Turina, Turina Pérez, Joaquín, *9 XII 1882 Sewilla, †14 I 1949 Madryt, hiszpański kompozytor, pianista i pedagog. Pochodził z artystycznej rodziny. Gry na fortepianie uczył się najpierw u E. Rodrigueza, a naukę kompozycji rozpoczął u dyrygenta katedralnego chóru E. Garcíi Torresa. Od 1902 studiował fortepian u J. Tragó w Real Conservatorio Superior de Música w Madrycie. W latach 1905–14 kontynuował studia w Paryżu: grę na fortepianie u M. Moszkowskiego i kompozycję w Schola Cantorum pod kierunkiem V. d’Indy’ego. Po wydaniu w 1907 Kwintetu fortepianowego Turina postanowił za radą I. Albéniza podjąć się tworzenia narodowej muzyki hiszpańskiej; utrzymywał także przyjacielskie stosunki z M. de Fallą. Był członkiem Société Musicale Indépendante. Wielkim sukcesem Turiny okazało się wykonanie w 1913 poematu symfonicznego La procesión del Rocío. Od 1914 działał w Madrycie, grał z Quinteto de Madrid, pracował jako dyrygent orkiestry w Teatro Eslava. Regularnie występował jako pianista. W 1926 otrzymał narodową nagrodę muzyczną za Trio fortepianowe op. 35. Od 1931 profesor kompozycji w konserwatorium w Madrycie. W 1935 został członkiem Academia de Bellas Artes de San Fernando. W 1941 objął funkcję Comisario General de la Música del Ministerio de Educación Nacional. Otrzymał Wielki Krzyż Alfonsa X Mądrego. Współpracował jako krytyk muzyczny z dziennikiem „El Debate” i czasopismem „Dígame”.
Turina wraz z I. Albénizem, E. Granadosem oraz M. de Fallą współtworzył narodowy nurt muzyki hiszpańskiej. Czerpał z muzycznej tradycji Andaluzji, a także innych regionów Hiszpanii. Jego kompozycje odznaczają się liryczną ekspresją, występują w nich elementy charakterystyczne dla romantyzmu, a także impresjonizmu; wpływ C. Debussy’ego uwidacznia się zwłaszcza w jego muzyce fortepianowej. Traktowanie formy w utworach kameralnych wskazuje na związki z neoklasycyzmem. W kompozycjach instrumentalnych ważną rolę odgrywa element programowości i ilustracyjność (np. Sinfonía sevillana op. 23). W wirtuozowskich utworach na gitarę znakomicie wykorzystane zostały możliwości brzmieniowe tego instrumentu.
Literatura: A. Moran Joaquín Turina a través de sus escritos, 2 t., Madryt 1981, popr. i poszerz. 2. wyd. 1997; J.L. García del Busto Joaquín Turina, Madryt 1981; J.M. Benavente Aproximación al. lenguaje musical de Joaquín Turina, Madryt 1983; C. Colón Perales Joaquín Turina, Sewilla 1986; A. Moran Joaquín Turina a través de otros escritos, Madryt 1991.
