Binchois, Gilles

Binchois [bęszˊ^ua], de Binche, Binchoys, Bincoys, Bynczoys, de Bins, Wintzois, Vinczois, Gilles, Egidius, *ok. 1400 Mons (Hainaut), †20 IX 1460 Soignies, franko-flamandzki kompozytor. Jego ojciec, Jean de Binche, był doradcą Wilhelma IV i Jacqueline de Bavière, panujących kolejno w Hainaut. Binchois wychowywał się na dworze w Mons. Na podstawie La déploration sur la mort de Binchois wnioskuje się, że w młodości był żołnierzem, po czym otrzymał święcenia kapłańskie. Stosunkowo wcześnie zetknął się z kulturą francuską i muzyką burgundzką. Prawdopodobnie w tym samym czasie co G. Dufay był członkiem chóru katedry w Cambrai. W 1424/25 przebywał w Paryżu w służbie Williama de la Pole, hrabiego Suffolku (potem księcia Norfolku), wielkiego miłośnika poezji i muzyki, na którego zamówienie napisał chanson Ainsy qu’à la fois (obecnie zaginiona). W IV 1425 powrócił ze swym protektorem do Hainaut, a potem przypuszczalnie udał się do Anglii. Ok. 1430 wstąpił do kapeli księcia burgundzkiego Filipa Dobrego i w tymże roku skomponował z okazji narodzin książęcego syna motet Nove cantum melodie. Binchois był członkiem kapeli co najmniej do 1456, a na dworze burgundzkim przebywał aż do śmierci, doszedłszy do stanowiska drugiego kapelana. Ponadto otrzymał obfite prebendy jako kanonik kościołów kolegialnych St-Waudru w Mons, St-Vincent w Soignies i St-Pierre w Cassel. Binchois był najwybitniejszym obok Dufaya przedstawicielem muzyki burgundzkiej, wysoko ocenianym przez współczesnych, o czym świadczą wzmianki w Champion des dames M. Le Franca (1440). W poemacie tym zamieszczona została obecnie szeroko znana miniatura przedstawiająca Binchois z harfą obok Dufaya z portatywem, co symbolizuje predylekcję Binchois do muzycki świeckiej, a Dufaya do muzyki religijnej. Również J. Tinctoris wśród najznakomitszych muzyków wcześniejszej generacji wymienił obu tych kompozytorów oraz Dunstable’a, a J. Ockeghem skomponował lament w formie motetowej do poematu La déploration sur la mort de Binchois. Podstawową domeną działalności kompozytorskiej Binchois była świecka twórczość pieśniowa; w tej dziedzinie uchodzi on za głównego przedstawiciela formy chanson w 1. połowie XV w. Napisał 54 chansons do francuskich tekstów poetów związanych z dworem burgundzkim i reprezentujących tzw. drugą szkołę retoryków; autorami tekstów byli m.in. Charles d’Orléans (chanson Mon cuer chante), Alain Chartier (rondo Triste plaisir et doleureuse joye), Christine de Pisan (ballada Deuil angoisseux, rage desmesurée). W pieśniach tych przeważają refrenowe formy ronda oraz ballady o strukturze zwrotkowej. Są to kompozycje niemal wyłącznie 3-głosowe, opierające się na strukturze dyskantowo-tenorowej, charakterystycznej dla szkoły burgundzkiej. Głos najwyższy przejawia największą aktywność melodyczną i rytmiczną, a tenor i kontratenor pełnią funkcję głosów towarzyszących; najczęściej są one pozbawione tekstu i wykonywane instrumentalnie. Ponadto kontratenor spełnia rolę głosu dopełniającego współbrzmienia harmoniczne i często porusza się skokami oktawowymi, kwintowymi i kwartowymi, co wpływa zasadniczo na charakter linii melodycznej tego głosu. Budowa utworów jest podporządkowana strukturze tekstu poetyckiego i wykazuje wyraźny podział na frazy, uwydatnione za pomocą kadencji, zawierających często połączenia dominantowo-toniczne. W utworach tych szerokie zastosowanie znajduje technika imitacyjna (np. w rondzie Vostre allée, wykazującym cechy formy przeimitowanej i w chanson Filles à marier z elementami kanonu w unisonie).

