Trzaskowski, Andrzej

Trzaskowski Andrzej, *23 III 1933 Kraków, †16 IX 1998 Warszawa, polski pianista i kompozytor jazzowy, dyrygent, muzykolog, publicysta, pedagog. Jego dziad Bronisław był znanym językoznawcą, ojciec Stanisław – prawnikiem i miłośnikiem muzyki (studiował grę na wiolonczeli i fortepianie w konserwatorium w Wiedniu). Mając 4 lata, Trzaskowski zaczął grać na fortepianie, w latach 1940–50 pobierał lekcje muzyki u O. Axeull-Łapickiej i T. Ciejki. W 1948 podjął współpracę z krakowskimi zespołami jazzowymi (m.in. J. Borowca i J. Szewczyka), a następnie m.in. z W. Kujawskim, K. Turewiczem, J. Matuszkiewiczem i K. Trzcińskim (później Komedą). W 1949  grał w big-bandzie T. Prejznera, działającym przy klubie studenckim Rotunda w Krakowie. W 1952 rozpoczął studia muzykologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, które ukończył w 1957 na podstawie pracy o Ch. Parkerze. W latach 1955–57 uczył się najnowszych technik kompozytorskich u B. Schaeffera, odbył też prywatne studia u E. Rudnika w Studiu Eksperymentalnym Polskiego Radia. Od 1952 był związany z krakowską grupą Melomani, z którą w 1956 wystąpił na I Festiwalu Jazzowym w Sopocie. W 1958 założył zespół Jazz Believers (występ na I Jazz Jamboree w 1958), a w 1959 – The Wreckers. W 1960 przeniósł się na stałe do Warszawy. W 1960, podczas Jazz Jamboree, trio Trzaskowskiego towarzyszyło S. Getzowi (31 XI nagrano materiał wydany później na płycie). W 1962 otrzymał stypendium American State Department i wraz z The Wreckers wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie koncertował m.in. na festiwalach (Waszyngton Newport) i w klubach jazzowych (m.in. w Village Vanguard w Nowym Jorku). Po powrocie do Polski zespół zmienił nazwę na Andrzej Trzaskowski Quintet. W 1962 formacja ta występował a w Niemczech Zachodnich i na Jazz Jamboree (prawykonanie Nihil novi z trębaczem D. Ellisem jako solistą). W 1963 kwintet Trzaskowskiego odbył tournée po Niemczech Zachodnich, Włoszech, Szwajcarii i Jugosławii, w 1964 koncertował w NRD i Belgii. W latach 1965–67 członkiem grupy był amerykański trębacz T. Curson (trasa po Niemczech, festiwal jazzowy w Norymberdze, album Andrzej Trzaskowski Sextet featuring Ted Curson: Seant). W 1966 Trzaskowski grał w Kopenhadze (m.in. z A. Farmerem), w 1968 wystąpił na festiwalu w Bolonii, a następnie w Pori (m.in. koncerty z P. Woodsem i L. Thompsonem). W latach 1965–70 był wykładowcą warsztatów jazzowych organizowanych przez rozgłośnię Norddeutscher Rundfunk w Hamburgu; na potrzeby tych kursów napisał ok. 20 utworów, odpowiadał także za program i dobór wykonawców. Podczas Jazz Jamboree w 1968 wykonał w Filharmonii Narodowej utwór Muzyka na dominancie z małą sekundą i kwartą, na Jamboree 1970 zaprezentował Double na kwintet jazzowy i taśmę magnetofonową. W latach 1971–74 występował i nagrywał ze Studiem Jazzowym Polskiego Radia; w tym okresie prowadził też Spotkania z jazzem w TV Kraków. 1972–74 pracował w redakcji muzycznej PRiTV jako redaktor odpowiedzialny za muzykę jazzową. W 1972 zdobył III nagrodę (I i II nie przyznano) na konkursie kompozytorskim Komitetu ds. Radia i Telewizji oraz ZKP za muzykę baletową Nihil est. W 1974 został dyrektorem i kierownikiem artystycznym Orkiestry PRiTV Studio S-l, do której zaangażował najlepszych polskich muzyków jazzowych; do 1991 (roku rozwiązania zespołu), big-band dokonał ok. tysiąca nagrań, koncertował w kraju i za granicą. Od 1992 Trzaskowski wykładał na Wydziale Jazzu w PSM II stopnia im. F. Chopina w Warszawie. W ostatnich latach życia zajmował się wyłącznie komponowaniem. Był cenionym dziennikarzem, publikował w magazynie „Jazz”, „Jazz Forum” i w prasie zagranicznej; współpracował, jako autor wstępu i haseł jazzowych, z Leksykonem kompozytorów XX w. pod redakcją B. Schaeffera (2. t., Kraków 1963–65), był także członkiem komitetu redakcyjnego, redaktorem naukowym działu muzycy jazzowi i autorem haseł jazzowych w Encyklopedii Muzycznej PWM. Otrzymał wiele nagród i wyróżnień w Polsce i za granicą (m.in. w 1993 nagrodę holenderską Stemra Music Award za muzykę filmową).

Trzaskowski był jedną z najważniejszych i najbardziej zasłużonych polskiej sceny jazzowej, prekursorem najnowszych trendów i pierwszym artystą, który z powodzeniem koncertował w Stanach Zjednoczonych; jego muzyka i osiągnięcia w znacznym stopniu przyczyniły się do wysokiej pozycji polskiego jazzu na świecie.

