logotypes-ue_ENG

Żuławski, Jerzy Wawrzyniec

Biogram i literatura

Żuławski Jerzy Wawrzyniec, *14 II 1916 Zakopane, †18 VIII 1957 Mont Blanc du Tacul, polski kompozytor, muzykolog, krytyk muzyczny, pedagog, a także taternik, alpinista, autor książek o tematyce górskiej. Syn pisarza Jerzego Żuławskiego i Kazimiery z Hanickich, tłumaczki literatury francuskiej. W latach 1934–39 studiował muzykologię na Uniwersytecie Warszawskim, w 1937 uzyskał dyplom z kompozycji u K. Sikorskiego w konserwatorium w Warszawie. W 1947 uzupełniał studia kompozytorskie u N. Boulanger w Paryżu. W latach 1939–45 był członkiem ruchu oporu, brał udział w powstaniu warszawskim. Od 1945 do 1949 był profesorem konserwatorium w Łodzi (od IV 1946 PWSM). Od 1948 mieszkał w Warszawie, gdzie w 1952 rozpoczął pracę w PWSM. W latach 1951–54 był sekretarzem ZKP, w 1951–53 członkiem Rady Kultury, od V 1956 prezesem ZAiKS-u. Pisał recenzje z koncertów i przedstawień operowych w: „Ruchu Muzycznym” 1946–49, „Ekspresie Wieczornym” 1949–56, „Kuźnicy” 1949–50 i „Nowej Kulturze” 1950–52.

Żuławski był również jednym z najwybitniejszych taterników i alpinistów polskich, a także niezwykle ofiarnym ratownikiem górskim. Wziął udział w sześciu wyprawach w Alpy, organizowanych przez Klub Wysokogórski (1936, 1937, 1938 jako kierownik, 1947, 1956 i 1957). Dla rozwoju polskiego taternictwa i alpinizmu istotne znaczenie ma działalność organizacyjna Żuławskiego. Od 1935 działał w Kole Wysokogórskim przy Oddziale Warszawskim Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Od 1939 do 1945 był Przewodniczącym Koła Warszawskiego Klubu Wysokogórskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (ponownie 1949–51), od 1954 do śmierci pełnił funkcję Prezesa Sekcji Alpinizmu Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i Głównego Komitetu Kultury Fizycznej, zaś w latach 1956–57 był prezesem Klubu Wysokogórskiego, który dzięki staraniom Żuławskiego został reaktywowany. Pisał książki o tematyce górskiej: Wędrówki alpejskie (Warszawa 1939), Niebieski krzyż (Warszawa 1946), Sygnały ze skalnych ścian (Warszawa 1954), Tragedie tatrzańskie (Warszawa 1956), Skalne lato (nieukończona, Warszawa 1958) oraz liczne artykuły. Zginął tragicznie w Alpach, gdzie w VIII 1957 kierował polską grupą ratowników poszukujących zaginionych towarzyszy (S. Grońskiego i dwóch alpinistów z Jugosławii). W ostatnim dniu akcji ratunkowej na północnych stokach Mont Blanc du Tacul Żuławski został porwany przez lawinę lodową.

Żuławski dążył w swojej muzyce do wyrażenia „płynności i swobody, która byłaby niezależna od tradycyjnych form” (Z. Mycielski Twórczość muzyczna Żuławskiego, „Taternik” 1959 nr 4). W jego skromnej pod względem liczebnym twórczości czytelne są cechy estetyki późnoromantycznej (Kwintet fortepianowy) obok tendencji klasycyzujących z wiodącą rolą środków polifonicznych (Aria con variazioni) oraz archaizacji (Suita hiszpańska). Środki harmoniczne kompozycji Żuławskiego ewoluują od wzbogaconej chromatyką i paralelizmami rozszerzonej tonalności Kwintetu fortepianowego do dysonującego brzmienia Sonatiny i Mazurków, w których pobrzmiewają echa mazurków K. Szymanowskiego.

Fascynacja Żuławskiego Podhalem znalazła swój wyraz w kompozycjach wokalno-instrumentalnych (Wierchowe nuty, Wiązanka góralska), zaś w nurcie użytkowym – w piosenkach i pieśniach masowych (Rosną w miastach domy, Obywatelko funkcjonariuszko) kompozytor operuje konwencjonalnymi środkami i prostymi strukturami tonalnymi.

Literatura: M. Dziewulska Wspomnienie o Wawrzyńcu Żuławskim, „Ruch Muzyczny” 1957 nr 12; „Taternik” 1959 nr 4, specjalny; K. Bula Kwintet fortepianowy Wawrzyńca Żuławskiego, „Muzyka” 1969 nr 3; B. Chwaściński Wawrzyniec Żuławski – taternik i alpinista, „Ruch Muzyczny” 1977 nr 17; L. Długołęcka i M. Pinkwart Muzyka i Tatry, Warszawa-Kraków 1992.

Kompozycje

3 utwory na fortepian (Mazurek, Intermezzo, Marsz) op. 1, 1933, zrewid. 1938, Mazurek wyd. Warszawa 1995

Temat z wariacjami e-moll na fortepian op. 2, 1935

Partita na fortepian, 1937–41, wyd. Londyn 1943

Uwertura koncertowa na orkiestrę, 1938, zaginiona

Concertino na skrzypce i orkiestrę smyczkową, 1942, wyk. Warszawa 1942, zaginione

Preludium i fuga podwójna na kwartet smyczkowy, 1942, zaginione

Kwintet fortepianowy, 1943, wyd. Kraków 1966

4 kolędy polskie na orkiestrę, 1947, także wersja na 2 fortepiany

Moderato na skrzypce i fortepian, 1947

Sonata na skrzypce i fortepian, 1947–52

Aria con variazioni na flet, klarnet i fagot, 1950, wyd. Kraków 1970

4 mazurki na fortepian, 1952, wyd. Kraków 1955

Andante tranquillo na fortepian, 1952

Obywatelko funkcjonariuszko na głos i fortepian, sł. J. Jurandot, 1952, wyd. Warszawa 1952

Rosną w miastach domy na głos i małą orkiestrę, sł. J. Jurandot, wyd. Warszawa 1952,  liczne opracowania, m.in. W. Lachmana na chór mieszany, wyd. Warszawa 1953

Vivo na fortepian, 1952

Walc F-dur na fortepian, 1952

Etiuda na fortepian, 1953

Młyn, muzyka do sztuki teatralnej, tekst L. de Vega, 1954

Przygoda za przygodą na głos i fortepian, sł. J. Brzechwa, 1954

Sonatina na fortepian, 1954, wyd. Kraków 1970

Suita hiszpańska na orkiestrę, 1954–57, wyd. Warszawa 1974, ostatnia część (Finale) ukończona przez J. Maksymiuka

Wierchowe nuty na chór mieszany i skrzypce solo, sł. ludowe, 1954, wyd. Warszawa 1955

Piosenka wstępna na głos i fortepian, sł. J. Jurandot, 1955, wyd. Warszawa 1955

Piosenka końcowa na głos i fortepian, sł. J. Jurandot, 1955, wyd. Warszawa 1955

Chodź z nami w góry na głos i fortepian, sł. L. Lewin, 1956, wyd. Kraków 1962

Opracowania:

Wiązanka góralska na chór męski, 1952

Ściani dumbek (melodia kurpiowska) na głos i fortepian, 1956