Cowell [k’auel] Henry Dixon, *11 III 1897 Menlo Park (Kalifornia), †10 XII 1965 Shady Hill (Nowy Jork), amerykański kompozytor, pianista i muzykolog. Studiował u Ch. Seegera na University of California w Berkeley, u R. Woodmana w Institute of Applied Music w Nowym Jorku i u E. von Hornbostla w Berlinie (muzykologię porównawczą). W latach 1923–33 koncertował w Europie, a następnie w Ameryce, zapoznając publiczność głównie z własnymi eksperymentami w zakresie wydobycia dźwięku fortepianu (klastery, gra bezpośrednio na strunach itd.). Występy te niekiedy wywoływały gwałtowne sprzeciwy publiczności i kończyły się skandalami (Lipsk 1923, Hawana 1930). Cowell był zapalonym propagatorem także muzyki innych twórców współczesnych, przede wszystkim amerykańskich. W 1927 założył New Music Edition, w którym publikował m.in. utwory Ch. Ivesa, a z kompozytorów europejskich A. Schönberga i A. Weberna. W 1928 zorganizował wraz z E. Varèse’em, C. Salzedą i C. Chávezem Pan American Association of Composers. Pisarstwo Cowella to jeszcze jedna forma propagowania współczesnej twórczości kompozytorskiej i związanej z nią problematyki; Cowell opublikował m.in. książkę (napisaną wspólnie z S. Robertson, żoną Cowella od 1941) poświęconą życiu i twórczości Ch. Ivesa. Od 1951 był członkiem National Institute of Arts and Letters, w latach 1951–55 przewodniczącym American Composers Alliance. W latach 1928–63 był dyrektorem New School of Social Research w Nowym Jorku; w latach 1949–65 wykładał również w Columbia University, nadto wygłaszał odczyty w innych uczelniach obu Ameryk, w Europie i Azji. Studiowali u niego m.in. G. Gershwin, L. Harrison i J. Cage. W latach 1956–57 odbył podróż do krajów azjatyckich (Turcja, Liban, Iran, Pakistan, Indie, Japonia) przedsięwziętą dla studiowania muzyki orientalnej, zwłaszcza perskiej i hinduskiej, a połączoną z wykładami (Teheran, Madras).
Cowell był jednym z przedstawicieli amerykańskiej awangardy swojego pokolenia. Jako pierwszy kompozytor na szeroką skalę stosował technikę klasterów; od niego pochodzi również sam termin „tone-clusters” (później wprowadzał też wymiennie określenie „secondal harmonies”). Już jego młodzieńcze utwory fortepianowe, takie jak Adventure in Harmony (1911), zawierają klasterowe brzmienia, uzyskiwane przez uderzanie w klawiaturę dłonią, pięścią i przedramieniem. Klastery w kompozycjach Cowella pojawiają się jako podstawowe struktury w postaci przesuwających się, szerokich bloków dźwiękowych, a także jako warstwa towarzysząca liniom melodycznym. W latach 20-tych kompozytor wprowadzał dalsze innowacje w zakresie sposobów wydobycia dźwięków z fortepianu, a to głównie poprzez bezpośrednią grę na strunach instrumentu (Aeolian Harp, The Banshee). Od ok. 1930 Cowell eksperymentował również w zakresie formy utworu, np. w III Kwartecie smyczkowym zezwala na wykonywanie fragmentów kompozycji w dowolnej kolejności, nadto dopuszcza możliwość powtórzenia odcinków utworu lub opuszczenia niektórych. Na tego rodzaju aleatoryczne zjawisko wprowadza określenie „elastic form”. Cowell jest współtwórcą (z L. Thereminem) rytmikonu – instrumentu elektrycznego umożliwiającego wytwarzanie wielu symultanicznych kombinacji rytmicznych. Kompozytor zastosował ten instrument w połączeniu z tradycyjną orkiestrą w utworze Rhythmicana (1931).
Twórczość Cowella świadczy o ogromnej chłonności kompozytora w przyjmowaniu idei muzycznej różnych kultur świata. W bogatej spuściźnie Cowell (ok. 1000 utworów) znajdują odzwierciedlenie jego zainteresowania muzyką orientalną, europejską i amerykańską; kompozytor wykorzystuje charakterystyczne modele rytmiczne i melodyczne. Wschodu oraz egzotyczne instrumentarium (np. 2 koncerty na japońskie koto i orkiestrę, Symfonia „Madras” na orkiestrę i hindusko-perskie instrumenty table i jala-tarang), czerpie również z folkloru Irlandii, kraju swych przodków (Celtic Set na zespół instrumentów, IV Symfonia). Jeszcze jednym źródłem inspiracji były dlań dawne hymny amerykańskie; charakterystyczne układy formalne i harmoniczne tej muzyki wykorzystane są m.in. w Old American Countryside na orkiestrę, Tales of our Countryside na fortepian i orkiestrę, a także w 18 utworach na różne zestawy instrumentów pt. Hymn and Fuguing Tunes.
