Berchem, Jachet

Berchem Jachet (de), Giachet, Giachetto, Jacquet, Jakob (van), *ok. 1505 w Berchem-lez-Anvers k. Antwerpii, †ok. 1567 w Monopoli k. Bari, flamandzki kompozytor i organista. Nieznane są jego losy w okresie poprzedzającym działalność we Włoszech. Już przed 1538 był aktywny w Wenecji, być może jako uczeń Adriana Willaerta. Od 1546 do początku lat 50. kierował kapelą katedry w Weronie; następnie związany z apulijskim miasteczkiem Monopoli nieopodal Bari. Przypuszczalnie jego patronami w tym okresie byli Andrea Marzato, tamtejszy rządca, lub biskup Ottaviano Preconio. Nie później niż w 1553 Jachet poślubił pochodzącą z Monopoli Giustinę, tam też zmarł. W literaturze podawane są informacje o zatrudnieniu Jacheta de Berchem na dworze książęcym d’Este w Ferrarze ok. 1555, jednakże brak ku temu jednoznacznych podstaw w zachowanych źródłach. Niejasne pozostają także związki kompozytora z Rzymem, gdzie w końcu lat 50. i na początku 60. kilkukrotnie wydawane były jego utwory. W dawniejszej literaturze, a także w samych XVI-wiecznych drukach i rękopisach bardzo często utożsamiany był z Jachetem de Mantua, stąd też liczne kompozycje obu twórców posiadają sporny status w zakresie autorstwa. Rozróżnienie twórczości tych dwóch kompozytorów oraz kilku pomniejszych o imieniu Jachet, działających współcześnie, stanowi skomplikowany problem atrybucyjny w badaniach nad muzyką renesansu. Powszechnie uważa się jednak, że Jachet de Mantua tworzył wyłącznie muzykę religijną, a Jachet de Berchem głównie madrygały wraz z niewielką liczbą motetów. Część mszy, zaliczanych dawniej do dorobku Jacheta de Berchem, uznawanych jest obecnie za kompozycje Jacheta de Mantua.

Madrygały Jacheta de Berchem należą do typowych przykładów tego gatunku, z widocznymi niekiedy wpływami francuskiej chanson deklamacyjnej. Są to na ogół opracowania lekkich tekstów o tematyce miłosnej, zaczerpniętych m.in. z twórczości Petrarki, Cassoli, Ariosta czy Transilla. Do twórczości madrygałowej kompozytora zalicza się m.in. cykl 93 utworów, nazwanych capriccio, do poematu Orlando furioso Ariosta. Większość kompozycji religijnych oparta jest na cantus firmus w jednakowych, długich wartościach; w dwóch mszach melodie te utworzone zostały według sylab tekstu hołdowniczego na cześć Herkulesa, księcia Ferrary, i Ferdynanda, księcia Kalabrii, zgodnie z praktyką zwaną soggetto cavato delle parole.

Literatura: A. Einstein The Italian Madrigal, Princeton 1949; K. Widmaier Jachet von Mantua und sein Motettenschaffen, dysertacja, Universität Freiburg, 1953; P.T. Jackson The Masses of Jachet of Mantua, dysertacja, University of North Carolina, 1968; D. Hall The Italian Secular Vocal Works of Jacquet Berchem, dysertacja, Ohio State University, 1973; G. Nugent The Jacquet Motets and their Authors, dysertacja, Princeton University, 1973; D. Hall Jacquet Berchem and his Capriccio, „Studies in Music” XII, 1978; D.E. Hall An Unknown Example of Modal Ordering in Cinquecento Music, „Studies in Music” XXI, 1987; J. Haar The Capriccio of Giachet Berchem. A Study in Modal Organization, „Musica Disciplina” XLII, 1988; J.A. Taricani The Early Works of Jacquet de Berchem. Emulation and Parody, „Revue Belge de Musicologie” XLVI, 1992; S. Norman Cyclic Musical Settings of Laments from Ariosto’s „Orlando furioso”, dysertacja, University of North Carolina, 1994; S. Boorman Some Non-Conflicting Attributions, and Some Newly Anonymous Compositions, from the Early Sixteenth Century, w: Studies in the Printing, Publishing and Performance of Music in the 16th Century, Burlington 2005.