logotypes-ue_ENG

Wölfl, Joseph

Biogram i literatura

Wölfl, Woelfl, Wölffl Joseph, *24 XII 1773 Salzburg, †21 V 1812 Londyn, austriacki pianista i kompozytor. Będąc chórzystą katedry w Salzburgu, uczył się u L. Mozarta i M. Haydna. W 1790 wyjechał do Wiednia by nawiązać kontakt z W.A. Mozartem; z jego rekomendacji został kapelmistrzem na dworze hr. Michała Kazimierza Ogińskiego w Słonimiu (1791), a następnie w Warszawie, gdzie w 1792 debiutował jako pianista. Zdobył tam rozgłos jako wirtuoz i nauczyciel gry fortepianowej (głównie w kręgach arystokracji). III rozbiór Polski w 1795 zmusił Wölfla do powrotu do Wiednia. Wkrótce zaczęto go uważać za jedynego rywala Beethovena, chwaląc jego grę i improwizację, w których łączył siłę z delikatnością. Renomę Wölfla utwierdziły podróże koncertowe; „Journal de Paris” określił go jako „jednego z najbardziej fascynujących pianistów Europy”. Równocześnie Wölfl ustalał swą pozycję kompozytora, odnosząc sukcesy zarówno w Wiedniu, jak i w kolejnych miejscach pobytu — Paryżu (od 1801) i Londynie (od 1805).

Wölfl może uchodzić za jednego z pionierów wirtuozostwa fortepianowego. Talent oraz warunki fizyczne (rozpiętość dłoni osiągała interwał tercdecymy) pozwalały mu grać z niezwykłą łatwością; wprowadził wiele innowacji technicznych: rozległe arpeggia, grę w tercjach i oktawach w obu rękach, a zwł. technikę skoków, określaną jako Wölfl-Jump. Jednak, jak zauważył V.J. Tomášek, „jego gra nie miała ani światła ani cienia” oraz „przy całej swej delikatności brakowało mu delikatnej kultury”. To drugie odnieść można i do twórczości Wölfla, która „przeżyła” autora jedynie o ok. 3 dekady. Ujmująca wdziękiem melodycznym i techniczną wirtuozerią pozbawiona jest przeważnie emocjonalnej głębi; Wölfl hołdował na ogół gustom mieszczańskiego rynku amatorskiego owych czasów w Paryżu, a zwłaszcza w Londynie. Popularnością cieszyły się jego utwory fortepianowe: koncerty (zwłaszcza „Le calme”) i sonaty (op. 6) oraz kwartety smyczkowe (op. 30), znacznie mniejszą — wbrew pragnieniom Wölfla — dzieła sceniczne (z najważniejszych Der Höllenberg). Wolne części jego symfonii i dzieł kameralnych oraz 1-częściowe utwory fortepianowe o charakterystycznych tytułach zwiastują już romantyzm (w dziedzinie harmoniki, dynamiki i instrumentacji). W swych najlepszych kompozycjach — I Symfonii g-moll (z kontrapunktycznym menuetem) czy Sonacie F-dur „Non plus ultra” dowiódł mistrzostwa kunsztu formalnego, rzadko spotykanego u kompozytorów jego pokroju. Uchodził też za dobrego pedagoga (jego uczniem był m.in. C. Potter), a Practical School for the Pianoforte Wölfla należała do ulubionych dzieł dydaktycznych epoki.

Edycje: Sonata D-dur op. 27, na skrzypce (lub flet) i fortepian, wyd. M. Haider-Dechant, Wiedeń 2003; Sonata F-dur „Non plus ultra” op. 41, wyd. M. Haider-Dechant, Wiedeń 2005.

Literatura: I. Ritter von Seyfried Ludwig van Beethovens Studien im Generalbass, Contrapunkt und in der Compositionslehre, Wiedeń 1832, zrewid. Hamburg 2. wyd. 1853, przedr. Hildesheim 1967; V.J.K. Tomášek Selbstbiographie, „Libussa” IV–IX, 1845–50, tłum. czeskie Vlastnizivotopis V.J. Tomáška, wyd. Z. Nemec, Praga 1941 ; R. Duval Un rival de Beethoven. Joseph Wölfl, „Rivista Musicale Italiana” V, 1898; Th. von Frimmel Beethovens Wettkämpfe mit dem Klavierspieler W, „Rheinische Musik- und Theaterzeitung” XII, 1911 ; W. Hitzig Die Briefe Joseph Wölfls an Breitkopf & Härtel, „Der Bär” 1926; R. Baum Joseph Wölfl, Kassel 1928; T. Denora The Beethoven-Wölfl Piano Duel, w: Music in Eighteenth-Century Austria, red. D.W. Jones, Cambridge 1996.