Z dzieł religijnych Binchois zachowały się części mszalne (6 Kyrie, 7 Et in terra, 5 Patrem, Sanctus i Agnus) oraz ponad 30 kompozycji z tekstem łacińskim (4 magnifikaty, 26 motetów, hymny i inne). W tej dziedzinie Binchois znacznie ustępował Dufayowi, nie przyczyniając się do procesu przemian, które się wówczas zaznaczyły we wszystkich gatunkach muzyki religijnej. Chociaż jego fragmenty mszalne łączone są niekiedy parami (np. Sanctus i Agnus, Gloria i Credo; w jednym przypadku Kyrie, Gloria i Credo), to jednak nie dążył on do stworzenia cyklu mszalnego bazującego na technice cantus firmus i opartego na jednolitej koncepcji artystycznej. W kompozycjach religijnych Binchois obserwujemy stylistyczne wpływy chanson, zwłaszcza w prowadzeniu melodycznym głosu najwyższego i w traktowaniu głosów towarzyszących, a także w stosowaniu kontrafaktur z własnej twórczości świeckiej (np. w motecie Virgo rosa venustatis). Szerokie zastosowanie znajduje tu również technika fauxbourdonowa w dość specyficznej postaci oraz izorytmia, silnie jeszcze zakorzeniona w środowisku burgundzkim w 1. połowie XV w.

Literatura: E. Closson L’origine de G. Binchois, „Revue de Musicologie” VIII, 1924; E. Droz, G. Thibault Poètes et musiciens du XVe sitcle, Paryż 1924; Ch. van den Borren Guillaume Dufay, son importance dans l’évolution de la musique au XVe siècle, Bruksela 1926; J. Marix Histoire de la musique et des musiciens de la cour de Bourgogne sous le règne de Philippe le Bon, Strasburg 1939; A. Pirro Histoire de la musique de la fin du XIVe siècle à la fin du XVIe siècle, Paryż 1940; Ch. van den Borren Études sur le XVe siècle musical, Antwerpia 1941; H. Besseler Bourdon und Fauxbourdon, Lipsk 1950; J. Chomiński Historia harmonii i kontrapunktu, t. 1, Kraków 1958; E. Southern Foreign Music in German Manuscripts of the 15th Century, „Journal of the American Musicological Society” XXI, 1968; L.M. Trowbridge Style Change in the Fifteenth-Century Chanson, „Journal of Musicology” IV, 1985/86; R.D. Reynolds A Gloria-Credo by G. Binchois, „Musica Disciplina” XLII, 1988; C. Dahlhaus Bitonalität oder Oktatonik? Divergierende Vorzeichen in den Chansons von Binchois, w księdze pamiątkowej W. Rehma, red. D. Berke, H. Heckmann, Kassel 1989; R.T. Semmens Music and Poetry in a Chanson by G. Binchois, w: Beyond the Moon, księdze pamiątkowej L. Dittmera, red. B. Gillingham, P. Merkley, Ottawa 1990; D. Fallows Embellishment and Urtext in the Fifteenth-Century Song Repertoires oraz Ch. Berger Hexachord und Modus. Drei Rondeaux von G. Binchois „Basler Jahrbuch für historische Musikpraxis” XIV, XVI, 1990, 1992; H. Ryschawy Zur Metrik in den Rondeaux von G. Binchois, w księdze pamiątkowej U. Siegele’a, red. R. Faber, A. Förster i inni, Kassel 1991; D. Slavin Some Distinctive Features of Songs by Binchois, „Journal of Musicology” X, 1992.