Wölfl, Joseph

Wölfl, Woelfl, Wölffl Joseph, *24 XII 1773 Salzburg, †21 V 1812 Londyn, austriacki pianista i kompozytor. Będąc chórzystą katedry w Salzburgu, uczył się u L. Mozarta i M. Haydna. W 1790 wyjechał do Wiednia by nawiązać kontakt z W.A. Mozartem; z jego rekomendacji został kapelmistrzem na dworze hr. Michała Kazimierza Ogińskiego w Słonimiu (1791), a następnie w Warszawie, gdzie w 1792 debiutował jako pianista. Zdobył tam rozgłos jako wirtuoz i nauczyciel gry fortepianowej (głównie w kręgach arystokracji). III rozbiór Polski w 1795 zmusił Wölfla do powrotu do Wiednia. Wkrótce zaczęto go uważać za jedynego rywala Beethovena, chwaląc jego grę i improwizację, w których łączył siłę z delikatnością. Renomę Wölfla utwierdziły podróże koncertowe; „Journal de Paris” określił go jako „jednego z najbardziej fascynujących pianistów Europy”. Równocześnie Wölfl ustalał swą pozycję kompozytora, odnosząc sukcesy zarówno w Wiedniu, jak i w kolejnych miejscach pobytu — Paryżu (od 1801) i Londynie (od 1805).

Wölfl może uchodzić za jednego z pionierów wirtuozostwa fortepianowego. Talent oraz warunki fizyczne (rozpiętość dłoni osiągała interwał tercdecymy) pozwalały mu grać z niezwykłą łatwością; wprowadził wiele innowacji technicznych: rozległe arpeggia, grę w tercjach i oktawach w obu rękach, a zwł. technikę skoków, określaną jako Wölfl-Jump. Jednak, jak zauważył V.J. Tomášek, „jego gra nie miała ani światła ani cienia” oraz „przy całej swej delikatności brakowało mu delikatnej kultury”. To drugie odnieść można i do twórczości Wölfla, która „przeżyła” autora jedynie o ok. 3 dekady. Ujmująca wdziękiem melodycznym i techniczną wirtuozerią pozbawiona jest przeważnie emocjonalnej głębi; Wölfl hołdował na ogół gustom mieszczańskiego rynku amatorskiego owych czasów w Paryżu, a zwłaszcza w Londynie. Popularnością cieszyły się jego utwory fortepianowe: koncerty (zwłaszcza „Le calme”) i sonaty (op. 6) oraz kwartety smyczkowe (op. 30), znacznie mniejszą — wbrew pragnieniom Wölfla — dzieła sceniczne (z najważniejszych Der Höllenberg). Wolne części jego symfonii i dzieł kameralnych oraz 1-częściowe utwory fortepianowe o charakterystycznych tytułach zwiastują już romantyzm (w dziedzinie harmoniki, dynamiki i instrumentacji). W swych najlepszych kompozycjach — I Symfonii g-moll (z kontrapunktycznym menuetem) czy Sonacie F-dur „Non plus ultra” dowiódł mistrzostwa kunsztu formalnego, rzadko spotykanego u kompozytorów jego pokroju. Uchodził też za dobrego pedagoga (jego uczniem był m.in. C. Potter), a Practical School for the Pianoforte Wölfla należała do ulubionych dzieł dydaktycznych epoki.

Edycje: Sonata D-dur op. 27, na skrzypce (lub flet) i fortepian, wyd. M. Haider-Dechant, Wiedeń 2003; Sonata F-dur „Non plus ultra” op. 41, wyd. M. Haider-Dechant, Wiedeń 2005.

Literatura: I. Ritter von Seyfried Ludwig van Beethovens Studien im Generalbass, Contrapunkt und in der Compositionslehre, Wiedeń 1832, zrewid. Hamburg 2. wyd. 1853, przedr. Hildesheim 1967; V.J.K. Tomášek Selbstbiographie, „Libussa” IV–IX, 1845–50, tłum. czeskie Vlastnizivotopis V.J. Tomáška, wyd. Z. Nemec, Praga 1941 ; R. Duval Un rival de Beethoven. Joseph Wölfl, „Rivista Musicale Italiana” V, 1898; Th. von Frimmel Beethovens Wettkämpfe mit dem Klavierspieler W, „Rheinische Musik- und Theaterzeitung” XII, 1911 ; W. Hitzig Die Briefe Joseph Wölfls an Breitkopf & Härtel, „Der Bär” 1926; R. Baum Joseph Wölfl, Kassel 1928; T. Denora The Beethoven-Wölfl Piano Duel, w: Music in Eighteenth-Century Austria, red. D.W. Jones, Cambridge 1996.