logotypes-ue_ENG

Trzaskowski, Andrzej

Biogram i literatura

Trzaskowski Andrzej, *23 III 1933 Kraków, †16 IX 1998 Warszawa, polski pianista i kompozytor jazzowy, dyrygent, muzykolog, publicysta, pedagog. Jego dziad Bronisław był znanym językoznawcą, ojciec Stanisław – prawnikiem i miłośnikiem muzyki (studiował grę na wiolonczeli i fortepianie w konserwatorium w Wiedniu). Mając 4 lata, Trzaskowski zaczął grać na fortepianie, w latach 1940–50 pobierał lekcje muzyki u O. Axeull-Łapickiej i T. Ciejki. W 1948 podjął współpracę z krakowskimi zespołami jazzowymi (m.in. J. Borowca i J. Szewczyka), a następnie m.in. z W. Kujawskim, K. Turewiczem, J. Matuszkiewiczem i K. Trzcińskim (później Komedą). W 1949  grał w big-bandzie T. Prejznera, działającym przy klubie studenckim Rotunda w Krakowie. W 1952 rozpoczął studia muzykologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, które ukończył w 1957 na podstawie pracy o Ch. Parkerze. W latach 1955–57 uczył się najnowszych technik kompozytorskich u B. Schaeffera, odbył też prywatne studia u E. Rudnika w Studiu Eksperymentalnym Polskiego Radia. Od 1952 był związany z krakowską grupą Melomani, z którą w 1956 wystąpił na I Festiwalu Jazzowym w Sopocie. W 1958 założył zespół Jazz Believers (występ na I Jazz Jamboree w 1958), a w 1959 – The Wreckers. W 1960 przeniósł się na stałe do Warszawy. W 1960, podczas Jazz Jamboree, trio Trzaskowskiego towarzyszyło S. Getzowi (31 XI nagrano materiał wydany później na płycie). W 1962 otrzymał stypendium American State Department i wraz z The Wreckers wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie koncertował m.in. na festiwalach (Waszyngton Newport) i w klubach jazzowych (m.in. w Village Vanguard w Nowym Jorku). Po powrocie do Polski zespół zmienił nazwę na Andrzej Trzaskowski Quintet. W 1962 formacja ta występował a w Niemczech Zachodnich i na Jazz Jamboree (prawykonanie Nihil novi z trębaczem D. Ellisem jako solistą). W 1963 kwintet Trzaskowskiego odbył tournée po Niemczech Zachodnich, Włoszech, Szwajcarii i Jugosławii, w 1964 koncertował w NRD i Belgii. W latach 1965–67 członkiem grupy był amerykański trębacz T. Curson (trasa po Niemczech, festiwal jazzowy w Norymberdze, album Andrzej Trzaskowski Sextet featuring Ted Curson: Seant). W 1966 Trzaskowski grał w Kopenhadze (m.in. z A. Farmerem), w 1968 wystąpił na festiwalu w Bolonii, a następnie w Pori (m.in. koncerty z P. Woodsem i L. Thompsonem). W latach 1965–70 był wykładowcą warsztatów jazzowych organizowanych przez rozgłośnię Norddeutscher Rundfunk w Hamburgu; na potrzeby tych kursów napisał ok. 20 utworów, odpowiadał także za program i dobór wykonawców. Podczas Jazz Jamboree w 1968 wykonał w Filharmonii Narodowej utwór Muzyka na dominancie z małą sekundą i kwartą, na Jamboree 1970 zaprezentował Double na kwintet jazzowy i taśmę magnetofonową. W latach 1971–74 występował i nagrywał ze Studiem Jazzowym Polskiego Radia; w tym okresie prowadził też Spotkania z jazzem w TV Kraków. 1972–74 pracował w redakcji muzycznej PRiTV jako redaktor odpowiedzialny za muzykę jazzową. W 1972 zdobył III nagrodę (I i II nie przyznano) na konkursie kompozytorskim Komitetu ds. Radia i Telewizji oraz ZKP za muzykę baletową Nihil est. W 1974 został dyrektorem i kierownikiem artystycznym Orkiestry PRiTV Studio S-l, do której zaangażował najlepszych polskich muzyków jazzowych; do 1991 (roku rozwiązania zespołu), big-band dokonał ok. tysiąca nagrań, koncertował w kraju i za granicą. Od 1992 Trzaskowski wykładał na Wydziale Jazzu w PSM II stopnia im. F. Chopina w Warszawie. W ostatnich latach życia zajmował się wyłącznie komponowaniem. Był cenionym dziennikarzem, publikował w magazynie „Jazz”, „Jazz Forum” i w prasie zagranicznej; współpracował, jako autor wstępu i haseł jazzowych, z Leksykonem kompozytorów XX w. pod redakcją B. Schaeffera (2. t., Kraków 1963–65), był także członkiem komitetu redakcyjnego, redaktorem naukowym działu muzycy jazzowi i autorem haseł jazzowych w Encyklopedii Muzycznej PWM. Otrzymał wiele nagród i wyróżnień w Polsce i za granicą (m.in. w 1993 nagrodę holenderską Stemra Music Award za muzykę filmową).

