Wagner Siegfried Helferich Richard, *6 VI 1869 Tribschen (k. Lucerny), †4 VIII 1930 Bayreuth, niemiecki kompozytor, dyrygent i reżyser, syn Richarda Wagnera i Cosimy von Bülow. Kompozycji uczył się u dziadka, F. Liszta, naukę kontynuował od 1889 u E. Humperdincka w Moguncji. Studiował architekturę w Berlinie i Karlsruhe (od 1890). W 1892 wyjechał w podróż do Indii i Chin. Po powrocie poświęcił się kompozycji i dyrygenturze, uzupełniając studia u J. Kniesego (1893) i H. Richtera, jako jego asystent. Od 1896 dyrygował przedstawieniami na festiwalu w Bayreuth, w latach 1908–30 był jego dyrektorem. W 1924 dzięki środkom pozyskanym z koncertów i wykładów udało mu się wznowić po 10-letniej przerwie działalność tamtejszego teatru. Do historii Bayreuth przeszły jego inscenizacje Tristana i Izoldy (1927), Tannhäusera (1930), Parsifala (1911, 1925, 1927) i Zmierzchu bogów (1928). Siegfried Wagner sprzeciwiał się upolitycznieniu festiwalu i próbom zdominowania go przez środowisko nacjonalistyczne, co stało się faktem po jego śmierci, w latach Trzeciej Rzeszy; festiwalem kierowała wówczas żona Wagnera, Winifred z d. Williams (1897–1980), adoptowana córka K. Klindwortha.
Do własnych utworów scenicznych Siegfried Wagner pisał oparte na frankońskich legendach skomplikowane libretta, które przyniosły mu miano kompozytora oper baśniowych. Największy sukces odniosły jego opery Der Bärenhäuter (1898), a kilkanaście lat później An allem ist Hütchenschuld. Pozostałe zostały zapomniane aż do lat 70. XX w.; w 1972 powstało w Bayreuth Internationale Siegfried Wagner Gesellschaft, a w 1975 dzięki staraniom córki Siegfrieda Wagnera, Friedelindy Wagner (1918–1991), oraz muzykologa i reżysera P.P. Pahla wystawieniem Der Friedensengel w Londynie rozpoczęto cykl koncertowych wykonań jego utworów.
Literatura: L. Karpath Siegfried Wagner als Mensch und Künstler, Lipsk 1902; P. Pretzsch Die Kunst Siegfried Wagners, Lipsk 1919; O. Daube Siegfried Wagner. Ein Lebensbild, zu seinem 60. Geburtstage, Bayreuth 1929; O. Daube Siegfried Wagner und die Märchenoper, Lipsk 1936; Th.E. Reimers Siegfried Wagner as Innovator, „Opera” XXIII, 1972; K. Söhnlein Erinnerungen an Siegfried Wagner und Bayreuth, wyd. P.P. Pachl, Bayreuth 1980; P.P. Pachl Siegfried Wagner. Genie im Schatten, Monachium 1988; M. Kiesel Studien zur Instrumentalmusik Siegfried Wagners, Frankfurt n. Menem 1994.
Kompozycje
Sceniczne:
opery (3-aktowe, libretto kompozytor):
Der Bärenhäuter 1898, wyst. Monachium 1899
Herzog Wildfang 1900, wyst. Monachium 1901
Der Kobold 1903, wyst. Hamburg 1904
Bruder Lustig 1905, wyst. Hamburg 1905
Sternengebot 1906, wyst. Hamburg 1908
Banadietrich 1909, wyst. Karlsruhe 1910
Schwarzschwanenreich 1910, wyst. Karlsruhe 1918
Sonnenflammen 1912, wyst. Darmstadt 1918
Der Heidenkönig 1913, wyst. Kolonia 1933
Der Friedensengel 1914, wyst. Karlsruhe 1926
An allem ist Hütchen schuld 1915, wyst. Stuttgart 1917
Der Schmied von Marienburg 1920, wyst. Rostock 1923, wyst. polskie Gdańsk 2007
Rainulf und Adelasia 1922
Die heilige Linde 1927, wersja koncertowa wyk. Kolonia 2001
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Sehnsucht, poemat symfoniczny wg F. Schillera, 1892
Konzertstück na flet i małą orkiestrę, 1913
koncert skrzypcowy, 1915 Und wenn die Welt voll Teufel wär, scherzo, 1922
Glück, poemat symfoniczny, 1923
Hans im Glück, scherzo, 1924
Symfonia C-dur 1925, zrewid. 1927
kameralne:
O Haupt voll Blut und Wunden, wariacje na kwartet smyczkowy, 1889
na fortepian:
Adagio 1889
Fuga 1889
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
Stabat Mater na chór a cappella, 1889
pieśni na głos i fortepian (sł. kompozytor, jeśli nie podano inaczej):
Abend auf dem Meere, sł. H. Thode, 1890
Frühlingsglaube, sł. L. Uhland, 1890
Frühlings Tod, sł. N. Lenau, 1897
Frühlingsblick, sł. N. Lenau, 1897
Abend am Meer, sł. A. Meissner, 1897
Schäfer und Schäferin, sł. tradycyjne, 1903
Das Märchen vom dicken fetten Pfannekuchen na głos i orkiestrę, sł. kompozytor wg braci Grimm, 1913
Der Fahnenschwur na chór męski i orkiestrę, sł. E.M. Arndt, 1914
Friedenshymne na sopran, chór i orkiestrę, sł. kompozytor, 1918
Wer liebt uns? na chór męski i instrumenty dęte, sł. kompozytor, 1918
Wahnfried-Idyll 1918
Nacht auf Narocz, sł. G. Holstein, 1919
Eine Hildisch-Hymne 1922
Ein Hochzeitslied 1922
Das Dryaden-Lied 1927
Weihnacht, sł. wg XVII-wiecznego poematu, 1927
Das Bales-Tänzchen 1929
Opracowania:
Eglogue z Années de pèlerinage i Héroïde-élégiaque z Ungarische Rhapsodien F. Liszta, na ork., 1890, 1891
Die junge Nonne F. Schuberta, na głos i orkiestrę, 1892
Pisma:
Erinnerungen, Stuttgart 1923, wyd. B. Zegowitz, Frankfurt n. Menem 2005
Reisetagebuch 1892, wyd. Winifred Wagner, Bayreuth 1935