Kompozycje i praca

Kompozycje

Instrumentalne:

orkiestrowe:

I Symfonia g-moll op. 40, Lipsk 1803, wersja na fortepian na 4 ręce i flet lub skrzypce, op. 42, Londyn 1810

II Symfonia C-dur op. 41a, Londyn 1808

Uwertura c-moll, Londyn b.r.

7 koncertów na fortepian i orkiestrę ad libitum: G-dur op. 20, Paryż 1802, E-dur op. 26, Paryż 1803, F-dur op. 32, Londyn 1806, G-dur „Le calme” op. 36, Londyn 1806, Grand concert militaire C-dur op. 43, Londyn 1806, D-dur „Cuckoo” op. 49, Londyn 1810, Grand concert E-dur op. 64, na fortepian i orkiestrę, Londyn 1812

kameralne:

Concerto da camera Es-dur na fortepian, 2 skrzypiec, flet, altówkę i wiolonczelę, Londyn b.r.

6 sonat op. 3, na 2 oboje, 2 fagoty i 2 rogi, 1797

12 kwartetów smyczkowych — 3 op. 4, Wiedeń 1798, 6 op. 10, Wiedeń 1799, 3 op. 30, Paryż 1805

3 tria op. 5, na fortepian, skrzypce i wiolonczelę, Augsburg 1797

3 tria op. 23, na fortepian, skrzypce i instrument basowy, Paryż 1803

Trio C-dur op. 66, na fortepian, flet i wiolonczelę, Londyn b.r.

sonaty na fortepian, skrzypce i wiolonczelę, na fortepian, flet i wiolonczelę, na fortepian i skrzypce

duety

fortepianowe:

sonaty — 2 op. 1, Offenbach 1795, 3 op. 3a, Wiedeń 1797, 3 op. 6, Augsburg 1798, 3 op. 15, Paryż 1801, 3 op. 22, Paryż 1802, 3 op. 27 (3. na fortepian i skrzypce), Paryż 1803, 3 op. 33, Londyn 1807, F-dur „Non plus ultra” op. 41, Londyn 1808, Grande sonate „Le diable à quatre” op. 50, Londyn 1810, 3 op. 53,3 op. 54 oraz 3 op. 55, Londyn 1810

Fantaisie et fugue d-moll op. 9, Paryż 1803

Polacca, Londyn b.r.

liczne wariacje, ronda, tańce niemieckie, marsze, polonezy, preludia, divertimenta oraz utwory programowe; sonaty i walce na fortepian na 4 ręce

Sceniczne:

opery:

Der Höllenberg, libretto E. Schikaneder, wyst. Wiedeń 1795

Das trojanische Pferd, libretto H.G. Schmieder, wyst. Hamburg 1799

L’amour romanesque, libretto J.A. Charlemagne, wyst. Paryż 1804

Fernand ou Les Maures, libretto Bussy, wyst. Paryż 1805

singspiele:

Das schöne Milchmädchen oder Der Guckkasten, libretto J. Richter, wyst. Wiedeń 1797

Der Kopf ohne Mann, libretto J. Perinet, wyst. Wiedeń 1798

pastisz Liebe macht kurzen Prozess oder Die Heyrath auf gewisse Art, z F.X. Süssmayrem i in., libretto J. Perinet wg J. Rautenstraucha, wyst. Wiedeń 1798

balety:

La surprise de Diane ou Le triomphe de l’amour, libretto Rossi, wyst. Londyn 1805

Alzire, libretto Rossi wg Woltera, wyst. Londyn 1807

***

utwory wokalno-instrumentalne, m.in. kantata, pieśni solowe

 

Praca:

Practical School for the Pianoforte t. 1, op. 56, Londyn 1812