Trzaskowski był jedną z najważniejszych i najbardziej zasłużonych polskiej sceny jazzowej, prekursorem najnowszych trendów i pierwszym artystą, który z powodzeniem koncertował w Stanach Zjednoczonych; jego muzyka i osiągnięcia w znacznym stopniu przyczyniły się do wysokiej pozycji polskiego jazzu na świecie.

Wszechstronne wykształcenie, talent, szerokie zainteresowania i otwarty umysł pozwoliły mu realizować się na wielu polach. Od początku kariery działał jednocześnie jako pianista, kompozytor, aranżer, lider własnych formacji, teoretyk jazzu, publicysta i recenzent muzyczny. Był zdeklarowanym modernistą; wielokrotnie podkreślał, iż jest zwolennikiem bezwzględnego postępu w sztuce. Po epizodzie „tradycyjnym” szybko dał się poznać jako artysta zorientowany na nowe prądy – muzykę Parkera, Gillespiego, Mulligana (był liderem i aranżerem drugiego, „nowoczesnego” składu Melomanów). Z grupą The Wreckers nawiązywał do stylistyki hard-bopu, szczególnie H. Silvera, którego uważał za czołowego pianistę, kompozytora i reformatora jazzu lat 50. Na początku lat 60. zaczął stopniowo unowocześniać swój warsztat – od lat zafascynowany techniką dodekafoniczną, wykorzystał ją po raz pierwszy w kompozycji Nihil novi, utworze sytuującym się w stylistyce Trzeciego Nurtu (próby łączenia jazzu z muzyką współczesną podjęli w tym czasie B. Schaeffer, W. Kotoński, a później W. Kilar i K. Penderecki). Koncepcję syntezy awangardowego jazzu z muzyką XX wieku (serializm, metra zmienne, modalizm, swoboda tonalna, sonoryzm) rozwinął w trzyczęściowej suicie Synopsis. Kompozycja ta stanowiła punkt zwrotny w twórczości i poglądach estetycznych Trzaskowskiego, który od tego momentu zaczął pracować nad własną i, jak sam twierdził, bardziej zdyscyplinowaną od Colemanowskiej wersją free jazzu – poddawał szczegółowej rewizji kolejne elementy utworu, a następnie wzbogacał je i rozwijał w oparciu o zdobycze nowej muzyki. Efektem tych doświadczeń były m.in. The Quibble i Seant na sekstet jazzowy, zbudowane na kontrastach (fakturalnych, dynamicznych, agogicznych) pomiędzy odcinkami aranżowanymi i improwizacjami. W Muzyce na dominancie z małą sekundą i kwartą zredukował do minimum materiał dźwiękowy, stwarzając wykonawcom niemal nieograniczoną swobodę interpretacji. W późniejszych utworach (m.in. Double, Magma) wprowadzał kontrolowane i swobodne partie solowe, odchodził od stałego beatu, operował bogatym brzmieniem i fakturą; we wszystkich kompozycjach trzecionurtowych zwracał jednak uwagę, by zachowywały one stricte jazzowy charakter. Obok rozbudowanych kompozycji na różne składy pisał także utwory mniejszych rozmiarów, w których posługiwał się konwencjonalnymi środkami (Ballada z Silverowską kadencją, Requiem for Scotty, Introwersja); sięgał również po tematy zaczerpnięte z polskiego folkloru (Oj, tam u boru, Wariacja jazzowa na temat „Chmiela”). W muzyce filmowej i baletowej wykazywał dużą inwencję i elastyczność stylistyczną, stosując środki odpowiadające konwencji danej produkcji. Był także utalentowanym aranżerem utworów jazzowych i rozrywkowych. Teksty Trzaskowskiego o muzyce (recenzje, hasła encyklopedyczne, artykuły) są świadectwem jego rozległej wiedzy, erudycji, przenikliwości analitycznej i umiejętności precyzyjnego przekazywania informacji.

Ważniejsze płyty: Jazz Believers (tłoczenie próbne), 1957; The Wreckers – A the Last Moment, 1960; Stan Getz & Andrzej Trzaskowski Trio, 1961; Ronnie Ross & Andrzej Trzaskowski Trio, 1961; Andrzej Trzaskowski Quintet, 1965; Jazz Workshop, 1965; Andrzej Trzaskowski Sextet featuring Ted Curson: Seant, 1966; Jazz Workshop Ost-West, 1967; Studio Jazzowe Polskiego Radia – Jan Ptaszyn Wróblewski: Sprzedawcy Glonów, 1973; Getz in Warsaw (CD), 1991; Don Ellis/Wojciech Karolak Trio (zawiera zarejestrowane w 1962 nagranie Nihil Novi w wykonaniu D. Ellisa i Orkiestry Kameralnej Filharmonii Narodowej pod dyr. A. Markowskiego), seria Polish Radio Jazz Archive, 2013; Andrzej Trzaskowski (nagrania archiwalne z 1962), seria Polish Radio Jazz Archive, 2013.

