austrii, Francji i Węgrzech. W 1855 w Konserwatorium Sterna w Berlinie objął po Th. Kullaku posadę nauczyciela fortepianu. Występował też jako dyrygent w berlińskim Gesellschaft der Musikfreunde. W 1857 ożenił się z córką Liszta, Cosimą. W 1863 otrzymał doktorat honoris causa uniwersytetu w Jenie. W 1864 król Ludwik II powołał go do Monachium na stanowisko pianisty dworskiego, w 1867 mianował go kapelmistrzem dworskim i dyrektorem zreorganizowanej królewskiej szkoły muzycznej. Bülow prowadził prawykonania dramatów Wagnera: Tristana i Izoldy (10 VI 1865) oraz Śpiewaków norymberskich (21 VI 1868). W następnym roku rozszedł się z żoną Cosimą, która związała się z Wagnerem. Bülow przeniósł się do Florencji, a od 1872 zaczął znów podróże koncertowe, m.in. występował w Rosji, Polsce (1872, 1874), Anglii oraz w Ameryce (1875, 1876), gdzie dał 139 koncertów. W latach 1877–79 był kapelmistrzem dworskim w Hanowerze, ale wskutek zatargów z tenorem A. Schottem zrezygnował ze stanowiska. W 1878 prowadził festiwal muzyczny w Glasgow. Od 1880 do 1885 był dyrektorem muzycznym na dworze ks. Jerzego II w Meiningen. Z orkiestry dworskiej stworzył doskonały zespół, z którym odbywał podróże koncertowe i z wielkim powodzeniem wykonywał m.in. utwory Beethovena i Brahmsa. W 1882 ożenił się z aktorką Marią Schanzer (która zasłużyła się potem jako jego biograf i wydawca spuścizny literackiej). W 1885 dyrygował w Berlinie, Petersburgu, Warszawie (3 koncerty); uczył w Konserwatorium Ralfa we Frankfurcie n. M. i Klindwortha w Berlinie. W 1887 przeniósł się do Hamburga, gdzie już wcześniej, tj. od 1886, prowadził „koncerty abonamentowe” i równocześnie był dyrygentem Berliner Philharmoniker. W 1889 i 1890 koncertował w Ameryce, odnosząc wielkie sukcesy. W 1894 wyjechał do Egiptu, gdzie niebawem zmarł.

Bülow był wyjątkową postacią w niemieckiej kulturze XIX w., artystą o rzadkiej uniwersalności i niezwykłej osobowości. Dysponował doskonałą techniką pianistyczną i dyrygencką, miał fenomenalną pamięć. Dyrygował bez partytury, doprowadził do wirtuozerii sztukę dyrygo­wania batutą, stworzył (po Liszcie) wzór nowoczesnej interpretacji dzieł muzycznych. Przyświecał mu ideał precyzyjnego oddania wyrazu dzieła; analizował najdrobniejsze szczegóły utworu, osiągając jednak swoimi wykonaniami wrażenie spontaniczności. Przykładał wielką wagę do frazowania, które inspirowało Riemanna do stworzenia nauki o frazowaniu (Phrasierungslehre). Dyrygował pierwszymi wykonaniami dzieł Wagnera, R. Straussa, ale przede wszystkim był jednym z najwybitniejszych odtwórców i popularyzatorów dzieł Beethovena, potem Brahmsa. W swoim repertuarze pianistycznym miał obok utworów Beethovena, którego ostatnie sonaty fortepianowe grał po mistrzowsku, także kompozycje Bacha, Brahmsa oraz Chopina. Krytykowano jednak uderzenie Bülowa jako „suche i niemiłe” (Paderewski), a więc nieodpowiadające interpretacji muzyki romantycznej. W czasie swoich koncertów wygłaszał niekiedy prelekcje dotyczące interpretacji.

Jego kompozycje, zwłaszcza dzieła symfoniczne Des Sängers Fluch i Nirwana oraz wirtuozowskie utwory fortepianowe, wykazują wpływ twórczości Liszta. Bülow opracował do wydania wiele dzieł muzyki klasycznej i romantycznej, m.in. sonaty Beethovena, od op. 53, etiudy Chopina, Cramera, wybór sonat C.Ph. Bacha i inne.

Obecnie odbywają się dwa międzynarodowe konkursy Hansa von Bülowa w Meiningen – fortepianowy (od 2012) i dyrygencki (od 2021).

Literatura: Hans von Bülow. Briefe und Schriften, wyd. M. v. Bülow, 8 t. Lipsk 1896–1908, Briefwechsel zwischen Liszt und H. v. Bülow, wyd. La Mara, Lipsk 1898, wyd. francuskie Lipsk i Paryż 1899; F. Nietzsche Briefwechsel mit Hans von Bülow und anderen, wyd. E. Förster-Nietzsche i P. Gast, Lipsk 1905; Richard Wagners Briefe an Hans von Bülow, wyd. D. Thode, Jena 1916; Briefwechsel H. v. Bülow und R. Strauss, wyd. W. Schuh i F. Trenner, „Strauss Jahrbuch” 1954, tłum. angielskie A. Gishford, Londyn 1955

A. Steiner Hans von Bülow, Zurych 1906; H. Reimann Hans von Bülow. Sein Leben und Wirken, t. 1, Berlin 1909; F. Munter Hans von Bülow und Beethoven, „Neues Beethoven Jahrbuch” VII, 1937; M. v. Millenkowich-Morold Dreigestim Wagner, Liszt und Bülow, Lipsk 1940; K. Huschke Hans von Bülow als Klavierpadagoge, Horb 1948; A. Vander Linden Une querelle d’artistes au siecle dernier, „Schweizerische Musikzeitung und Sängerblatt” XCIX, 1959; L. Bronarski Hans Bülow i muzyka Chopina, w: L. Bronarski Szkice Chopinowskie, tłum. z francuskiego A. Szweykowska, Kraków 1961; W.M. Freitag An Annotated Biography of Hans von Bülow in the Harvard College Library, „Harvard Library Bulletin” XV, 1967; H.C. Schonberg The Great Conductors, Londyn 1968, wyd. niemieckie Die grossen Dirigenten, Berno 1970; B. Baselt Friedrich Chrysander und Hans von Bülow, „Händel Jahrbuch” XV/XVI, 1969/70

R.A. Lott A continous trance Hans von Bülow’s Tour of America, “Journal of Musicology” 12, 1994; P.Jost Chronologischer Überblick über die zu Lebzeiten veröffentlichen Kompositionen Hans von Bülow’s, w: Beiträge zum Kolloquium: Hans von Bülow – Leben, Wirken und Vermächtnis : veranstaltet von der Abteilung Musikgeschichte der Staatliche Museen Meiningen am 6. und 7. Mai 1994 im Rahmen der Meininger Landesmusiktage zum 100. Todestag Hans von Bülows, red. H. Müller, Meiningen 1994; M. Bobéth Petr Ill’ič Čajkovskij und Hans von Bülow, w: Čajkovskijs Homosexualität und sein Tod – Legenden und Wirklichkeit, red. Th. Kohlhase, “Čajkovskij-Studien” 3, Mainz 1998.