Literatura: H. Weisgall, The Music of Henry Cowell, “The Music Quarterly” XLV 1959 (z wykazem kompozycji); J. Cage, The History of Experimental Music in the United States, w: Silence, Middletown (Connecticut) 1961; E. Heim, Henry Cowell, w: Musical America, Nowy Jork 1962; B. Schäffer, Muzyka XX wieku. Twórcy i problemy, Kraków 1975; B. Saylor, The Writings of Henry Cowell. A Description Bibliography, Nowy Jork 1977; R. H. Mead, Cowell, Ives and „New Music”, „The Music Quarterly” LXVI 1980; R. H. Mead, Henry Cowell’s New Music, 1925–1936, Ann Arbor 1981; M. L. Manion, Writings about Henry Cowell. An Annotated Bibliography, Brooklyn (Nowy Jork) 1982; F. Koch, Reflections on Composing. Four American Composers: Ewell, Shepherd, Rogers, Cowell, Pittsburgh 1983; H. W. Hitchcock, Henry Cowell’s „Ostinato Pianissimo”, „The Music Quarterly” LXX 1984; B. Saylor, The Tempering of Henry Cowell’s „Dissonant Counterpoint”, „Essays on Modern Music” II 1985; W. Lichtenwanger, The Music of Henry Cowell. A Descriptive Catalog, «ISAM Monographs», nr 23, Brooklyn (Nowy Jork) 1986.
Kompozycje:
Instrumentalne:
orkiestrowe:
I Symfonia, 1916
II Symfonia „Anthropos”, 1939
III Symfonia „Gaelic”, 1942
IV Symfonia „Short Symphony”, 1946
V Symfonia, 1948
VI Symfonia, 1950–55
VII Symfonia na małą orkiestrę, 1952
VIII Symfonia „Choral” na chór i orkiestrę, 1952
IX Symfonia, 1953
X Symfonia, 1953
XI Symfonia „7 Rituals of Music”, 1954
XII Symfonia, 1956
XIII Symfonia „Madras” na table, jala-tarang i orkiestrę, 1958
XIV Symfonia, 1960
XV Symfonia „Thesis”, 1960
XVI Symfonia „Icelandic”, 1962
XVII Symfonia „Lancaster”, 1962
XVIII Symfonia, 1964
XIX Symfonia, 1964
XX Symfonia, 1965
XXI Symfonia, 1965
Polyphonica, 1925
Synchrony, 1930
Old American Country Set, 1939
Ancient Desert Drone, 1940
American Melting Pot, 1940
Saturday Night at the Firehouse, 1948
Ongaku. Music or the Art and Science of Sound, 1957
Music, 1957
Antiphony na 2 orkiestry, 1959
Chiaroscuro, 1961
na instrumenty solo i orkiestrę:
Suita na fortepian perkusyjny i orkiestrę kameralną, 1928
Koncert fortepianowy, 1929
Rhythmicana na rytmikon i orkiestrę, 1931
Tales of our Countryside na fortepian i orkiestrę, 1941 (zawiera fortepian Tides of Manaunaun);
Fiddler’s Jig na skrzypce i orkiestrę smyczkową, 1952
Persian Set na tar i orkiestrę kameralną, 1956
Koncert na perkusję, 1959
Koncert na akordeon, 1961
Koncert na harmonikę, 1961
I Koncert na koto, 1962
II Koncert na koto 1965
Concerto grosso na 5 instrumentów i orkiestrę smyczkową, 1963
Koncert na harfę, 1965
I Kwartet smyczkowy „Pedantic”, 1916
II Kwartet smyczkowy „Movt”, 1934
III Kwartet smyczkowy „Mosaic”, 1935
IV Kwartet smyczkowy „Unitet Quartet”, 1936
V Kwartet smyczkowy, 1956
Quartet Romantic na 2 flety, skrzypce i altówkę, 1917
Euphometric na kwartet smyczkowy, 1919
Sound-form for Dance na flet, klarnet, fagot oraz zachodnią i azjatycką perkusję, 1936
Ritual of Wonder na trąbkę, fortepian i perkusję, 1937
Celtic Set na zespół instrumentów, 1939
Hymn and Fuguing Tunes nr 1–18 na różne instrumenty solowe i zespoły, 1944–64
Set of Five na skrzypce, fortepian i perkusję, 1952
Homage to Iran na skrzypce i fortepian, 1957
Trio fortepianowe, 1965
fortepianowe:
Adventure in Harmony, 1911
The Tides of Manaunaun, 1912
Advertisement, 1914
Antimony, 1914
Dynamic Motion, 1914
Fabric, 1917
Amiable Conversation, 1917
Voice of Lir, 1919
Aeolian Harp, 1923
The Banshee, 1925
Lilt of the Reel, 1925
Sinister Resonance, 1930
Rhythmicana, 1938
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
The Coming of Light na chór a capella, 1938
Ultima actio na chór a capella, 1964
pieśni na głos i fortepian, m.in. 3 Antimodernist Songs 1938
Thanksgiving Psalm from the Dead Sea Scrolls na chór męski i orkiestrę, 1956
Edson Hymns and Fuguing Tunes na chór i orkiestrę lub organy, 1961
The Creator na podwójny chór i orkiestrę, 1963
O’Higgins of Chile, opera, 1947–50 (niedokończona)
***
balety
Prace:
Our Inadequate Notation, „Modern Music” IV 1927
New Musical Resources, Nowy Jork 1930, 2. wersja: 1969
Toward Neo-primitivism, „Modern Music” X 1933
The Contemporary Composer and his Attitude Towards Band Music, „Music Publishers Journal” III 1945
Ch. Ives and his Music, z S. Robertson, Nowy Jork 1955, wyd. zrewid. 1969, wyd. polskie Ives, Kraków 1982.