Literatura: J. Radliński Obywatel Jazz, Kraków 1967; A. Sławiński Andrzej Trzaskowski. Szkic do portretu, „Jazz Forum” 1973 nr 3; E. Jost Europas Jazz 1960–1980, Frankfurt nad Menem 1987 (fragm. poświęcony A. Trzaskowskiemu pt. Andrzej Trzaskowski. Synopsis w „Jazz Forum” 1989 nr 1); Andrzej Trzaskowski. Życiorys oraz R. Kowal Mózg polskiego jazzu, „Jazz Forum” 1998 nr 10/11; R. Kowal Notacja muzyczna w polskich partyturach jazzowych. Funkcja, typologia, semantyka, Kraków 1999.

Kompozycje

Instrumentalne:

Wariacje w stylu nowoczesnym na popularne tematy na fortepian, kontrabas i gitarę ad libitum, wyd. Kraków 1958

Kalatówki 59 na sekstet jazzowy, 1960

Ballada z Silverowską kadencją na trio fortepianowe, 1961

Transformations na fortepian, 1961

Nihil novi na trąbkę i orkiestrę kameralną, 1962

Requiem for Scotty na fortepian, 1962

Full stop na sekstet jazzowy, 1962

Wariacja jazzowa na temat „Chmiela” na zespół instrumentalny, kilka wersji, 1963

Introwersja na fortepian, 1963

Bluebeard na różne wersje zespołowe, 1964

Wariacja jazzowa na temat „Oj, tam u boru” na kwintet jazzowy, 1964

Post scriptum na kwintet jazzowy, 1964; wersja na orkiestrę, 1967

Synopsis na kwintet jazzowy, 1964; wersja na orkiestrę, 1965

Cosinusoida na 7 instrumentów, 1965

My point of view na 7 instrumentów, 1965

The Quibble na 10 instrumentów, 1966

Seant na sekstet jazzowy, 1966

The Opener I na 10 instrumentów 1967

Piece for Ronnie na 10 instrumentów 1967

Disagreement na kwintet jazzowy, 1967

Something Rustic na zespół kameralny, 1968

Muzyka na dominancie z małą sekundą i kwartą na sekstet jazzowy, 1968

Posters na sekstet jazzowy, 1969

Epitaph for K.K., na sekstet jazzowy, 1969; wersja na orkiestrę, 1974

The Opener II na orkiestrę jazzową, 1970

Collection na 12 instrumentów, 1970

Double na kwintet jazzowy i taśmę magnetofonową, 1970

Bloki na fortepian, skrzypce elektryczne i orkiestrę, 1971

Magma na flet, skrzypce elektryczne i orkiestrę, 1972

Nihil est, muzyka do baletu telewizyjnego na 8 wykonawców jazzowych i orkiestrę symfoniczną, 1972, realizacja telewizyjna, reż. S. Szlachtycz, 1982

Pół żartem na orkiestrę, 1973

His better feelings na orkiestrę, 1974

Vision na fortepian Fendera, saksofon altowy i orkiestrę, 1974

Better luck next time na orkiestrę, 1974, nowa wersja 1980

Close Up dla 3 wykonawców, 1979

Suspensus na orkiestrę, 1980

Opowieść na dobranoc, 2 wersje, na orkiestrę symfoniczną i jazzową, 1983

Zaledwie krótki szkic na orkiestrę, 1984

Christmas Carol na orkiestrę, 1984

Misja na orkiestrę kameralną, 1984

Wojenna liryka na orkiestrę, 1984

Własna autorska dygresja na orkiestrę, 1985

Klaudia na zespół kameralny, 1985

Orchestral Tension na orkiestrę, 1986

Moonset na orkiestrę, 1987

Reminiscence na orkiestrę, 1987

Threat and Suspence na orkiestrę, 1988

Countryside Castles na orkiestrę, 1989

Countryside Reflections na orkiestrę, 1989

Tough Threat na orkiestrę, 1990

The World of Boskalis na orkiestrę, 1993

Wokalno-instrumentalne:

W każdą pogodę na zespół wokalno-instrumentalny, 1985

Muzyka filmowa:

Pociąg (oprac. muz. i wyk.), reż. J. Kawalerowicz, 1959

Zuzanna i chłopcy, reż. S. Możdżeński, 1961

Ich dzień powszedni, reż. A. Ścibor-Rylski, 1963

Rozwodów nie będzie, reż. J.S. Stawiński, 1963

Lekarstwo na miłość, reż. J. Batory, 1965

Walkower, reż. J. Skolimowski, 1965

Album Polski, reż. J. Rybkowski, 1970

Wezwanie, reż. W. Solarz, 1971

Jeszcze słychać śpiew i rżenie koni, reż. M. Waśkowski, 1971

Odejścia, powroty, reż. W. Marczewski, 1972

Wielkanoc (telewizyjna), reż. W. Marczewski, 1974

Bezkresne łąki, reż. W. Solarz, 1976

Właśnie o miłości, reż. J. Janicki, 1977

Dreszcze, reż. W. Marczewski, 1981

Gwiazda Piołun, reż. H. Kluba, 1988

Pogranicze w ogniu (serial telewizyjny), reż. A. Konic, 1988–91