Żuławski, Jerzy Wawrzyniec

Żuławski Jerzy Wawrzyniec, *14 II 1916 Zakopane, †18 VIII 1957 Mont Blanc du Tacul, polski kompozytor, muzykolog, krytyk muzyczny, pedagog, a także taternik, alpinista, autor książek o tematyce górskiej. Syn pisarza Jerzego Żuławskiego i Kazimiery z Hanickich, tłumaczki literatury francuskiej. W latach 1934–39 studiował muzykologię na Uniwersytecie Warszawskim, w 1937 uzyskał dyplom z kompozycji u K. Sikorskiego w konserwatorium w Warszawie. W 1947 uzupełniał studia kompozytorskie u N. Boulanger w Paryżu. W latach 1939–45 był członkiem ruchu oporu, brał udział w powstaniu warszawskim. Od 1945 do 1949 był profesorem konserwatorium w Łodzi (od IV 1946 PWSM). Od 1948 mieszkał w Warszawie, gdzie w 1952 rozpoczął pracę w PWSM. W latach 1951–54 był sekretarzem ZKP, w 1951–53 członkiem Rady Kultury, od V 1956 prezesem ZAiKS-u. Pisał recenzje z koncertów i przedstawień operowych w: „Ruchu Muzycznym” 1946–49, „Ekspresie Wieczornym” 1949–56, „Kuźnicy” 1949–50 i „Nowej Kulturze” 1950–52.

Żuławski był również jednym z najwybitniejszych taterników i alpinistów polskich, a także niezwykle ofiarnym ratownikiem górskim. Wziął udział w sześciu wyprawach w Alpy, organizowanych przez Klub Wysokogórski (1936, 1937, 1938 jako kierownik, 1947, 1956 i 1957). Dla rozwoju polskiego taternictwa i alpinizmu istotne znaczenie ma działalność organizacyjna Żuławskiego. Od 1935 działał w Kole Wysokogórskim przy Oddziale Warszawskim Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Od 1939 do 1945 był Przewodniczącym Koła Warszawskiego Klubu Wysokogórskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (ponownie 1949–51), od 1954 do śmierci pełnił funkcję Prezesa Sekcji Alpinizmu Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i Głównego Komitetu Kultury Fizycznej, zaś w latach 1956–57 był prezesem Klubu Wysokogórskiego, który dzięki staraniom Żuławskiego został reaktywowany. Pisał książki o tematyce górskiej: Wędrówki alpejskie (Warszawa 1939), Niebieski krzyż (Warszawa 1946), Sygnały ze skalnych ścian (Warszawa 1954), Tragedie tatrzańskie (Warszawa 1956), Skalne lato (nieukończona, Warszawa 1958) oraz liczne artykuły. Zginął tragicznie w Alpach, gdzie w VIII 1957 kierował polską grupą ratowników poszukujących zaginionych towarzyszy (S. Grońskiego i dwóch alpinistów z Jugosławii). W ostatnim dniu akcji ratunkowej na północnych stokach Mont Blanc du Tacul Żuławski został porwany przez lawinę lodową.

Żuławski dążył w swojej muzyce do wyrażenia „płynności i swobody, która byłaby niezależna od tradycyjnych form” (Z. Mycielski Twórczość muzyczna Żuławskiego, „Taternik” 1959 nr 4). W jego skromnej pod względem liczebnym twórczości czytelne są cechy estetyki późnoromantycznej (Kwintet fortepianowy) obok tendencji klasycyzujących z wiodącą rolą środków polifonicznych (Aria con variazioni) oraz archaizacji (Suita hiszpańska). Środki harmoniczne kompozycji Żuławskiego ewoluują od wzbogaconej chromatyką i paralelizmami rozszerzonej tonalności Kwintetu fortepianowego do dysonującego brzmienia Sonatiny i Mazurków, w których pobrzmiewają echa mazurków K. Szymanowskiego.

Fascynacja Żuławskiego Podhalem znalazła swój wyraz w kompozycjach wokalno-instrumentalnych (Wierchowe nuty, Wiązanka góralska), zaś w nurcie użytkowym – w piosenkach i pieśniach masowych (Rosną w miastach domy, Obywatelko funkcjonariuszko) kompozytor operuje konwencjonalnymi środkami i prostymi strukturami tonalnymi.

Literatura: M. Dziewulska Wspomnienie o Wawrzyńcu Żuławskim, „Ruch Muzyczny” 1957 nr 12; „Taternik” 1959 nr 4, specjalny; K. Bula Kwintet fortepianowy Wawrzyńca Żuławskiego, „Muzyka” 1969 nr 3; B. Chwaściński Wawrzyniec Żuławski – taternik i alpinista, „Ruch Muzyczny” 1977 nr 17; L. Długołęcka i M. Pinkwart Muzyka i Tatry, Warszawa-Kraków 1992.