Kompozycje:
orkiestrowe:
La procesión del Rocío op. 9, poemat symfoniczny, 1912
Evangelio op. 12, poemat symfoniczny, 1915, zrewid. 1923
Danzas fantásticas (Exaltación, Ensueño, Orgía) op. 22, także wersja na fortepian, obie 1919
Sinfonía sevillana op. 23, 1920
Ritmos (fantasía coreográfica) op. 43, 1928
Rapsodia sinfónica op. 66, na fortepian i zespół smyczkowy, 1931
kameralne:
Kwintet fortepianowy op. 1, 1907
Kwartet smyczkowy „de la guitarra” op. 4, 1910
Escena andaluza op. 7, na altówkę, fortepian i kwartet smyczkowy, 1912
El poema de una sanluqueña op. 28, na skrzypce i fortepian, 1923, także wersja na skrzypce i orkiestrę, 1925
La oración del torero op. 34, kwartet lutniowy, 1925, także wersja na kwartet smyczkowy, 1925, oraz na orkiestrę smyczkową, 1926
Trio fortepianowe op. 35, 1926
Recuerdos de la antigua España op. 48, kwartet lutniowy, 1929
Sonata op. 51, na skrzypce i fortepian, 1929
Kwartet fortepianowy op. 67, 1931
Variaciones clásicas op. 72, na skrzypce i fortepian, 1932
Trio fortepianowe op. 76, 1933
Sonata española op. 82, na skrzypce i fortepian, 1934
Serenata op. 87, na kwartet smyczkowy, 1935
Círculo op. 91, trio fortepianowe, 1936
Tema y variaciones op. 100, na harfę i fortepian, 1945
Homenaje a Navarra op. 102, na skrzypce i fortepian, 1945
na fortepian, głównie miniatury taneczne i nietaneczne, m.in.:
Album de viaje op. 15, 1915
Mujeres españolas, 2 cykle: op. 17 i 73, 1917 i 1932
Sanlúcar de Barrameda (sonata pintoresca) op. 24, 1921
Jardines de Andalucía op. 31, suita, 1924
La leyenda de la Giralda op. 40, suita, 1926
5 danzas gitanas, 2 cykle: op. 55 i 84, 1930 i 1934
El castillo de Almodóvar op. 65,1931
Trilogía op. 77, 85, 86, 1933–34
Rincones de Sanlúcar op. 78, suita, 1933
Concierto sin orquesta op. 88, 1935
Mujeres de Sevilla op. 89, 1935
Por las calles de Sevilla op. 96, 1943
na organy:
Preludio op. 10, 1913
Musette op. 13, 1914
na gitarę:
Sevillana op. 29, 1923
Fandanguillo op. 36, 1925
Ráfaga op. 53, 1929 (?)
Sonata op. 61, 1930 (?)
Homenaje a Tárrega op. 69, 1932
liczne pieśni na głos i fortepian, m.in.:
Poema en forma de canciones op. 19, sł. R. de Campoamor, 1917
3 arias op. 26, sł. Á. de Saavedra y Ramírez, ks. de Rivas oraz J. de Espronceda i G.A. Bécquer, 1923
2 canciones op. 38, sł. C. de Arteaga, 1926
Tríptico op. 45, sł. R. de Campoamor i A. de Saavedra y Ramírez, ks. de Rivas, 1927
3 sonetos op. 54, sł. F. Rodríguez Marín, 1930
***
Canto a Sevilla op. 37, cykl 7 utworów na sopran i fortepian, sł. J. Muñoz San Román, 1925, nowe oprac. w 3 wersjach: 1. na głos i orkiestrę 1925/26 (zag.), 2. na głos i orkiestrę (zag.), 3. na głos i orkiestrę 1934
Las musas de Andalucía op. 93, cykl 9 utworów na sopran, fortepian i kwartet smyczkowy, 1942
sceniczne:
opery:
La Sulamita, libretto P. Balgañón, 1900 (?)/1902
Jardín de Oriente op. 25, libretto G. Martínez Sierra, 1923, wyst. Madryt 1923
La copla, zarzuela, libretto J. Labios González i E. Lucuix Márquez, ok. 1904, wyst. Sewilla 1904
Fea y con gracia, zarzuela, libretto S. i J. Alvárez Quintero, 1905, wyst. Madryt 1905
Margot op. 11, komedia liryczna, libretto G. Martínez Sierra, 1914, wyst. Madryt 1914
muzyka do dramatów:
Navidad G. Martineza Sierry, op. 16, 1916, wyst. Madryt 1916, zrewid. 1943
La adúltera penitente A. Moreta, op. 18, 1917, wyst. Barcelona 1917
La Anunciación T. Borrása, op. 27, 1923, wyst. Madryt 1924.
Prace:
Enciclopedia abreviada de música, 2 t., Madryt 1917, Buenos Aires 2. wyd. 1944, Sewilla 3. wyd. 1987
Tratado de composición musical, 2 t., Madryt 1946–50
Escritos de Joaquín Turina, zbiór prac, wyd. A. Iglesias, Madryt 1982.
