Calzabigi, Ranieri

Calzabigi [kalcab’idżi], Calsabigi, Ranieri Simone Francesco Maria de, *23 XII 1714 Livorno, †VII 1795 Neapol, włoski literat i librecista. Po studiach w Livorno i Pizie został 1740 członkiem Accademia Etrusca w Cortonie, także Arcadii w Rzymie, gdzie działał pod nazwiskiem Liburno Drepanio. W latach 1743–48 był poetą dworskim w Neapolu. Od tego czasu datują się kontakty Calzabigiego z P. Metastasiem. Ok. 1750 wyjechał do Paryża. Od 1752 zajął się wydawaniem dzieł Metastasia, których 1. tom ukazał się w 1755 z dedykacją dla markizy de Pompadour. W przedmowie Calzabigi zawarł poglądy na estetykę opery. W późniejszych latach przeciwstawił się poglądom Metastasia. Przed 1761 w związku z kłopotami finansowymi musiał opuścić Paryż. W 1761 pojawił się jako radca izby obrachunkowej na dworze w Wiedniu, gdzie nawiązał kontakt z intendentem teatru cesarskiego hr. G. Durazzo, a za jego pośrednictwem podjął współpracę z Ch.W. Gluckiem. Jej rezultatem była pantomima baletowa Don Juan (1761). Następne lata przyniosły dalsze wspólne utwory sceniczne: Orfeo ed Euridice (1762), Alceste (1767), Paride ed Elena (1770). Współpraca obu twórców została zerwana na skutek nieporozumienia, gdy Gluck libretto Calzabigiego (Le danaidi) odstąpił swemu uczniowi A. Salieriemu. Calzabigi napisał również dwa libretta do oper buffa; w pierwszym Amiti e Ontario (niewyst.) nawiązał do poglądów J.J. Rousseau głoszącego powrót do natury, w drugim L’opera seria stworzył satyrę na ten rodzaj opery. Od 1780 zamieszkał w Neapolu, gdzie powstały dalsze pisma krytyczne, m.in. Rispota… (1790), będąca odpowiedzią na atak S. Arteagi w Rivoluzioni del teatro musicale italiano (Wenecja 2. wyd. 1785); napisał tu również libretta Elfrida i Elvira. W 1774 zostały wydane w Livorno 2 tomy Poesie de Ranieri de’ Calzabigi, a w 1793 w Neapolu 2 tomy Poesie e prose diverse di Ranieri de’ Calzabigi.

Calzabigi jako librecista odegrał ważną rolę w dziejach opery, przeprowadzając wspólnie z Gluckiem reformę na tym polu. U podstaw reformy leżało udramatyzowanie opery m.in. przez wykorzystanie zdobyczy opery włoskiej i francuskiej. W pracy nad librettem Calzabigi wyszedł od melodramatu, kierując się w stronę tragedii. W swoich librettach dążył do prostoty w myśl poglądów encyklopedystów i J.J. Rousseau, do wzmocnienia akcji dramatu; zmniejszył liczbę postaci oraz zredukował nazbyt rozbudowaną dotąd oprawę scenograficzną. Calzabigi interesował się problemem stosunku muzyki do słowa, kładł nacisk na deklamację, naturalne frazowanie i tempo mowy; eksponował recytatywy, szczególnie w momentach o dużym napięciu emocjonalnym; odszedł od zasady szeregowania na sposób neapolitański odrębnych recytatywów i arii, ujmując przebieg akcji w duże sceny, zintegrowane przez dążenie ku punktom kulminacyjnym. Założenia te najdoskonalej zrealizował w librettach Orfeo ed Euridice i Alceste. Dwa ostatnie libretta, Elfrida i Elvira, oparł na wątkach historycznych i odszedł w nich od założeń reformy: charakteryzują się one zawiłością akcji dramatycznej, rezygnacją z chórów i dużą ilością postaci. Dzieła wszystkie Calzabigiego ukazują go jako człowieka dużej wiedzy, znającego literaturę starożytną, włoską, francuską i angielską. Był tłumaczem utworów Miltona, Graya, Thomsona.

Literatura: H. Weki Gluck und Calzabigi, „Vierteljahrschrift für Musikwissenschaft” VII, 1891; G. Lazzeri La vita e Popera letteraria di Ranieri Calzabigi, Città di Castello 1907; A. Einstein Ein unbekannter Opern-text Calzabigis, Gluck-Jahrbuch II, 1915; A. Einstein Calzabigis „Erwiderung” von 1790, Gluck-Jahrbuch II, III, 1915, 1917; J.G. Prod’homme Deux collaborateurs italiens de Gluck, „Revue de Musicologie” XXIII, 1916; H. Michel Ranieri Calzabigi als Dichter von Musikdramen und ais Kritiker, Gluck-Jahrbuch IV, 1918; R. Haas Die Wiener Ballett-Pantomime im 18. Jahrhundert und Glucks Don Juan, „Studien zur Musikwissenschaft” X, 1926; R. Giazotto Poesia melodrammatica e pensiero critico nel settecento, Mediolan 1952; D. Heartz From Garrick to Gluck. The Reform of Theatre and Opera in the Mid-eighteenth Century, „Proceedings of the Royal Musical Association” XCIV, 1967–68; H. Hammelmann, M. Rose New Light on Calzabigi and Gluck, “Musical Times”, czerwiec 1969; H.Ch. Wolff Das Märchen von der Neapolitanischen Oper und Metastasio, „Analecta Musicologica” IX, 1970; M. Dona Dagli archivi milanesi. Lettere di Ranieri di Calzabigi e di Antonia Bernasconi, „Analecta Musicologica” XIV, 1974; G. Carli Ballola „Paride ed Elena” i L’ultimo Calzabigi, Paisiello e „I’Elfrida” oraz D. Heartz „Orfeo ed Euridice”. Some Criticism, Revisions, and Stage-Realizations during Gluck’s Lifetime, „Chigiana” IX–X, 1972–73; A.L. Bellina Ranieri Calzabigi. Teoria e prassi melodrammatica tra Parigi e Vienna, „Lettere italiane” 1984; M. Hager Die Opernprobe als Theaterauf-führung. Eine Studie zum Libretto im Wien des 18. Jahrhunderts, w: Oper als Text. Romanistische Beiträge zur Libretto-Forschung, red. E. Gier, Heidelberg 1986.