Wszechstronne wykształcenie, talent, szerokie zainteresowania i otwarty umysł pozwoliły mu realizować się na wielu polach. Od początku kariery działał jednocześnie jako pianista, kompozytor, aranżer, lider własnych formacji, teoretyk jazzu, publicysta i recenzent muzyczny. Był zdeklarowanym modernistą; wielokrotnie podkreślał, iż jest zwolennikiem bezwzględnego postępu w sztuce. Po epizodzie „tradycyjnym” szybko dał się poznać jako artysta zorientowany na nowe prądy – muzykę Parkera, Gillespiego, Mulligana (był liderem i aranżerem drugiego, „nowoczesnego” składu Melomanów). Z grupą The Wreckers nawiązywał do stylistyki hard-bopu, szczególnie H. Silvera, którego uważał za czołowego pianistę, kompozytora i reformatora jazzu lat 50. Na początku lat 60. zaczął stopniowo unowocześniać swój warsztat – od lat zafascynowany techniką dodekafoniczną, wykorzystał ją po raz pierwszy w kompozycji Nihil novi, utworze sytuującym się w stylistyce Trzeciego Nurtu (próby łączenia jazzu z muzyką współczesną podjęli w tym czasie B. Schaeffer, W. Kotoński, a później W. Kilar i K. Penderecki). Koncepcję syntezy awangardowego jazzu z muzyką XX wieku (serializm, metra zmienne, modalizm, swoboda tonalna, sonoryzm) rozwinął w trzyczęściowej suicie Synopsis. Kompozycja ta stanowiła punkt zwrotny w twórczości i poglądach estetycznych Trzaskowskiego, który od tego momentu zaczął pracować nad własną i, jak sam twierdził, bardziej zdyscyplinowaną od Colemanowskiej wersją free jazzu – poddawał szczegółowej rewizji kolejne elementy utworu, a następnie wzbogacał je i rozwijał w oparciu o zdobycze nowej muzyki. Efektem tych doświadczeń były m.in. The Quibble i Seant na sekstet jazzowy, zbudowane na kontrastach (fakturalnych, dynamicznych, agogicznych) pomiędzy odcinkami aranżowanymi i improwizacjami. W Muzyce na dominancie z małą sekundą i kwartą zredukował do minimum materiał dźwiękowy, stwarzając wykonawcom niemal nieograniczoną swobodę interpretacji. W późniejszych utworach (m.in. Double, Magma) wprowadzał kontrolowane i swobodne partie solowe, odchodził od stałego beatu, operował bogatym brzmieniem i fakturą; we wszystkich kompozycjach trzecionurtowych zwracał jednak uwagę, by zachowywały one stricte jazzowy charakter. Obok rozbudowanych kompozycji na różne składy pisał także utwory mniejszych rozmiarów, w których posługiwał się konwencjonalnymi środkami (Ballada z Silverowską kadencją, Requiem for Scotty, Introwersja); sięgał również po tematy zaczerpnięte z polskiego folkloru (Oj, tam u boru, Wariacja jazzowa na temat „Chmiela”). W muzyce filmowej i baletowej wykazywał dużą inwencję i elastyczność stylistyczną, stosując środki odpowiadające konwencji danej produkcji. Był także utalentowanym aranżerem utworów jazzowych i rozrywkowych. Teksty Trzaskowskiego o muzyce (recenzje, hasła encyklopedyczne, artykuły) są świadectwem jego rozległej wiedzy, erudycji, przenikliwości analitycznej i umiejętności precyzyjnego przekazywania informacji.

Ważniejsze płyty: Jazz Believers (tłoczenie próbne), 1957; The Wreckers – A the Last Moment, 1960; Stan Getz & Andrzej Trzaskowski Trio, 1961; Ronnie Ross & Andrzej Trzaskowski Trio, 1961; Andrzej Trzaskowski Quintet, 1965; Jazz Workshop, 1965; Andrzej Trzaskowski Sextet featuring Ted Curson: Seant, 1966; Jazz Workshop Ost-West, 1967; Studio Jazzowe Polskiego Radia – Jan Ptaszyn Wróblewski: Sprzedawcy Glonów, 1973; Getz in Warsaw (CD), 1991; Don Ellis/Wojciech Karolak Trio (zawiera zarejestrowane w 1962 nagranie Nihil Novi w wykonaniu D. Ellisa i Orkiestry Kameralnej Filharmonii Narodowej pod dyr. A. Markowskiego), seria Polish Radio Jazz Archive, 2013; Andrzej Trzaskowski (nagrania archiwalne z 1962), seria Polish Radio Jazz Archive, 2013.

Literatura: J. Radliński Obywatel Jazz, Kraków 1967; A. Sławiński Andrzej Trzaskowski. Szkic do portretu, „Jazz Forum” 1973 nr 3; E. Jost Europas Jazz 1960–1980, Frankfurt nad Menem 1987 (fragm. poświęcony A. Trzaskowskiemu pt. Andrzej Trzaskowski. Synopsis w „Jazz Forum” 1989 nr 1); Andrzej Trzaskowski. Życiorys oraz R. Kowal Mózg polskiego jazzu, „Jazz Forum” 1998 nr 10/11; R. Kowal Notacja muzyczna w polskich partyturach jazzowych. Funkcja, typologia, semantyka, Kraków 1999.